Темы диссертаций по педагогике » Общая педагогика, история педагогики и образования

автореферат и диссертация по педагогике 13.00.01 для написания научной статьи или работы на тему: Формирование гуманных отношений у учащихся (8-9- кл.) в процессе обучения на основе межпредметных связей

Автореферат по педагогике на тему «Формирование гуманных отношений у учащихся (8-9- кл.) в процессе обучения на основе межпредметных связей», специальность ВАК РФ 13.00.01 - Общая педагогика, история педагогики и образования
Автореферат
Автор научной работы
 Шолпанкулова, Гульнара К.
Ученая степень
 кандидата педагогических наук
Место защиты
 Алматы
Год защиты
 1995
Специальность ВАК РФ
 13.00.01
Диссертация недоступна

Автореферат диссертации по теме "Формирование гуманных отношений у учащихся (8-9- кл.) в процессе обучения на основе межпредметных связей"

КДЗАКСГАН РЕСПУВЛИХАС» Б1Л1М МИНИ1ЛТЛ1П АБА il ATÍÍI'üAFíá АЛМАТЫ МЕМЛЕКЕТТЖ УШПЕРСИТЕХ!

Кряжазба кукыкпа

2 4 ДПР Í953

ШОЛПлНКХЛОВЛ I\M¡ep Кецес(кхшш

ОК^ЫТУ ПРОЦЕС1НДЙ ПЭНАРАЛЫК, БАЙЛАНЫС НЕПЗШДЕ ОКУШЫ-Ш'ДА (8-9 клясс) ГУМАНДЫК, КДРЫМ-КДТЫНАСШ «ЛЛЬПТГАСТЫГУ

13.00.01 - Педагоги» геориясы иея пряхи, этлопедагситии.

Педагогика гылымдаршшч имдявгш гылыхи дережес1я «яу тшй» юйыщилган ятесерташимын АВТОРЕФЕРАТЫ

Алкал*, 1995

Кумыс Абай атындагы Алматы мемл&кетт1к униьерсит«т1н1ц педагогика кафедрасын? орындаяды.

Fuhumh жетскш!; педагогика гылыадарыниц кандидаты, доцент ВЕЙСЕНБАЕВА A.A.

Ресми оппонеяттбр: педагогика рылымдарцкиц докторы, профессор ЩАЙЩОВ М.А.

педагогика рылымдариныч кандидаты, доцент ЮСУПОВ Б.ю.

Жвтекш! уйыш Егь-Фараби мшдаfu Кааактыч Улттык, Мйк1декетт1к университет!,

Диссертация Ш5 кылы " ^ " сарат ^^

Абай атындагы Алматы и$ьиекетт1к университет1нде (480100, Алматы ц&ласы.Каебекби «eueci Е0,40б-бвлме) педагогика Гьшшдарб1ньщ кандидаты гыльми д*-ре*ес1н беру ден!ндег1 К 14.05.12 мамандавдырыдган кечест1ц меж1л1с1кд'б коргаледы

Диссерт&циямвн Абай атыкдегы Алматы мемлекеттп: универси-тет1н1ц к1твпханасывда танысуга болады.

Автореферат 1Й&6 жылы таратылды.

Маыаддандырылгак Ke^scTii*

ршшми хатшысь Шыныбекова О.И.

- 3 -

кукусгщ вллпн сялатшиш

3ßp-rrey,»i« f onoteocxlfliri. Ксгамда буПнг! тзвда ыа урпаеда торб ив явив б1л1м беру, 9леумегт1к-зкскс1,ж«лык <за-тер1стер вдам санасындагы курдеМ жацгьгру процвс!мен йстаса кур1п'хавдт. Ол ту-ралы Казахстан Республйкасында гуыанитарлык 61л1м беру тулырымда-маскнда: "Когамды 1вг1лепд1ру - XXI гасыддын табаддырытындагы еркекиетт! дамудьщ tajiaöy, муны^ ез! елеуметт1к цатынастарды уйымдастырудац т«1мд! яыеавдарыяа кол жету}не байланьгсты болып отыр. Эрi бул катынастарда алдкызя 0демн1ц туткасы рет1нде адш вса айшьщтаяа кер1нуге ттс"? - дел1нген.

Деыек, боласак урпа^тын зкеке тулга болья калыптасуында тербиеШц гуыаядык ÖaFtrr алып, педагогика. пшамада адамныц Нарым-катынасинда гумандык касиетт! калыптастыру^ын ец ти1мд1 мумк1ид1ктер!н, жолдарьтгеорттеп, оны жастар ?ербкес1нде утнмди пайдалану ere мздузды шсзле.

Ддамнык "iyJiFisLSUK ÖeilaeciKiK кэрс«к1втер1н1ц Cipi - гумадаык касизт бачуы бук1л пдзмзаттда; кундылыктардан oipiitéK саналах-ы. Адамдар арасътда гумандиц каркм-цатынасты каашггасгыру бар*ык торбие орукдаршщ, солнц 1в1яде, ecipecs кектепт1ч ¡leriurl м1нД9Т1. Корймяыч доу!рге кепу продес1 ха?дапынла халщ'шч гаскрлэр бойы хнйактairan гукандш* иурасына ден кош адэм-гериШк прогреетайнып KepiHicí.

Гумашвм идепсынын ертеден келе' жаткая щщ тарихы бар. TepöngyiH гумандык кег1з! Ергёдеп Шыгыс кине Европа философта-рынад екбектер1кде иацызды оран аады. Бул гунайисИк - oft рулама галымдар мен kofsm кайраткерлерШй; ес1мдер1мен байлз-нысты, atan айгканда, Эл-Хорезми, Эл-Фарабй, Зл-Бяруни, йб» Спка, Омар Хакям, Я. Бэласагуи» M.KsSFapu, О.Сарайй(1&№ыс); В.дс Фель-трв, Т.Мор, М.дв Монтекь, Э. Рогтерданскдй, А.де Сент Экзюпери (Европа). Олардыц идэясы гукание?ж пвдагогикшшч öpi карай да-мыл, калыптасукна Herls болдьг: ол Я.А.Коменскгй, й.Ж.Руссо, К.Л.Угошский, А.С.Макаренко жвнэ г.б. i XIX гасырдыц вк1нп! тар-тыскндагы агартушылар Ш.Уэлихвдоа, Ы.Азтшсарин, АДунагбазв; ísaaa^TbUí улы аиялылары й.Аймауыгоа, А.Байтурсынов, М.Дугатоз, М.Яумабаев, Ш. КУДайбердиев еябектер1ндв керсет!лд1.

1/ Егеменд! Кавщстан 1994 шлгы 26-тшыа.

Сояшая катар, арнайы 1-уааяиам проблеьаеьшьщ жадны философи-ялык )шв атикавдк аслекШЦн { Ю.П.Аваров, Н.У.Бережной О.С.Богданова, Н И.Воадырев, А А.Зосимовский, Г.I.Смирнов ) жен* мектеп окуашарьвда гумавдщ нерым-катынастц нашптастирудь,, пз-дагогикалык,психологиялык нв1*1а1н ( М.Н.Аплгтгдэв, М.А.Вейт К.Н.К'онич, А.В.Скиндер.т.о. ) эерттеумен шугылдаяыл кезед!.

Республикамыгда бха 1<арасткр?ан проблемой айрь^иа ман бар-ген филосэфтар (Р.Р./,ккй,«5ехоь> й.м.ЭодХлдш*, »¡.Егимахаиоа

A.Н.Ныоаибаев, К.ЬУлербз<»ь т.е.), радым .педагог-орю-ологта) (Е.Л Айтм&лбвтовд, К,.Е.Жарк;<5дев, К-К.Жампейсова, М'.М. ¡^оянбаев Л.К. Каримов, Б.Ы.Му^ова, Ж Ы. Намазбаэва, Р.К.Нуркалиэаа, Т.Са Сыров, Г.А.Умтасв, С.Д.Уеак^алзй, Э.К.Шыныб^кова, Н.Д.Хыэль т.б. еибектерШ аглп етуге бэлады.

8лбмд1к ?к.шмда '/ч-1бигат^%,коршга жеке едам ойыньщ дамуын, гыдыми козхарэо бгрнеяа о-магаи гыльмдардщ езара байдаиш иакЗерхнцеИ бшмдер жшт.'ры негШнде ^ашлтгоады. Ал вунай гылши куцедан туцнрирад бШм Сарлык ем1рд1к, когамдык КУбы лыстарды дурыс ъ-лип б1луге иумкгзд*н берат1н &ртурл! пэндгрд1 косилдысычан кирадады. Сондыцтан оку жоопарындаты бардик панде: оса бШм кукегЛн ■лалчптастирура батытталрак жардайда рада окыт: цроцео1 х/Дмд! денгйнге каторШ аде да.

