автореферат и диссертация по педагогике 13.00.01 для написания научной статьи или работы на тему: Формирование национального самосознания детей старшего дошкольного возраста

Автореферат диссертации по теме "Формирование национального самосознания детей старшего дошкольного возраста"

БЕЛАРУСК1 ДЗЯРЖА^НЫ ПЕДЛГАГ1ЧИЫ УШВЕРС1ТЭТ 1МЯ MAKCIMA ТАНКА

е-

#

УДК ffo. 174

Вараненкая Людмкта Мжалаеуна

ФАРМ1РАВАННЕ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ САМАСВЯДОМАСЦ1 ДЗЯЦЕЙ СТАРЗЙШАГА ДАШКОЛЬНАГА ^ЗРОСТУ

13.00.01 - агульиая недагопка

Аутарэферат дыссртацьп на сашканнс вучонай ступеш кандыдата педагапчных навук

MiHCK - 1997

Работа выканана у Беларусюм дзяржауным педагапчным ушвера-тэце ¡мя М.Танка

Навуковы ираушк - кандыдат педагапчных навук,

дацэнт Грымаць А.А.

«

Афщыйныя апаненты: доктар педагапчных навук,

прафесар Агурцоу М.Г. Кандыдат педагапчных навук, дацэнт Камарова 1.А.

Апашруючая аргашзацыя - Нацыянальны шстытут адукацьл

Абарона адбудзецца ¿Я 1997 г. а гадзше

на наседжанш савета па абароне дысертацый Д 02.21.02 у Беларусюм дзяржауным педагапчным ушверсптэцс ¡мя М.Танка па адрасу: 220809, г.Мшск, вул.Савецкая, 18, ауд. 482.

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у бiблiятэцы Беларускага джяр-жаунага педагапчнага утверптэта ¡мя М.Танка.

Аутарэферат разасланы ¿ ^¿'Ы 1997 г.

Вучоны сакратар савета па абароне дысертацый кандыдат педагапчных навук дацэнт

МЛ.Дронь

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА РАБОТЫ

Актуалънасць даследавапня. Высокая нацыянальная самасвядо-масць, павага да псторьи свайго народа, да роднай мовы, культуры, да народных традыцый, выхаванасць маладога пакалення вызначаюць прагрэс грамадства. Кал1 усё тэта залажыць у дашкольным узросце, яно застанецца, будзе з кожным у жыцщ, будзе вызначаць яго паводзшы 1 жыццядзейнасць.

Адным з галоуных фактарау станаулення 1 развщця нацыянальнай самасвядомасш, яю садзейшчае узбагачэнню духоунага свету дашколь-шкау, з'яуляюцца прагрэауныя педагапчныя традыцьп, яюя назапаала народная педагогжа. У псторьп культурнага развщця беларускага народа, як 1 шшых народау свету, педагапчная думка займае в^днае месца. Сведча1ше таму - высот узровень яе развщця. Народны досвед мараль-нага, разумовага, працоунага, эстэтычнага, ф131чнага выхавання у сучас-ных умовах - неабходны кампанент працэсу выхавання. Таму сёння пе-рад педагогшай паустае задача узяць народную мудрасць на узбраенне у ¡нтарэсах вырашэння сучасных педагапчных праблем, асабл1ва пры фарм1равашп нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей дашкольнага узро-сту.

Нельга выхаваць грамадзятна, не далучаючы дзщя з дашкольнага узросту да нацыянальнай культуры. Нацыянальная культура фарм1руе свосасабл1БЫ нахалапчны характар людзей, ятя пражываюць на пэунай тэрыторьй. У ёй адлюстроуваюцца асабл1васщ народнай творчасщ, традыцый, непауторнасць мовы { клапатл1выя адносшы да культурна-духоунай спадчыны (С.М.Артаноусш, Г.Н.Волкау, А.А.Грымаць, Л.М.Лыч, АЛ.Мальдзю I шш.).