БШйдзр кушю1к кгиылтастыру процвс!вда ада) щи *шке хда ег1п тербяеЛёуда пенарашк байланыотиц алатын орны ерзкша. Ос: орайда ганарашк байланыс прсблсыасыкед философиялкк. психология дык,педагогикалык аспект1с1н зкыктеу аркылы 01чушши<рда гуушда нарыу-калынаать «адыптаетыру маоедэс!« верттеу каз1рг! дидактика ньщ ыацыады бвз?ыхы баяып «шшшда.

Оку-тврбие процас1к понаралык байланыс нег1в1вда вертаеге псдахолог-пеаагог«ар: цл&к колэи1вде (И.Д.Эвервв, В.В.Давыдоэ

B.Н.Макскмова, 0.А.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин т.б-) ад Республика адзда (Р.Г.Лекберг, А.А.Бейсенбаэва, Т.Н.Иванов, С.М.Мусабеков Р.В. Яотштейа, Ы.А.Кудайкудоа) екбзетер1 жарык керд1.0лар пвнара лык байланыотш* фикософиялык. педагогкуагык, пскхологиялык мэн!н курылдаин ед^снаыадыц децгейда карастырран, оку - тэрбиа про цео1вдег! маэмукын, уйыадастыру жолдары мен ед1отер!н гдоздда куйелШП мен байлаккстылыры нег1е!нде жан-жакты тавдагая.

Б1едор арнайы рылымк философиялык. педагогикалык, психологи я лык едебиэттерге таедау касау кег!в1нде Кааакстаннед бодашагы

•Фгамныц плеяды/, б1рл1г!нде бслуь'Н ет1'1 оторган каа!рг1

глгдайда езк.'.тгттЩ тулгашк кальштасуындл гумандык, ",арым-кат*щас-гы торбиелеу езект! моседе деп есептейм1а.

Каз1рг1 пишедар :хуйес1н1ц б!р арнагз тогысуы жене еаара Зайланысы рылкм алдьшн жеке адамннц дачуы, калыптасу тагдырымеи Эаоланыстылыш, гы^ымдар арасиндагы еаара бяйланыс адя%пшн интеллект Ш к ер1с1н б^йнтуиек б1рге, буи1л ад^мзат^«', байлык козШц 31рл1г1н, тутастыгин норсетед1.Ссньщ 1ш1вде гумандык касиет бар-яь^ адамаат баласына ортак, касиет екенд!г1н гыкьздар бай'лашсынен эйкын коруге болады.

Тербие мен бШм беру жуйес1нде оплатам жчлдар бойы пекшей тыс идеологиялык; теуелдШк, сонымеа катар барлык пвндер ¡лавмуяында адач табигат:«, оный йм!рл1К нудделер1 мен наяетт1-л1ктер1н, ен аЗзач сынайн даяпы ада^заттын кундыяынтарды ескерш-уи1л!к орын алып келд1. Нунщ еэ1 оку орекет1нд9 пэи^ралик, Оайла-ныс иег!э1нде онушларда гумандкк кярым-катынасты калыптастырудьщ теоришщ !!>эг1г1тн еерттелмеу! мея т»рбйе-бШм 6еруд1ц жатталды кагидалардан таймауы, элемдик еркенпеШк дамудан скшаулануц, адам саяасынкн, м1н^8-нулншын, рухаки ем1рд!ц «утаддауы арасунда айкын карана-пайзилы^ тудкрар.

Оор'ггоу йроблемаси _окуту процес!нде пэнаралык байдаяыс бо-йшша о'луимларда(а-9 класс) гумавдык ньркм-катш 1 асты калыптасгы-рудыц педагогикалык-психолопшлы.ч йег1е!н карастыру,педагогикадщ иарттар мен гхолдарды айфмдау, осыкуд пегШнде окушларды гумел-дыкка т&рб1!елеуд1" жузеге есыратын гылыми ед!стемел1к яускау да-йкндау кажетт1л$.г1нде болып огыр.

Осынщ бэр!, сайда келгенде б1вд1н кушсш^ывдыч та^рыбын "05',!ггу прсцес1ид?> покаралш, баШюнио иегШида скусыяарда (0-9 класс) гуматиц ^Р^-натшасти калштаспгру" деп таздауычызра себепш! балды

Зорггоуд!ц ызксата__- окуту процес1иде пенаралык бгйлаиыс аркылн окупшарда(8-9 класс) гумандык карым-катынасты калыптасти-руди гылыми теорнялык кагынак дэлелдеу Кене тож1ркбел!к од!сто-мес!н усьшу..

Зорттоу обьош1с1 - жалпы б1л!н берет1И кектептег! педагоги-

калык процесс.

Зерттеу пая! - оку-тербие процвс1ндв 8-9 класс ок^^яврш» пппаралыъ ваЛяопад мвг1о1нд* аг^гта открыл, ©лгрям г> г.: ..".ХЦ

карым-ка'.?ьшас1<,а тэрбиелеу.

гцяищ &хяоны. Окыту процес1ндб п&наралык байла-ныс аркылы окушыл;фда гунгвдык ^арым-к.&тьшасгы каиптастыру ноти-жел1, ти1мд1 Солу и му^кИ;, егерде :

- пен бойынаа ок^гу нроцес1н1н маамуни, форматы мен ед!стер1 пэнарадыь; баЛланыс негШкде гумандщ багытта карастирилса ;

- биология пен!« пэнгфашк, байланыс нег1в1иде оцту про-цес!)ще о^ушларда гум&вдщ ^арым-натыкает ■ каяыптастырудиц хШмк! жоляари кврс€т1лсе.

Вартх«у м1НД01Т<Эр1 ;

- гумаадык идтиьасвд мэн!н, элеуметт^к мадыеин педагогика-лык„. гюиуслогийлык ед^ьдас рет1нде ашып карсегу;

- 6-9 класс оцушысына тулгалыц гумандык касиеттер туралы елеум&м1к-седагогикада; м1нездеме беру, гумандщ царым - кадыкастый калицтасу ден^йг, оньщ елаемяер1 мен кэрсетк!ктер1н аньщтау ;

- окы1'У процасгнда п&наравы^ байлаиыс нег1о!нде окушлаэда гуиандык к'арыы-кмьщасты кадынтастыруды намта-масыэ етет1н педаго-гикшш; шлрттары, иен жолдарьш айкукдау ;

- окушыларды гумандыкда герйиедеуд! куаеге асыратын рылши ед!стемел1к куекау дшшндау.

едЦсиаиэпю* нвг181_- едыкыц ко?амд№Ы орны Жаке оны '*орбиелеуд1ц влоуметт1к себептер!; тулганкц дамуындауы 1с-ёр«мтт1ц рол!-, айналадагы бодмыстын ез&ра б£йланыстылыгын жене е.аара Теуелд1д1г1н обьективт1 бейнелейт1н таным тесриясы; т_угас недагогикаищ процесс теориясы; верттеу проблшасы бойынша шпшан тизшт педагогикааын ©чбектер.

Зеретеу е^кие^нын «истер* - фшрсофшшщ, педагогикалкк, кс1иодогиядын;,оад-бд1стем«л1к едебяаттергв теориялуц таядау жасау, 6-5 класс окуиулардаан сауал-сурактар йлып,оны талкыдау, •дарарма каадыру, ечПмелеау, интервью алу, ранжирлеу-, аксперн-Ыйн|гт1к-твк1рибал1к куиыстар кою, окын нетижелер1в корытып, мвк-теп таж1рибео1не енг1ву; гуманиэыге хербкелеу бойыниа М8ктепт1ц Тбрбиел1к яумыстарык верти, цоритындылау;автордыц мактеп иугал1м1 рат1ндвг1 & шадын, т&ж1рибес1н тапдал, м&лХыеттерд! са-лыстыру.

{¡аг1агз идея, Окушларда гуиандык карш-^агинаоты калыптао-тиру тутао педагогикадык процесс рет!нде окыту процесШц мацьшды

Квскот1н ескере отырып, пенарагык байланые нег1э1вде курмлун ти!с.

Зсрттоу шзэдер! кинадар болды : педагогика, психология . философия гьшымдары кчасскктерШц енбектер!; Казахстан Республкка-сы ук1«е?1н1ц ресми кухаттары (ваняар, кауЛияар,конституция «энэ т.б.); ЕШм Мииистрл1гШн беМткев тукырымдамалары мен багдер-демалары; г.алпы бШм 6ерет1к ыектептердег! мугая!ыдвр Тдж1ри-бес1; автордын педагогм<апкк-зерттеуп1л1к ев твж1рибес1,

ЕорттоупК? ног,1й1'1 '.утцкер!. Зерттеу жумысишз ув ¡севец до >кузег& аснрылды. П|р1'гл1 кззегдо (1005-1507 й»>_асртт<зу такырьйы алынып, бул проблема ¡етШшег! филосгафиялык.психологнялед;. педа-гогнкалык, оку-эд!стемел1к ©дебиеттерге тачдау жасалдц. Зертге-уд1ц теорияль'К иег1з! ажкталды. Ея1пз1 ксзс:п> (1€37-1Ш г.~0 окушыларды гумандыкка тэрбпелеу жвн1ндег1 мектеп тея!рибес1 зсрт-телШп, арнайы тег.1р::бел1к-экспоркмэнтт1к жумистар жургШлд!. Уа1пэ1 пезоцдэ (1891 - та) тод1рибол1к-©:<опер№енгг1к ку^^с-тыц кэтютелер! тутас педагогикалык протесте байкаудан эти, алыкган педагог икают', диагносгпкалык мвл1меттер кып,эД1стег:ел1к усыннстар &асалдо,

Ссртгоу ухуртШлпм т!рен с^у сршдшра. Латордач мектэп му?ал!м1 рет!нде 8 кылдык тол1ркбес1 нег181ндег1 усьшнстари Алуд-ти кааасшыи 65, 4, 12, 83 ибктептер!, М.Макатаев атьщдагы Ш мектеп-гимнааияси а»пе Зтшя облыси, Луговой аудаиы. Подгорай селосшщ 11 орта мектеб1, ссицме» катер'Абоз1 ашадей! АйЛУ - дач каратылыстану, филология фгкультеттер!нде хург1з1лд1. Зертгэу жумысьмызга 132 оку та, 22 мутал1ы адтьютырылды.

Зорттоуд!ц яияит кщж&и

- окуншзрда опыту процес1нде пзнарашц байланые еркыяы гу-каплин 1^арым-катыи^стн кашптартырудыч. теориявд нег1э1 еа ктал-ды,гумандцк цзрш-катьтастыч педагогккалщ макеты айкындальт.огап сипаттама бер1лд1 жчне оныц калдатасу децтН. елшемдер1 кен керсетк!штер1 сараданды ;

- окыту процес1нде оку материальшш; окупшарда гумандык; кяркм-катыяасты калыптастыруга пэнаралык маэмунынмц щпалы керсет!лд1;

- окыту процес!нде поиаралык байланые нег1э1нде окуенларяа гумандык карым-каткнасты калыптас?-мруды кемтамасыв етет1н г.едзго-гикалкк мумк1ад1ктер мен эд!с-тео1лдер агшкталып, твж1рпбедо г.угз-

- 8 -

re асыру галдары сыннан «ткШлдЬ

Жуыистэд првкзогиалыд диэдщшвер«. берттеу барысцвда nsnapa-лык, ба&яашс жуйес1иде свдшдарда гумандык карым-катинасты цалып-тасшру eaicreaecl дайындалды; "Qi$ny'процес1нде пакарачач <5аАда-иыс HeritiiHfi»3 оедьшгфды гумандык царыи-к.атыкаска тербкелву" деп агалатин арвакы курс багдарлаыасы ййсаддьц о:;ц му?ал1мдер мел бо-лалая; угтаздарды дпйывдаудэ баеиылукда. адып, пайдалакуга болады.

Цоруруга vcK»iwiasH?5 яр^айлпр:

-"Оцыту процеc'hIh пакарашк байлшшсы аркдш сцушыларда гу-m£"Auk карим-катанаеш к-А-ч^птастыру" улг!с1;

- '* 04<ыгу процес1вде квнарашк баиланыс кзгШнде одаыларды гумзндык корик-катинзскд тэрбиедеу " атты арналы курс багдарлаыа-сыныч ма®ыувд;

- ги>нар«шк байданыс' негАеШде о^ушьыарда гуианди:; ^арш-цатьшэггы каштл&стырудцц ад1сте«гс!кс сщаттама.

3spvc&y дздоядШг!. Корьгтыллиларды;} од 1 снама-

• льщ негШНде далелдену!ыеа; усияыстардш; аалпы бШы берет!н ыок-теп ыууалЬ<дерШ« 1с-тэ«1рибелер1неедг1в1яу1«ек; пайдалакидран од!.. тес1ддвр1н1н ти1мдШг1н apTtupVw&ii цкл'е^асыз бт!лд1.

Зертку tuvnmssapi« «feitsy ша о«д!ру. Верттеу

кушсшнч К9ТйК9Д0р1 АбаЙ агиндагы АлW- дод педагогика кафедра-сшыц fbJuiMn оку-ьд1стем»л1к н»аедШа е&однардаркнда, ыектеп?!:} пздагогикапщ кецестер1нде 5алкыд5здц "Пэнарады^

байла!1ыз иеПа1вд$ о>опшлбр?е1 1»йШЩ-Ефй.мгерзШк т&рбие беру турады" бук1лода^тык гщша-практйкагвд конферец^Ада бавддама касалды ( 24-25 »yip, 18SQ ж, Ашайг ). Ршнаш шщгада,налагала?, одагай баявдамалар нагШеде г«аис?вр карнялаады. Автордыц .«иыми - ад1стемвя1к усшшсга^ « цо, 66 ыектепувйда а-$.»аасо

окушуларшан жэнв Абай атындагы Ш^-кщ- адздшствку, фшодогия факудьтеттерШн 11— IV кура оку-тврбкв

к^мькугарьмда Сайк&удаи st-riV ; v

Дкссертагданщ tfifmmm: Hlpicn& багцшген, ек! тарауд&н, та-рау тегшадаты г^афадарда, ^рытацадшппайдшЕаншгран едебиет-тер 11аШ1й&н «эне косышшлардаи турады.

Kiptcm бйяШат шугчщтЩ^ кшшг аппараты, такирштыц кэкейкестШг!, sepwey яушеышц шксату, обьект1с1, nsiii, балками мен ы!вд®»тер1, ви!с\ттщ нагlei, кеП&г! цдоясы, аерттеу &д!стер1 мен кевеедер!, рылши практккалщ мадиедишри.

коргауга усьт.ылатын кардайлзры,. аерэтеу ивадкесШИ дэделд!-л!г1, сяпзд кзнулдачуы, гэя1ркбеге екг1з1лу! баяндалади.

"Отпу прошъШе пвкарашк. 'байдатс пегШпдв оцушларда-гуианзт, ттх-ъчшёопг цамыпяз.струхщ психо^агшикц-педагоги-калык негШзр!" дегец б1рПга1 тзрауда рняши эд&яийттердег1 йроблемаккц- • сеа1лу кагда^арына таздау Зср1лген, " гуманизм "гумащщ'Ч "гумааянк карым-«<атыкгю", "пэпаралэд

байдзшо" угымдаршвд мачйвы.бшшзГкяии офису Сарысннда окушяар-дык оку орекет!« тербиелеу м\п4к1нд!ктер1 кона 8-9 -класс скусила-рыивд псгосояогиялнн; ерекзэл1ктер1 сипатталади, гумаадич нарам-катыяасти калкпт&сгыру улг1с1{модел1-нобайи>, '.'снгяту процессе окупшарда , гумаядын К^им-к&^кнасти к^альщтастирудагн пэнсрсии'!', байланысткц орна ыеи рол! царастырнлгли,

"Ояряу процвсШв моарэлщ баЯлзяно п&гШнде окувихарт-зуьтдщ н^т-к^тиаои 'гдаайшсшру.' еяЮг&к&ю* ■ еряая?аи ек!пп1 тарауда айздидау, нашпгастыру» бакийау, корытиндшзау перимзпттер! хаашигап, ошту процесиздегумандщ к^рм-г^атингсш налштаотыруди«- дяагиостккалэд' вд/огемвс1 бер1дгеи, 1с-твк1ри-бен1ч пелагоПйшкн ыуик1№Цктер1 айынтачди. Сонымен катар "Окыту проиес!иде покарали« байлзкыс явгшадв оу&хжзрш' гумая-дин керш- наткнааф тарбаелеу " ами арнайы курс бардг®яемаец чайьшдатды.