Асэнсаванне уах гэтых пытанняу I пошук шляхоу ¡х вырашэння ляжыць у М1ждысцыпл1нарнай сферы педагопю, ныхалогп, педагапчнай пахалоги. Праблема фарм1равання нацыянальнай самасвядомасш асобы з'яуляецца састауным элементам працэсу фарм1равання самасвядомасш, прадметам даследавання пахолагау (Л.С.Выгоща,Я.Л.Каламшск1, В.С.Мерлш, Л.А.Панько, С.Л.Рубшштэйн, 1.1.Часнакова, Д.Б.Эльконш 1 шш.) 1 педагогау (Л.А.Алыиэуская, Е.Г.Андрэева, У.В.Пашкев1Ч, В.А.Салееу 1 шш.). Самасвядомасць - тэта уяуленне чалавека аб сабе як грамадскай ¡стоце, сва!х узаемаадносшах з акаляючым светам, сва1х думках 1 пачуццях, дзеяннях 5 учынках, як1я характарызуюцца грамадскай наюраванасцю. Самасвядомасць як феномен нацыянальнага жыцця - найтанчэйшая духоуная матэрыя, вытою якой схаваны у нетрах гене-

тычнай памящ нацьп. Фактычна з самасвядомасщ пачынаецца змаганне любой нацьп за права жыць, за сваё месца у свеце.

1стотны уклад у распрацоуку праблемы фарм1равання нацыяналь-най самасвядомасщ дашкольшкау старэйшага узросту унесл1 даследа-ванш у галше тэарэтычнай этнаграфп I фьчасофсюх праблем этнаса С.М.Аруцюняна, Ю.У.Брамлея, Э.ВЛльенкова, У.М.Конана; па агуль-ных праблемах тэорьй нацьп I нацыянальных адносш - Л.М.Лыча, В.А.Салеева, К.Н.Хаб1булша; па сацыялогН нацыянальных адносш -Л.М.Дроб^жавай, У.1.Сшранскага 1 ¡нш. У псторыка-фшасофсюх пра-цах вызначаны этна-культурныя асабл'шасщ, разгледжаны разнастайныя сувяз1 пам!ж ¡м1, у прыватнасщ, нацыянальная самасвядомасць разгля-даецца як фжсатар прыналежнасщ людзей да пэунай нацьп.

Сам працэс фармиравання нацыянальнай самасвядомасщ патрабуе глыбокага 1 усебаковага анал1зу разнастайных фактарау 1 вызначэння па халатных, этнакулыурных 1 педагапчных заканамернасцей.

Сувязь работы з буйным{ навуковымг праграмат. тэмам(. Нацыянальная самасвядомасць асобы —тэта суб'ектыунае адлюстраванне аб'ектыунага факта прыналежнасщ чалавека да той або шшай нацыянальнай супольнасщ 1 усведамленне адрозненняу ад шшых народау. Яна фарм1руецца у асобе пад непасрэдным уздзеяннем нацыянальных элементау сацыяльнага асяроддзя, мовы народа, яго культуры, быту, псторьн (Г.П.Арлова, А.Э.1змайлау, С.В.Снапкоуская 1 ¿нш.).