/СОдчшвдода педагогикалык од!с?емэл1к усыньютзр берШп. бо-лагзактаги зорттелу яагдайлфа тугиршдагшк

п:сс£ртлщкзг^} ишзп шзиш

Зерттеу жушсыида цогамш!гумаадщ Сагитта дамуына сеЛ тэрбиен! гуманиеацияйау- яэне карш-катннастин гуманды« сипаг^а ив болу процес1 окыту процесШц тарбйед1ктай, п&нарйлык байла-иыстьщ философиялык. псиколопшлин, псдагогикалыц. погШ карэсты-рылды.

Гумандык карим-катынасты тербиедеу проблемам мектеп му-гая1мдер1, когары оку орындарыпкц педагогтары хэне фмософтар, социологтар мен психологтардыц назарын аударды.

Зерттеу яумысьшыц теориалы« нег1э1 гумаядык' УГР* мен сеи1мн!н пснхологиялык, педагогикалщ еспект1с1п Ш. Н. Аппэтаев, К.М.Аргеткина, К.М.Монич); гумандыц сеа1мн1ц вд1с! мен шзрттары-

ниц дамунн. {E.H.Кульчицкая, И.В.Страхов, П.Ы,Я::обсон>1; окуишарда гумавдьк м1не8-цудыкт ч^ыластыруды (Л.Г.Михайлова, В.Д.Маркеле-ва, Л.П.Иестеренко, А.В.Скквдер); гумандын кашяастьщ одеаша Каяыптастыруды (С.А.Деенуи^те.^.б.)! ic - ьрокет тур?ысцнал Гу-маидык кз-рад-цатынастиц KepínyíH ( М.К.Дплет&ес, А.Н.Бойко, М.А.'Вгйт, К.В.Гаврмовс-ц}; П'-íFa горби&сШн мазмуяы мея ттоди-касын (Б.Ь.Битинас, И.И,Болдырев, Т.Е.Коннккова)гумакдц^ тус1-híktIh да^г/ дингшкасын ( л.В.Руднева, F.Кунíсова, A.M.Сизый, М.Г.Тайчинов, H.H.TapacetiW кана т.б.) ажып карс0тст1и ецбектер ме аерттеу жушетары бодди,

Сонымеи гальздардьн эерхтеу жумиотарына талдау лсасауда непа1не; вегл"геуи1лорд1ц жалпы гуыашвм проблемасы, они цогам-дык-алеумагтАк тургидан царау, болашач устаэдарды гумаздыкка, гу-маддык адьу-кахыиадиа дайындау.хаке пондерд1 о^ыту арцшш од!схемел1к жоддарык кзрсету, гумандык карш-кагсшадта калыптао-тыру проблймасый кас урпак/ш адалгершШкке торбиелоумен байла-'лыстырып цйрастырылглчы Сайкалды,

Ал, окушиларда гумандщ карим- катыаасти окыту процес1нде пень^ашк байлакыс аркылы цалыптастыру кеке верттеу проблемаси ет1п кармтырылыаранниа kos же?к1вШ1. Гумандщ карым-катынаста болиектшвй, тугае педагогшшык npo^scTin курамды Сел1г1 рет1нде караатару, пэнарагщ байланыо ueriein керсету педагогика гши&ш-да вермеуд1 цаяет еге?1я ывсаледшрд1н 6ipi деп еселгаяЬшд!.

Цадагогика, психология кане фшюсофмлнк одебдаттерге ?аада> зшоауанда гуманивм, гумаэдик, царым-^атынао, гукаэдщ карым-каты-нао, тн&радщ• ¡ГаПланыо урыцдаршед маиысы Шчш&щы.

. Гуманиам адаиеат когшивд» даму тарихи аркиди Цальшгасып, epöip дэу1рд1н eaíi®tK дейшняш^аршек б!те кайнасип лет1лед1. Соядщтан гуманксяíв »¡дчалар калщтьщ улггык ерекаадШкен mm корамдык тарихи езрттардап гуквдайды.

tea калган 1о-брек9Г?е адам взШ1ц хане басканцц м1неа-кулк* мак impla спаалы тус1в1п, белгШ Clp карым - катынао жасайды. Нарыы-катьщастьщ гуиаядыц Оагыл* адаиды жогары кундияык да! багадау, адаады сыйлау, едашшык. адамды су»ш1л1к сиякты гума-ниоПк идбяга нег1вдед1п аныкталады.

Kaalprl рылш мен тникаиыц еркендеген еаманында оку-тврби< жушсын уйымдастыруда пенаралык байланыс идеясы неп^ге алыну) кврек, Двмак, окушны каб!лвт1 мен кыаыгушлыгына свйкес, белг1л'

51р рылымнын солешна карай вэ1рлеу - б1рнвые галкмдардкц катер оцытылуыя кая9т йтед!,

Сокзыктап о*рттеу1М1аде пекералык байлекис вркыли окупылерда гумандыц {^фым-»^атынасг.1 нашптастыру буИнг! мектвпт1 бШруаШц еддыкда тур?ад рухвшг ддоес! бай, йаеялщ денгей1 когару, окяжылын, КУКИЛЬ'К, экодсгиялык, адамгерзШк, эко-

ношшлык, фплософ}илУк кзденкеттШМ тутастай елеуметт1к багдарра са5\ кург1в1лд1.

Дкссерт&циядр биология тшкд! - П9ндер1м1н. сонып 1о1вде „бс1мд1ктану" тщ1 бзтдйрлакасша пакарашк бя&зетс туррасышш талдау яасалды, авторе^! еаШд 8 гсзд2£лтэх1ргййс1 баяядалди.

Зерттоудэ ©р турл! од!сягврд1 (сйуаяд^а «ург1ву, окИмэлесу, бакылау жасау, раашфдйу» аяктййыагеа сейлэыаеря1 талдау, «авмунда?,?з яаау зкда г.б.) ¡колдату юнезсвсияэ еяушэарзыя шгар-гдаокк* «ууастериада табкт вацдасыктара ней кубыластерш?ш\ адамеи т!калей бш^акг!с7илз,ыяа адтвдта5а,срд1ц1к1здср1 кет1п, тсйятатца адсздвдаыц б1р-б1р1не гукшшк кгжйае кйрсвту1и®а гу-иандык К£сиет1п1г{ ар сайда байлейые бгр екеадН^п туо!куго мум«1ид1к туда.

Сондщтгя тея1рибем1вдэ ог$йу прсцэг! ■ег^фса скугилардин ?а-лэд-т1лег1по;г ¡й?а отыркя, ояаряы ©вШЮдЩ церым-^тшесггшзб'з!! гуказшгэто, адааакдалнкка, ечвздиаада. «ггеаактасгшкта болугп, эрб1р с:?ускны ей1й!ч досияа, цдаедаргада, улгзя-|Цп1ге сшЬ ласпдпен ндрая» »«¿йырадкагык кэрсэтуг© тйрбпзляугч» бззты псзйр вудерылди.

Окьггу протс!й1 п пзщкиэд байяваяят арфш» окусыясрда гу-мшищ нсрнм - катюссти «аанптас«фулщ у л г 1 о 1 (иодел1) КУрастисылди. Оа N1 кестеде керсШетсп.

ill кеск

Osuœy opoueolule, полпреды^ байзанмси 8р*уш» окуашшрш гуианфш, Hfipm-tv^uuosm ьаяудэдгйфумц yartcí (uoRoai)

Г KííFAMfitJíií МРЫМ-ЦАТШС

X

mmWuWWFh.HiWPMbm жанершни НУМДь'л^КТАт.енбеК' не. ертумл) ig-арсктт1 КАРММ -ШЫВАСУ___

ГУМАНАЬ^ ЛЛРЫМ - КАТЫ H АС

Ж

- AítAMftMlfA (\йИГЫМАЫ*.',т «атмнас WAÛftU;

- ВА.СКАНЩ МАИчМДЫ штейне MAtlA.SlAV:

- t,t ¿¿СЦШ да «wftiítofcw карай ылУ;

ö аиналаамч *а«»лаа»аын. ЗРtiPM .жагдацайрдыц

• «9тс»1д1Г|Ав ftÄHftliUlii с«3»м б1пдц»а; Х^ынны сазклмеи шыгарм/шылыц е^кег^

и

¡I

ИМШыимц f

rapßue

nweciHlH ПШРААЬЩ .1 ттыт мтт

ШАИШГ, МГЬЩ-.....ШНАСТЫ

КАТЫНАС1

лааыптастшу

!Щ!!Г

te тш

пюцммщ íiáiMftiMKjapfi^íAK, MMHtniMftMV Mirt^Hi Ш1Ж гамщы* клсце rte? имкет« ш, t щьшкЫ.тт kymkm ттъ\\

KtMK.

%

:t

Л|

EcKôpïys гумандык царым - к#гынаотьщ цалыптеоу децгейлер!: » жогары, орта,—* *емая

ФихосоФ, социолог, психолог коно педагогтар бцбектерйга тал-дау хасау осрттау кушсимыздшг м1ндвттер1яе сейкес гумандык торбиеге байланьюты уплйардыч аныктамасыя темеяд0г1дей деп туга-римдауышзга мумкщя;1к берд!.

В18Г& едапши íekí жан дуййесШн байлыгынан,б1л1вдШг1-яен, ем!рге, здахта, табдаатка, ногамга Катынаскядагы тавапыч, шинайшэд iierisitrae цурылган гуманном керек.

■ Сондщтан гуманнам - адамга той когары адемгерэ1л1пт1д» па-раса-т?ылы1<,туч лэне ofl-сабытынын ерекяэ яшгсьти рзт1кдв керастц-рнлып, одам eplKTi олла^лыц, адамшныктыд символы болш есеп-тел!нед1 деп тущжмдаймыз.

BíaaiiS тус1а1гШ1Еээ, еуазядац - здачгерзШк - пскхологий-¿щ vPw.1. ai адады жэрара кундылщ дсп саналы багояау гаке адам-пыц тсбиратка, ецт^ккэ, нррамга, баска адачта натыяасьшдарн тулралщ HacnstïèpiHîiî кяынтога. Гумалдык.кгсио? адапщ тсгЗпгп Кнзкет1не айналуы керек деп есэпт0л1нод1« Сэбеб1, Сул аренды сача-ли каркм-кагшаска, корсмкыц «алпа одачзаттык кундышктерш бэралаута, дунпап! гвэнг сз1к-ез! таяып б1луга, туо1куг.о» дамытура ыадтал касайты», ьдтаяаадофатый- рузшй куа.

Bia. sKcnopíaismtK-TesipKO& Оарышнда скыту процсс1нда кзна-ралык байлапис яегШпдо гуиандац ч^рю4-«агаассты каштасткрура .«акая богатый копе 'окулькар бййшща- коэдесегг{в часивтгард! снка-йы, *алранггумандыкка аа? каспахтер деп¡xiKjenitt.

Гумандык касгозттвргз арначрйн UZ2 кесте.

И%2.{ХСГЭ

ШИШ* ^сшгпй»

ШЫНДЙЫ ÍÜAJIFAH (буркем &лзнген )

гумандкк касиеттер: гумачдык касиеттер:

1.лдаотащщль:к,ада.1ды 1Дубыдмйга ШнездШк,

каксы лкрупШк. колг1рсу.

■?.1<^йыршдылык. 2.Ияаирызтщ.

З.Мэй1р1мдШк. 3. йасыцтщ , гаятацтык.

4.8зге адамды танй копе 4.вз1нэ~аз1 ckkíísíi кврзмау-. тус1не б!луаШк.

Б.Ддаядык. S.Efîi «1н.вад1я1к. (6ip «sal-

б.Ата-ананьщ, уяьмныц, аапдастарыяыц кэакараои-

туйе, ûlp кун! бие). 6.Шргей&ж1 таялыну-

tUIUK,.

санасу.

7.Имачдылык.

8.с)дедтШк.

7.в51герл1к.

0.Увдес1идв гурыаушшк.

ГУМАН1ЮНКА ЙАТ к.апиеттер:

4. Гурпапцдик. 7, КуНШд1к, KuaFaHiaaH^oiK.

1. Ададаа цатыгеод!к. 2. 6в1шз!лд!к.

О. MeMpitóCiafliK.

8. ¡^¡карлик, цьщырлщ.

3, булымдык. fi. Саравдык,

пайдакунемдШк.

Гуышда^ i'&pw.t'taíriiHac - адам бойындагы гумандык тус!к1к, cösIm шат »Лкез-куль'цтед тутастырьаш, 6ipjilri!.i«i аяынталади. Гуыанди^ карда-даунас окуту процес! йарисшда одаыдардыц адам-гервШкке бегиттатй* ic-epôKQTl, гу/.андьш, 1с-ерекет!н1ц кагкмди ыоткаШц 61pi рат!нде цатисатын тулгалик катынаотардиц ервкае тур! Лап есептейьЦв.'

ВлеуметтШ цорачдары жадны адамзаттиц цундилуктардыц даму дещге{Цн0 байланыоты гумандык сана, гуиандик, ccaiu, гумаздщ ceHiM, гумаздык ы!неа-кулщ гумзндык карым-цаиииапта взара сро-Кетта бздади.

ЗерттеуШ1вд0 гумандык карш-ца-шнастиц темзИдор!деп KVpu-лвдык бол!)гтер1 скынтаады :

- едаздар?й г«аГ.ир1ЗДыдыз( кагынас яезау;

- басцешц. шшщ împiKô «уеаа б1лу;

- ealH® де ÛaciÇïTA тл шй-wpwarne« карай б!ду;

- айналадары сЖйщащьщ, вр гуря! «ардайаардшз сэтс!вд1г!-• пе лдаыввд сэаШ Шдд!ру;

- шнайи соаисш! еырармааылын енбек ату.

Зергтеу бг^сшу'а ткйшектерде гумавдык карьш-катынастыц цалыптаоуьщыч 1шадай екшд$р! (критаркйдерО анщтыщы; окуш-ньщ гуманизм турады «ашш тус!н1гШц балущ керсехет!« еумандыц öUlu-, окушыньщ здаудерра Идеетест1к, 1егШк, мей1р1мд1л1г.. еза-ракемек т.б. цатинасан б1лд1рат!н аумавдык саа1м10куа>нич айнада-дагы едевдарга гумаядык к^рьы-кагыназ таоаудщ ¡^ажетт1л!г1л сана-

ли тус1ну1н Kepceteïln еуммхщ csHlîr, гумгшры'л б1л1м, гуыандыц csaiH, гумекдык cshím гуиааящ caitasm н,ураЛди *»ие «aelpri когам-даги гумшмм 1!Д5ясн гурапн liiiUpl, гумаядык tc-орекот касау, улжндерго, KinUepre, курдастсркаа- царта-цативсса хэна >.б. гу-наидыц кер'и-катьшао иег181нде фатт&с&пт зуизр&К Шиез-цухщ.

Осы атаяган ол:ш<дёр (критеркйлср) Н2г1з1кдо кзт!«1шз8ктерде гумандыц к.ерым-ка'шнастщ калыптасушшц .уз ТУРД1 децгей1 белг!ленд1: ,

£с?ара rjnpoftwtl ölplml тшзда гумапием, гуг-едлык 'цесиеттер тураян гумаида. б1л!м1, доюэдоги ïvciairi бар, адамдсрга »gi^cu-лья; т1гву, кШлейи болу, оз ерк1- мен- кемектесуго япе? б!лд1ру, катъггеэд1ккз, дорекШккэ, од1дегс12д1кио кзрсн СелсендШк керсатвИй, к«а келгеи хагдг "да ез <5вдел1н см^аудвд ¡wmTiairiH сапзлы -тус1кет1и, баск&йгц: ici- niit с-эттШПнэ доаиатин, айна-¿sam\m¡ 'одптщ ез1не д$гси cuft-Kvp;-:o?lu. кскотсШп, басцаларт« сцй-цурй» Kspcîi'O алатлг яепйгсгактер катидеиздц.

Crthrst «лхся» ср-з z'j^ch/^Ti ;.:':-«1:;2гктсрд1ц гуманкен. гу-iscs! KfiKwrrcp турзли гуюяэд. Cí.iímí, ssasny îyoiairi бар бо-?сла«ла ¿ski i-v.sc, одер гзгмга яексигзд ttóeyal, к1а1пой1д'бо-луди ^»кдагшк яасауды canas* тус1п5д1, tíipan оздер! бсрлиц уакнтта г-:1гйпзй1д eiioc. камк.орш бола аадайди. цатагеагЦк пен дорэк1л1!2{3,од1ле7о1оя1к5й араяасуга талпияуаяимея icTin аягыиа дой1;г s'aral алма&за.