У першыя гады савецкай улады ¡дэ1 народнай педагогш бьш успрыняты савецкай сктэмай выхавання як самыя даступныя, бл1зк1я дзецям ( матчына мова, народная творчасць, гулыи, праца). Гэта знай-шло адлюстраванне у працах педагог'ау-тэарэтыкау (П.П.Блонскага, Н.К.Крупскай, А.В.Луначарскага, С.Ц.Шацкага 1 ¡нш.). 3 другога боку, тэарэтыю 1 практык1 савецкай сЛстэмы выхавання (А.С.Макаранка, В.А.Сухамлшск1, ЛЛ.Щхеева 1 ¡нш.) звярнул1 увагу на 1дэ1 1 вопыт прагрэауных педагогау мшулага, яюя прапагаидавал1 ¡дэ! народнага выхавання 1 грунтавал1 свае педагапчныя ¡дэ1 на народным вопыце (Я.А.Каменсю, 1.Г.Песталоцы, Л.М.Талстой, К.Д.Ушынсю 1 ¡нш.). I, нарэшце, з развщцём тэорьп фарм1равання нацьшнальнай самасвядомасщ у савецкай пeдaгoг¡цы з'явшся спачатку асобныя працы, а потым шэраг даследаванняу, у яюх ставщца непасрэдна пытанне аб неабход-насц1 вывучэння народнай педагогш (Г.П.Арлова, ДЛ.Вадзшаа, Г.Н.Волкау, К.У.Гаурылавец, А.А.Грымаць, К.А.Кулшков1Ч, Ф.Т.М1хайлау, Т.В.Паздзеева). Разам са з'яуленнем так1х этнапедага-Г1чных даследаванняу выкарыстанне сродкау народнай педагогш у пра-цэсе выхавання стала набываць усё больш мэтанакграваны 1 планамерны

характар. Спецыялюты розных галш грамадазнауства - педагоп, пс1хо-лап, этнографы, сацыёлап, фшосафы 1 шш. - звярнул1 увагу на тэту праблему толыо у апошшя гады.

Аднак псторыя даследавання праблемы нацыянальнай самасвядомасщ складвалася вельм1 не проста. У час вялпп* грамадсгах узрушэн-няу, кал! асабл1ва актыуна абуджалася нацыянальная самасвядомасць, што знаходзиа адлюстраванне у навуковай л1таратуры, у грамадскай \ навуковай педагапчнай думцы з'явшся тэндэнцьп, а затым 1 палпъмныя меркаванш для адмаулення рол1 нацыянальнай самасвядомасщ у фар-М1раваши грамадзянсюх пазщый асобы.

Таму можа сам тэрмш "нацыянальная самасвядомасць" стау выка-рыстоувацца у айчыннай навуковай л1таратуры тольш у другой палове 40-х - пачатку 50-х гадоу.

У 60-я гады вялася дыскуая па гэтым пыташп пам1ж вучоным1 (1966 - 1969 гг), якая выявша щкавыя наюруню чавуковага пошуку аб сутнасщ нацыянальнай самасвядомасщ.

1стотны уклад у распрацоуку праблемы нацыянальнай самасвядомасщ унесл' працы шэрагу даследчыкау (Л.А.Альшэуская, Е.Г.Андрэева, Н.К.Катов1ч, Л.М.Лыч, А.А.М1хнев1ч, В.А.Салееу I шш.). Вьнпю навуковых работ дал1 магчымасць супаставщь нацыяналь-ную самасвядомасць групы 1 шдывща, атрымаць 1нфармацыю аб жаданш людзей дзейтчаць у ¡мя нацыянальных каштоунасцей I штарэсау.

Асабл1вую каштоунасць для даследавання праблемы фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ уяуляе рэал1зацыя праектау па стварэнню праграмы выхавання у дашкольных установах, яюя грунтуюцца на на-цыянальна-культурных асновах. У Беларусюм дзяржауным педагапчнам ушвератэце ¡мя М.Танка творчым калектывам пад юраущцтвам прафе-сара Л.А.Панько распрацавана нацыянальная праграма выхавання 1 на-вучання у дашкольных установах "Пралеска". Удзел у гэтай працы прымала даследчыца.

У апошш час узрасла щкавасць даследчыкау да праблемы нацыянальнай самасвядомасщ. Аднак узровень вывучэння гэтага пытання значна тжэй яго рол1 у астэме нацыянальных адносш 1 грамадскай свя-домасщ .