YaijMi vatnaxn» хздэп дсщгеЯдег! гушшш гу-

маядщ касиеттер г/раин ?yciniri о*?р ш.а>йар?а йеадрайди. турпайы кртаяас лоеаЯди, кгАдв '«аткгеэ, те::' цела озШ« хжян адаэдарыпа кем9Ктосед1, сала да cnpeit. олс1адерго гуиаадщца яат кидщугар корсетед!.

2аткИшектерд1ц гуиашш, гумаздщ • каейеттер турам тус1-н1йтер1и» ой-ср1смр1н' е&дадау манезташ Ллматы «аласиныц мек-тептор! (кез. 4, 12, ое- копе 140 гйктеп-гкмяаэгш) йэн яггйнл об-лисы, Лугоеой аудааы, Подгорный солоошщ Uli ерта к<?ктоб1пд$ са-уал-сура^гер г/рг1з1лз1.

Сауал-сургктыа -коратыадисы оцуетаардкн кзуаптарки 3 топца бол1п, талцауды ца^т отт1:

1, Наз1рг1 кога.4 адес! цеядай болуи itopciî 7 деген суредпа екушзар "аЗлая*р, тщщи, бодапаща бон®т1м, 1скер, нернкты зко-помккага таэ1ад1 адам болуи !крок",-д-зп азу&п б°ргеп.

' -'.36- -

2. "Гуыанды вдам" » "гуманизм" угквдарык "адамгершШк кеси-еттер! бар, ада;,!дар?а ез ерк!ыа:-: KeMöKteceflH едаы" деген тыканы б!лд1рет1нд1г1 туралы п1к!рлер1н ейгады.

3, Гумаяды адачдаруа к1вдерд! хмкузасиз ?- деген сурак^а сцушылардыц 35% ата-аласа иен туыстарыя, 1Ы ыугаа1цдерд1, 24% ЫемлекеттЗн х>ияяы науым •здаздарын, .16% досгагчн каткиаади, ал, 10% кауап бермеген.

Соньки, сауал-сурактарднц ^срлындысы еерттеуго шшкган 132 онушньщ гумавдьщ торбпелхгШц reuen дзрзкада екеид1г1й едгерта-ди. Атап айтканда, окушылардыч 34,8%-гуманизм, гуыандык rçacn-эттер туралы кацты Tyciniri бар, 43,9%-nirt Tycitiiri аныц емес, ел Налгандарыкыц 21,3%-Hi4 туо1н1П кок. Бул 132 ок,уь^нын 34,8%~в1ц река гуыаидык, 1вг1л1кт1 катынастод к&в1рг1 цсс&\(да нажетх1г1н ' сеэ1нет!нд1г1н керсетед!.

Корыта келгенде, бакылау, сауалдама syprlay, ецгШеягоу, ранжирлеу, аякталмаган сейлеэдерд! кодау нэгк;:ес1нде ашотан мэл!меттвр еркыяи • жаткйшгкгёрде гумандык карш.« - -KatuHaoTuft калышгасушшз адгащы децгей! шгь^халда. Ол roaoiiaeri N3 костедг.' карсет!лгба.

. ts2 itctcïô

Ка»к1шаксв1Щ> «уиаздв; «а^ш-кадацаазяа^ »ушшасуиед •

адгаада дакгей! (прецйагкай !;с|}30г1лгеи)

1

!

Я е ц т> Q й л о р

К I Ksbotb. t Оцушшар I-

1

I когары I opra ( темой

I саны 1-

I-

I-

t Oí<¡yi2L! t Юаш I

•I———

1сана 1

■1-

10КУШЫ1 {саны I

-i-

-I-

•I-

■I-

•I-

1.I 8 клаоо i 1(а,е,б,в)1 2.1 9 класс I I(a,e,б,в)I I Барлыгы I I

60 t 22 , 35,6t 25 i 41,61 13 I 21,8

I » ) I I !

72 Í 24 f 33,81 33 t 45,91 15 \ 20,8

I I I i i I

132 I 46J 3i,ei 68 I 43,01 28 1 21,3

l„

X

X

J.

J.

X

?.етк1вта?терде гумаяды« «арьи-катьгааотьи; капштасушщ • алкашу дедгей1 шактадраннан коЛ1н, б1вдер экспери-мэнтт1к-теж1рибея1я барысьшда ке?к1нзектерд1 -гумандыккз. торбкедеу кушзтарыи тс-мекдвг1д^й: б1р1ки1ден, окусыларда аданньщ тулгаш« «уцды щасийттер1 туралы гумшдак б1л1«1н1ц теревдоуше осор егет1ндей ет!п; еи1|ш1ден, адгая гунанднк бШмнЩ ыкпая ету1ыэи ор окукида еаШц бедел1н, язко басшьщ адамгерзШк, гумандщ кагыяан кемя1л1ктер1я тагдал кирура кьширушшшгын кырайтыя, ез1я-еэ1 тэрбиелеуд!, езд1г1яея 1вк1 сезХм! зрщлы гумаядщ 1с -ерекетт! хуаег». аскруга умткду иер1ког1пдой ст1п уйымдастырдкк.

Б1вдЦ 5кспер;:менг?1и-7&а1р:;59 жу'шсьвлаада скуголерда гуыан-дьгк карьм-катннасты !<злыптесткру "ес1мд1кта::у" сабагында «увеге асырулды. ес1ыд1ктапу курса/н недгерудэ хеткИ^ектердо гумзядин керым-катынасты цадьгптастыруда сипаттш^ша гумакдык «асиеттерд!: ацг-м^гндилг',, .-йгердШк, ыкьглнастшщ, един м1кеэдШк,имаяди лнц. айяаласындари едсмдарды тшт еэко тусша б!лу, кеа колгоя сртада сз!я уст&1 б1лу, баадага «арау, -басканыч

(ата-ака, галдастари, устпздари»..6.) кея1л-куй1нэя саксса б1лу «эй9 т.о. торблелэу М1.чд0т стШ1.

Сзкшэя какр акспержбнт барьюшза овваралык байлачыо рйхкдер аргсыядары иятегративт! фактор бола открыт, ониту яро-цэс1я1ц б1д1од1л1к.Т8рбкел1к,ДЕ>2П'усылык м1ядот! яог1э1ндо жекэ тулракщ дачуыяда гумаядык карьпд-катьиасти калыптастирусылык кыз-меи аткдрэд« дет дтугет бермд1.

Диадеюткалык ойлаудьщ дамушща оку яоядер1я1ц арасыяда бай-ланыс курУДин нацувы вор. Скуядардш? тгкиямарая процестер мая «убылысгарди таяуы уш!н ^ыдадардущ туЙЮкен аер1я1я,б1р пэни1ц ек1«ш! пояд1 ыедгору1н9 б1лгея1 манызды. Себеб1,

о^У пэндерШц иагиуян еркда б1л1м, 1скерл1к, дагды йен еб-дейл1кт1 нгеру процес!,' ¡мраршшад« »ушз тоя1ркбес1, <?с1ресэ окушлардын гумаяды, торб1!зя1г1 табкри хуовго асады. Сонды«тан, б1адер нетк1изактарде гунаядкк кар^-кать'яастыц одагу продас1нде яеяаралык байдашз авПаШда нашптастыруды осы тургадан биология понтон сабегугар йу%с1я1и озара байяашсын бакылауди карастыр-ЛЫК.

Тож1рибем1ед& г.эктеп-пжназяяда 8 »«ласта "Гулд! ваЩ1ктрд1 люгтрт Сему", "вс1нд1к кявякрпияын куришсы", "Ташр", "С&ба^1, "Езшрщ" азие т.б. тахырьттарына улп рв?1ядв эиспершен?т1к са-

- 18 -

бактар куйес! саяистырмаш турдв «гк181лд1.

Бул сабактардьщ ерекшел1г1 пэиаралык Оайлеяыс ког1о1нде окушларда гумандыц карш-катынаотн калыатаотыру муых1нд1ктер1 кероат1лд1. Ашкгак улг! бойынша лекция, семинар, практикалык жене саяхат. сайыс сабактары мен экскурсинлар жуйел1 жург1з1лд1.

Соиыман отту проц2о1йД9 пвкаралык байланыс нег1э1аде окуш-ларда гуыандйк карим-катин астьн», калыпгасу дережесШн темен-двг!дей бвлг 1лер1 андаалды;

- шгбрмашлыкпвк ойдауга, за бегите 1аден1л бШм адуга, пвнга деген кдзырушяыгывын артканды. ы;

- гылымдар арасындагы байланысты 61луге, оны ввдар!н1ц жа-уаптарында. тус!н!ктер1кде керсетэ ааагындыры;

- биологиялык, терминдерд! баска пен сабактарында пайдаяану аркылы рылыми т!лмен сейлеугв хаттыккандыры жене ерк1и свйлеу ьэдвниег!« шчгергвнд1г1, ал свйлеу мэдениетШнд&гдысы гумакдык, карым-катынас кзсаудын неП81но жататындьпгы;

- оцушылардмч б1р-б1р1ка шнайы ь<кыласгашгы, жарасымды тату казкарастары, ескерус1в кемек кврсвтв б1лу,адамгераШк, кманды-лык, 1аг1л1к тургь!сынан ввдер1не, б1р-б1р!не сыкменкарауга.кахат жер1иде тежеу жасау Д0режес1не хеткенд!г1 ;

- окуск'лардыч мурал1мыен ара^атыкасыкщ гумандык неПадв жарза« ташуеддагы жене т.б. >

Окушларди гумавдынка тарбизлау сабактая тыс уакытта да жуаеге асырьищы. Осыган орай Азиаты кая&ащагы М.Макатавв атын-дагы МХ140 иектеа-пмяаанзсшада 1902-вз оку жыдында "Парасат" ат-ты жас есл1р1мд&р клубын осы б1рдастюте коитеген жушс

турлер! «урпаш!.".'

"Парвсаг" кдубдаыц кгксаты - жас даедтьщ бойыаа 1вг1 касиеттерд! е!ц1рз отырьгл, корзаган ортамен, жоддгвзтарьашн г^арым-катьшааш, ш1рге каакарасда хане оларды улттык сана. сеа1м1 одх, руханх девгей! би1к, шамды, адепт! азам ет1п тврбкадеу.

Вул ыаксезгты куаеге асиру уя!и устаэ бея шэк1рт вра^ындагы карыы-квшагс гуиакдык скпатка ие болуы кажет. Себеб!, гукандык угьыыньед ¥ув И8г1вг1 №«1 ке8~келген педагогнкалык хардайвы бала-кыд иуш1шиг1ве карай дозу д&гед магынаны С1лд1ред1. Сондьцтан устав тератвий гумавдык окушщзды ж1герл1, кайратты, кайырымды т.о. бхщыня&шзяу башп табыдады.

Зерту блрыскзда втк1в1дгеи кластак тыс жумьгстарга дайындык

кеа1ндв окушылардиц 1пг1л1к кгскеттер1, 01р-б1р1н<? кайырьмдылщ катынаотарьг байкалдц. Нуд лег1ст1ктерд1ц барлигы орине хуйед1 хург!о1лген думыстардъщ иотикос1. >.!усалу. 8 пласта етк1э1лГ8н "ДУ-Н1У г&сирлзрдагы цазак, оГ.хыддары ней анцн - яь?рауларыпиц агшкщ 1вг1л1}с иурштвру хшртда" дел атаяатиц доцгелек столдьщ ерокгвдШ ошц мозйуны скусыларди^ гумааигарккц дукио етмшда дурис каз«узрастаршш« палыптасуцна, каденя мурзны мечгеру1не, жалпы едадзатТиц цулды иг1л1ктерд1 баралай б1лу!кв тербиелеуга, олардиц е.".еумет?1к иодеяи нег1з1н а*Циндаура, 1вк1 интеллект!л!к мумя1нд1ктор1нщ алшуына осер етт1.

Сокымен зкспер1адзнтт1к-тэя1рибен1и кевец1нде нетШшек-тердэ гунандкк туралц б!л!м тер»цдэт1лд1. П~и1 кезевде яэткШзектардЩ гумандик бШм1 аркиды гукандзд- косиеттерл1 сапа-ди тусШп, еэ бойада калыптастируга эсер ететШ .хардайлар уйыч-дастырилди. Ш-ш1 кезец гэдк1ка$кгерд1ц оз СеПкеп гу>.;аэдик 1с-ерекетгсе бяплталгаи хумысггр кесаудиц !?агс$тт1л1г1н хеке огаа дайындигын сипаттайды. Темендег! К4 кестэдо короет1лгвн М9л1!.<эт-тер к8тк1пз«кгерда. гумандык бШмд1 тареицэту, гумштдык сеа1кд1 даныту, гукгндык сен1мд1 тудгру, гумандщ'м1не8-к¥ли«гы'цашптас-тцру уахн кург1э1лгея яушстардыц поттаес! болш табылады. -

ИД ксстз

Жети^сектерде гунгшд'п; кпр?;ч-кпт:п-ст;--д |$аагпгасу1яис1 д и » а и п и а о и

I Гушндык торбиол!л1к децгейлзр1

М I Окупылар I Йуыио I---------------------------------

I I I Яогары I Орта I Темой

I саны I КЭ30Ц -I-----------1-----------1-----------

I I 'ОКУЕЫ1 X 10КУП31> X |ОКУВ"'1 х

I I дер1 (саны I 1саяы I 1саны I

— I..........I—-----1-----I.....».....1--—1.....1......

1.1 132 11-КйзеЦ I 40 I 34.81 69 I 43.91 28 I 21.3 2.1 13Я 12-кеэеч ' 5? I 43,21 Бб I 41,8Г 20 I 15,2 3.1 1а? 13-кеавН I 77 I 53.41 50 I 37,81 б I 3.8 __!___I_. 1 )_Л_I____ I

Вул кестедеи 8-9 класс ордгсыяаракда гуианди^ карш-каты-кастыц |;адыптасуыныц окспер£5ментт1к-тэк1рибен1н 1-ш1 ке&ец1нде хогары децгей1 34,G процент болоа, IU-ai кез&аде 58,4 прсцентко квтер1лген1, ад opta децгей! 43,0 процент« 3?,8 прсценгке дей1н »вне земен децгей! 21,3%-"ген. 3,8£-ке тейандеген! байкалади.

Окушяарда гуыаидык ¡{ар&ы&тшастщ цашптасутшн эксперименте допинг f ¡usjis зксивршеи15вн Keñlurt гшгдайлары (дагарыдаги дорвктерге суйеие отырыа) саяысгарыалы турде 11 1 графжго берглд!.

ИХ i гра$зм

7.

' >

100 ••

30 60 40 •• 20 •• 10

-р--

т— орта

когары децгейлер

I - кееец II - кевен Ш - ÍW8SH

Окусыяараа гуманшс кгдаи- катынасти налыптастыруга болашан устаздзрды даярлау ыаксатыкда "Omsy прщ&сШде мнарam<; баЛла-ныс иезШШ сщ/шылщы грызндщ «арш-наяшска шэрбиелеу" атты apHíUW курс багдарл&ипсы дайиндалды.

Арнайы курс кэлеШ - 24 оагатка есептеяген: ониц 12 салаты леюшя. 6 стати семинар 6 сагаты практикам; сабац.

ПХ5 «сап

"О^яу рущсскяо.бе&тигсв.пагь^уд) • с^дутарду »усади* ^р^И^жзо^^рйяясу" £ся ахажад .арязйи • 8ур«г«&:; сщкй сагл и<$»в&гэп

■ 7 Л Г 1 о 1

сагг.г саш

1

) Т а к ь р ы г, ? а р \

—-I-г~----I ес;:гр?па

¡ле:сщм | .сешиар | практика!

I...............I-________________I_ _,1._

1. Наэ1рг1 цо?амяыц ср;;гп::етт1 дему прсц«с!ндо шшдар .яуЯео1яЩ'озгра баЗяашяы-дыгыящ педагогика гилядгйяа. <штш оран.

2. Пз!шрагы.ч байяакив-педагогкка гил^аазд- Састы кэсзлсоь

я. Пэйэради« байдашо ср^ш» онушларда гумандш* карй«-

КДТЫНЕОТЦ М,2Л;ПТ";СТ1ФУД!."(

мацсаты мая иазмуки.

4. Коко тулгаящ гумаядак касязт-тер1я юрбкояоуд!« ти!мд1 кол-деры.

Б. Впояогпя сабашша понерали« оаДдаяыо срдгы оэдтаяарды гуыандщ керым-катьтшска-торбу.элзу коздвры.

6. Окушларды гумаядьц (дзркм-натыпасна торбяэлоуде кяао-тая-тыс «укыстердын алатип ерш.