Даследавашп па фарм5раванш нацыянальнай самасвядомасщ у пе-дагапчным працэсе толью распачынаюцца. Анал13 пс1холага-педага1чнай л1таратуры 1 перадавога педагапчнага вопыту паказвае, што праблема далучэння дзяцей да народнай педагогМ, культуры свайго краю не ат-рымала дастатковага адлюстравання у тэорьп I практыцы выхавання. Не распрацавана астэма азнаямлення дзяцей з нацыянальнай культурай, не

вызначаны эфектыуныя метады 1 прыёмы гэтай работы, адпавядаючыя узроставым асабл1васцям старэйшых дашколыпкау. Яшчэ недастакова вьшучана роля сямЧ у фарм1раванш нацыянальнай самасвядомасщ дзя-цей дашкольнага узросту, не даследаваны пытанш стуктурыравання на-цыянальных стэрыятыпау, яюя вызначаюць змест нацыянальнай самасвядомасщ, умовы яе фарм1равання, узроуш сфарм1раванасщ, ролю 1 функцьп выхавацеляу у гэтым працэсе. У сё тэта абядняе магчымасщ вы-хавання 1 развщця асобы, вядзе да таго, што дзещ, падрастаючы, за-стаюцца абыякавым1 да сва1х нацыянальных традыцый. Тэта прыводзщь да зткнення духоунай пераемнасщ пакаленняу, якая з'яуляецца асновай для паунацэннага жыцця народа, яго творчай дзейнасщ. Не далучаючыся да культуры Беларуа, дзещ не становяцца перакананым1 патрыётамь

Недастатковая распрацаванасць гэтай праблемы, несумненная акту-альнасць 1 значнасць яе для тэорьи 1 практьпа выхавання дзяцей дашкольнага узросту вызначьип тэму даследавання: "Фарм1раванне нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту".

Аб'ект даследавання - нацыянальная самасвядомасць дзяцей 5-7 год 1 шлях! яе фарМ1равання.

Прадмет даследавання - працэс фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау у розных вщах дзейнасщ сродкам1 беларускай народнай педагогии.

Мата даследавання - пошук 1 распрацоука эфектыуных педагапч-ных методык фарм1равання нацьшнальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту сродкам! беларускай народнай педагогш.

Гтотэза даследавання. Мы Л1чым, што працэс фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау будзе эфек-тыуным пры забсспячэнш наступных умоу:

- выкарыстанне выхавацелям1 метадау 1 сродкау беларускай народнай педагогш у выхаванш дзяцей;

- далучэнне дзяцей 5-7 год да нацыянальнай культуры шляхам уд-зелу у народных святах, праз засваенне традыцый, абрадау;

- засваенне 1 свабоднае валоданне дзецьм1 роднай беларускай мо-

вай;

- азнаямленне дзяцей з псторыяй свайго народа, краю, рэспублш з улшам узроставых асабл1васцей дзяцей;

- знаёмства старэйшых дашколыпкау з псторыяй \ геаграф1чным становппчам суседщх дзяржау;

- праца з бацькам1 па пытаннях фарм'фавання нацьшнальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту;

- знаёмства дзяцей з прыродай роднага краю.

Задачи доследования:

1. Праангипзаваць стан работы па фарм1раванш нацыянальнай са-масвядомасш у дашкольных установах Рэспублш Беларусь.

2. Выявщь аса6л1вас1П уяуленняу дзяцей 5-7 год аб сваей нацыянальнай прыналежнасщ, абудзщь щкавасць да культуры Беларусь

3. Распрацаваць методым 1 дапаможнпа па вучэбна-выхаваучай працы у дз1цячым садзе па фарм1равашп нацыянальнай самасвядомасш дзяцей старэйшага дашкольнага узросту, вызначыць магчымасщ народ-най педагопю у працэсе фарм^равання нацыянальнай самасвядомасш.

МетадалогЫ доследования. Асноуны метадалапчны прынцып даследавання працэсу фарМ1равання нацыянальнай самасвядомасш дашкольншау выцякае з тэзка К.Маркса аб сутнасщ чалавека як сукуп-насш уах грамадсшх адносш. Адным з В1дау грамадсюх aднociн з'яуляюцца нацыянальныя. У гэтым сэнсе у структуры шдывщуальнасш канкрэтнага чалавека вылучаецца тое, што робщь яго падобным на друпх у алу еднасш сацыяльных умоу 1 адносш (нацыянальных), у яюя ён уключаны як грамадсга суб'ект.

Дадзены метадалапчны прынцып дазваляе даследаваць нацыяналь-ную самасвядомасць дашкольнжа на нацыянальна-пахалапчным узроуш. Але гэта патрабуе вывучэння асобы як суб'екта, яю узаемад-зейшчае 1 яю уступае у зносшы з ¡ншым1 людзьм1, што абумоул1вае даследаванне асобы у групе.

Роля менавга рэальнай, канкрэтнай групы, асабл1ва для дашколь-шкау, вельм1 вялпсая. Сацыяльныя дэтэрмшанты больш высокага парадку (грамадства, культура) як бы праламляюцца праз тую непасрэдную "шстанцыю" сацыяльнага, якой выступае група.

Даследаванне выканана на аснове прынцыпау астэмнасш, адзшства пстарычнага I лапчнага, вучэння аб развшш асобы у працэсе засваення культурна-пстарычнага вопыту, палажэння аб адзшстве свядомасщ 1 дзейнасш. У сваей працы мы абашрал!ся на даследаванш па пытаннях аб сутнасш \ прынцыпах фарм1равання нацыянальнай самасвядомасш, аб формах 1 метадах выкарыстання народнай педагогта у станауленш нацыянальнай самасвядомасш асобы.

Методы даследавання: вывучэнне 1 анал1з фшасофскай, пахала-пчнай, педагапчнай I сацыяльнай л1таратуры; вывучэнне масавага I пе-радавога вопыту; анкетаванне; гутарю з дашколыпкам1, педагогам! 1 бацькам1; наз1ранш; ¡нтэрв'ю з выхавацелям1, 1араушкам1 дашкольных устаноу; мадэл1раванне выхаваучага працэсу; правядзенне пс1холага-педагапчнага эксперымента; матэматычная апрацоука атрыманых дадзе-ных.

Даследаванне уключала 3 этапы:

На першым этапе (1991 - 1992 гг.) анашзавалася ф^ласофская, пахолага- педагапчная, навукова-метадычная л1таратура, фарм1равал1ся падыходы да даследавання, распрацоувауся тэарэтычны матэрыял да працэсу фар>правання нацыянальнай самасвядомасщ дашкольткау стар-эйшага узросту.

На друпм этапе (1992 - 1993 гг.) быу праведзены канстатуючы этап эксперименту, распрацоувалася праграма правядзення фарм!руючага этапа эксперыменту, шла падрыхтоука выхавацеляу да плануемай работы.

На трэщм этапе (1993 - 1996 гг.) праводзшся фарм1руючы 1 кан-трольны этапы эксперыменту, была выкарыстана на практыцы распраца-ваная аутарам методыка фарм!равання нацыянальнай самасвядомасщ дашкольшкау 5-7 год. Абагульнены тэарэтычны 1 практычны матэрыял 1 аформлены у выглядзе кандыдацкай дысертацьп.

Эксперыментальнай базай даследавання з'яулял1ся дашколь-ныя установы N34, 97, 282, 450, 470, 500 г.Мшска, Дулебсю дзщячы дом - дзщячы сад-школа Бярэзшскага раёна. Даследаваннем было ахо-плена 521 дзщя старэйшага дашкольнага узросту, 493 выхавацел1 дз1цячых садоу, 205 бацькоу.