г

г

2

2

Сокимоя когшдднч.пояхологиялын-педагогшсалык кеко пандерд1ц мумк1нд1ктс-р1п ескеро огырып.еркаШ курсти о^ту болавак уст&з--дврдьщ р^ушдарды гуыаядак «ерыы-катьшегка тарбиэлеу 1ск$рл1г1

мек дагдысын калиптастыруга кемектесетШ кане кзадесетИ; кемаШктерд! боддырмауга ыкпал шзайтыны еерттеу!м!аде делзл-денд!.

Б1вд1н ¡адгХаген зерттеу жумысымыа бойынша мынодай гылы-ми - едхстемел1к усыныстар касаура Солады:

1. Буг!нг! рьшыми ойдьщ дачу децгей! гылымдар арасшдары байланыска нег 1 едедген, иондыктаа мектептег! ер&р сабак понараяы.ч байланыо иегШвде жург!в!лу! шрт;

2. Пондерд!н логикалык байланыстшшгын пэнаразшк, пэк1ш1л!к тургыдан карастыруды фшюлогиялш'.психолопгалык нег!оде талдау мвдыц анализ кэне синтез кыамет!пе сай журпа!лу!и ескгоу к,а;здт.

3. Биология пан!н дэстурл! жэне дэстурл! смес сабектар тур!нде етк!зу н£'тижес!нде окыту ед1стерШц кеп турл!л!г!н пай-далану окушылордын ер1кт! 1с-8рекеттер1н, опыту процесШц ти!мдШг! арттыруга нег!здеу аркылы окушылардыч гумандык каси-еттер1н, кезкарастарын, гумандык сен!м1н, дагдысын, м1не8~кдаын тербиелеу корек.

Корыга келгеиде, гумандык касиег, гумагщык квакарас, гумандык катынао пэндер арасындагы байлаяыс иеПв1ще тербие мен окытудыц рана емее, ол сондай-ак адамньщ кФиаган ортвмен, та-б'лгатпен кан-какти белсенд! кврым-катшаста болуыньщ кем!с1 екен!н варттэу йумысымаздып натгс?.ес1 'а&кык керсетед!, Соныыен Катар каа!рг1 когамкыч нарыктык экономикага каяу ка?дайында адам-кьщ тулгалык бейнес!н!н, керсетк!Етер!н1ц б1р! - гумандык каоиат жэнэ карыы-катыиастын гумандык манго из -болуы бук!л адамэаттык кундыдыктардыц б!р!не саналады,

БуПнде Казахстан Респубдикасында гуманитарлык бШм беру тужырымдамасында кврсет!лген барлык пендер бойынша гумаянтарлык бШм беру идаясы б1ад1ц зергтеу1м!вд1ч багытын, онын ед(снамалык нег!в!н айкьшдай туст!. Эксперимент нэп!яес1нде окыту процес1нде окуиьшарда гумандык карым-катынасты калыптастыру ерб!р окушыныц хан-жакты кет!лу!ке, оныч каб1лет!н1ч ашлуына, шыгармашлык по-тенциалыньщ калыптасуына, жавпы адамэаттык рухани кундьшктарды багалауына,толыыды ем!р суру!не багыт-багдар берет!н1не кез!м1в жетт!. Бул проблеманыц мумк1вд!ктер!,ти!мд1 ед!с-тэс!лдэр1 вврт-телу! керек деп есептейм!в.

Еиссортнцдаяия «îertsri -'wísjívkm utni&aâ Ьоситщдрт жагкзлядаа:

1 йануаряар дут«с1н окьггудагы шшралын байшшо. //Тееис-тер жлиакы. Бук1дод&-;ты.ч конференция матеркаядару. • - Алматы, 1990, 24-25 coylp.

2. Мектеп-гшнавияда Саологиа neaia пэнаралыч бсЯланцо нэг1в1нде окытудын ерекзэл1г1. //Гнлннн-пвдагопжагнк орталык "Хабаркысы". 1993, М14. О бет.

3. Orçury г.роцзс1вдэ п&нераед б&Дяаиыо аркылн оцупаишрди (8-9 класс) гумашщ еджм-кмыпасад* «рбкзлоу. //Аб&й атендагы АлМУ-дыц гылымл енбектер дощата. - Алматы, 1994 , 98 102 б,

4. Гкулазняда биология п»»1й т?рэцдот1п скиту твя1рн-бем1одон. //Рш:ы!.га--педагоп1накщ орталщ "Xaöapsucy", 1094, N10.

5. Окупылардц гумаядыц карш-кат1П!аскй гербивл.у, //Удагст, 1694, HI., 117-123 б. •

- 24 -РЕЗЮМЕ

кандидатской диссертации Шлпанкуловой Гульнары на тему "Фэрыировакие гуманных отношений у учащихся (8-9 кл.) в процессе обучения иа основе ие*предметных связей". !

i3.00.01 - Теория и история педагогики, зтнопедагогика.

Актуальность проблемы исследования определяется потребностями практики и недостаточностью ее разработанности ъ усдадкяк^развивающихся в peer.у блике рыночных отношений, которые еще^усугубля-' ют нравственный дефицит гуманных отношений среди подрастающего поколения.

Цель диссертации - научно-теоретически обосновать и практически разработать проблему формирования гуманных отношений учащихся 8-9 класссб. на основе межпредметнык свяеей.

Б диссертации разработаны научно-теоретические основы проблемы формирования гуманных отношений учащихся 8-9 классов средствами межпредметных связей;в процессе теоретического анализа литературы были выявлены значение,сущность и содержите термина "гуманные отношения"; дана подробная характеристика гуманных качеств личности; притер.л, покаватели, возможные уровни их сФэрми-рованности; выявлены и обоснованы роль и место межпредметных свя-вей в процессе изучения биологии учащимися 8-9 классов и их влияние ка форкчроваии гуманных от овен"й среди учадахся.

На баае опытно-экспериментальной работы и личного опыта соискателя бада выработана эффективная система содержаний,форм и методов р;1боты с учащимися 8-9 классов на уроках биологии с использованием межпрэдметных свявей.Базой исследования являются средние школы г.Авматы MX 65, 4, 12, 86, школа-гимнам NX 140, а также школа НИ йамбылской области,Луговского района,село Подгорного, естественно-географический, филологический факультет АГУ имени Абая.

По результата;.! исследования разработаны' методические рекомендаций, которые могут быть полезными для учителей массовой школы и всех других '¿¡кол нового типа.

- 25 -Curcnry

Sholpankulova Gulnar Kenesbekovna

The formation the huinan relation in ttvj education praess the pupils (8-9 th forms) on tho inter-subject connections.

13.00.01 - Theory and history of pcd^ojics,c-thnopedascgics.

The actuality of the problem of the researsh Is determinated by the necesities of the soricty an^ the '"nk of Its' theoretical working-out in conditions of the develop!;^ market "elations In the republic, which intensify mora the moral lack of the ha-scn relations amo- ; the growing up generation.

The aim tha dissertatlou is to base thloretnally and to work oat in practice the problem of tha formation of the human halations of tha pupils of tha 8th - Oth forcs ^f the basis of inter-subject connections.

in the dissertation the scientific - the ororotlc basis of the problem of formation of the human relations of the pupils of the 8th - 8th forms by neerts of the inter-subject connections have been worked out; during the theoretical anallsys of the literature the wean, essence and contcnt of th, "husan relations" term has been fount out; tha detailed characteristics of the (man sualitles of. the person, the criteria, indicators, possible levels of th?ir founcetlc ,s 13 given; the role and place of the inter-subject connections during study of biology by the pupils ->f the 8th - 9th forr.3 end their influence to forration of the huf,an relations ¿rrscng tha shool-chlldren is fenr-.ut end based.

On the ¡jr. ar.d of the exprcrontial work and tha personal experience have been tforKed out the effective system of the contents, fores aid methods of the sork with the pupils of the 8th - Oth fon?!3 on the bioloqy lessens usinq intersubject relations. The basis of the research ere shools t& 6", 4. 12, 85, 140 the bcordicnq-shool of th9 Almaty end shool f&ll of the Padsorny village o" the Jenbul region, tha natural-geography faculty of the Almaty Stato University nssed after Abay.

Basing on the results of research tha methoblc recorrendation have been worked out vich r iy be useful for tne general shuol teachers and all other shools of new - type.

'»'«»» чч. ч I ■ ... • •—» — ■»■ шч и .... 1 ЧИНИЛИ I III I 11.1» щ 1, ■ I 1.1 I •

Отпечатано на ротапринте ГДБ Республики Казахстан. г.Алматы.ор.Ленина,15.

Заказ ^ 79 Тира* 100 экз.