Навиковая нав1зна г тэарэтычная значнасиь даследавання. Упер-шыню распрацаваны змест, формы 1 метады фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту сродкам! бела-рускай народнай педагопкь Дакладна вызначаны крытэрьп эфек-тыунасщ педагапчнай дзейнасщ па тэме даследавання. Даказана магчымасць адлюстравання дашколыпкам1 рысау нацыянальнага вобраза беларусау самастойнай 1 творчай дзейнасщ. Распрацавана даступная для дзяцей комплексная праграма па фарм1раванш нацыянальнай самасвядомасщ. Абгрунтавана эфектыунасць выхаваучага працэсу пры засваенш дзецьм1 зместу вуснай народнай творчасщ, супрацоушцтва, узаемадзеян-ня - дыялогу выхавацеля з дзецьм!, што забяспечвала пашырэнне ¡х са-мастойных дзеянняу 1 нарастание элементау творчасщ у адлюстравашп нацыянальных вобразау у разнастайнай дзщячай дзейнасщ. Даказана, што працэс фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау ажыццяуляецца пры умове, кал! дзщя становища у пазщыю суб'екта дзейнасщ, самастойна 1 творча адлюстроувае адпавед-ныя уражанш у разнастайнай дзейнасщ.

Практичная значнасць атрыманых выткар заключаецца у вы-значэнш эфектыуных умоу далучэння дзяцей 5-7 год да багацця народнай педагогш; у выкарыстанш арыгшальных нетрадыцыйных методык

выхавання нацыянальнай самасвядомасщ старзйшых дашкольшкау. Рас-працаваны 1 эксперыментальна удасканалены матэрыялы па народнай педагопцы для старэйшых дашколыпкау (казю, гулып, сцэнарьй, экскурсы, сустрэчы). Вын1К1 даследавання могуць быць выкарыстаны 1 вы-карыстоуваюцца пры распрацоуцы ! выкладанш курса дашкольнай педа-гогт, тэорьп 1 методыю масгацкага выхавання дзяцей дашкольнага узросту, у слстэме павышэння квал^фжацьп выхавацеляу 1 музычных юраушкоу 1 на практыцы студэнтау дашкольных факультэтау педагапч-ных ВНУ 1 вучылшч.

Верагоднасць еынгкау даследавання забяспечваецца метод алопяй даследавання, сучасным1 навуковым1 метадам! распрацоук1 праблемы, апорай на вопыт наватарау; вышкам! вопытна-эксперыментальнай працы, колькаснай апрацоукай вышкау; якасным анал1зам дадзеных.

Эканамгчная значнасць атрыманых дадзеных. На аснове вышкау даследавання магчыма удасканалщь нацыянальную праграму выхавання у дзщячым садзе 1 наюраваць працу дашкольных устаноу на фарм1ра-ванне будучага грамадзянша Рэспублш Беларусь. Гэта дазволщь змен-шыць выдать на распрацоуку праграмных дакументау выхавання у дашкольных навучальных установах, даследаванне нявырашаных праблем.

На абарону выиосяииа настипныя палажэнт:

1. Фарм1раванне нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту у сучасных умовах становщца адной з асноуных мэтау педагапчнага працэсу 1 асноуным фактарам развщця дамшуючых рыс асобы. Асноуным! умовам! станаулення 1 развщця нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау з'яуляюцца: аргашзацыя цэлас-нага выхаваучага працэсу з мэтай фарм1рава:шя творчай асобы грамадзянша Рэспублда Беларусь на аснове выкарыстання усяго багацця нацыянальнай культуры, сумесная дзейнасць дарослых (выхавацеляу 1 бацькоу) з дзецьм1 па азнаямлешп з нацыяналыгым! традыцыям!, куль-турай.

2. Методыка фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ дашкольшкау 5-7 год сродкам1 народнай педагоги«! з'яуляецца найбольш дзейсным фактарам яе фар>правання.

3. Працэс фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау сродкам1 беларускай народнай педагопю уключае шэраг этапау, яюя характарызуюцца розным! суадносшам1 дзщячай защкауле-насщ, рэпрадуктыунай самастойнасщ 1 творчасщ:

I этап - выхаванне защкауленасщ у дзяцей зместам нацыянальнай беларускай культуры i ¡мкнення паутарыць асобныя рысы нацыянальна-га у самастойнай дзейнасць

II этап - развщцё самастойнасщ у старэйшых дашкольшкау ва узнауленш рысау нацыянальнага беларускага вобраза у даступнай дзщя-чай дзейнасш рэпрадуктыунага характару з асобным1 элементам! твор-часщ.

III этап - развщцё самастойнасщ i творчасщ дзяцей у адлюстра-ванш рысау нацыянальных беларусшх вобразау у разнастайнай прак-тычнай дзейнасць

4. Неабходным1 умовам! развщця дашкольшкау старэйшага узросту з'яуляецца стварэнне у ix станоучых эмацыянальных адносш да прыро-ды краю, звычаяу, абрадау, традыцый народа, яго ricTopbii i мовы.

Асабгсты уклад сыскалътка заключаецца у распрацоуцы прагра-мы i методьш даследавання; у правядзенш вопытна-эксперыментальнай работы у Дулебсюм дзщячым доме - дзщячым садзе - школе Бярэзшска-га раёна, у дзщячых садах N34, 97, 282, 450, 470, 500 г.Мшска, Бела-pycKiM дзяржауным педагапчным ушверсшэпе ¡мя М.Танка; стварэнш i укараненш у практыку астэмы фарм1равання нацыянальнай самасвядо-масщ старэйшых дашколыпкау, навукова-метадычных i вучэбна-метадычных матэрыялау i дапаможшкау для студэнтау.

Апрабацыя i укараненне выткау даследавання. Матэрыялы даследавання абмяркоувал^я на пасяджэннях кафедры педагогии, на навуко-ва-практычпых канферэнцыях: "На шляхах да нацыянальнай астэмы дашкольнага выхавання" (r.MiHCK, 1992 г.); "Фарм1раванне нацыянальнай самасвядомасщ студэнтау" (г.Мшск, 1993 г.); "Праблема стварэння нацыянальнай астэмы падрыхтоую педагапчных кадрау для дашколь-ных устаноу Рэспублж'! Беларусь" (r.MiHCK, 1994 г.); "Удасканаленне прафесшна-педагапчнай дзейнасщ у сучаснай с1стэме адукацыГ' (r.MiHCK, 1994 г.); "Аргашзацыя навукова-даследчай работы студэнтау i навучэнцау педагапчных навучальных устаноу" (r.MiHCK, 1995 г.); "Гульня i развщцё асобы дашкольшка" (г.Мшск, 1995 г.); "Содержание педагогического образования в Республике Беларусь" (г.Могилёв, 1995 г.); "ФарМ1раванне асобы студэнта i школьника на аснове духоуных каштоунасцей грамадства" (r.MiHCK, 1996 г.); "Народная культура i су-часная школа" (r.MiHCK, 1996 г.); "Утверсп'эцкая падрыхтоука педаго-гау па шматузроуневай астэме" (r.MiHCK, 1996 г.); на м1жнароднай на-вукова-метадычнай канферэнцьп "Праблемы сацыял1запьп дзяцей i пад-леткау у пазашкольным асяроддзГ' (r.MiHCK, 1993 г.); у вучэбна-метадычных дапаможшках "Беларуская народная педагогжа у астэме

дашкольнага выхавання" (г.Мшск, 1994 г.); "Беларуская народная педагопка: тэорыя 1 практыка" (г.Мшск, 1996 г.), "Беларуская народная педагопка у школе" (г.Мшск, 1996 г.); у прыкладнай праграме самаа-дукацьн "Беларуская народная педагопка у дзщячым садзе" (г.Мшск, 1996 г.).

Апублгкаванащь выткай. Асноуныя палажэшп, вынпа I рэкамен-дацьп дысертанта змяшчаюцца у публшацыях, у тым л1ку у 11 артикулах аутара у зборшках матэрыялау навуковых канферэнцый, у 3 вучэбных дапаможшках, 1 прыкладнай праграме самаадукацьп, створа-ных у сааутарстве.

Структура г аб'ём дысератацьп. Дысертацыя складаецца з увод-зш,агульнай характарыстык! работы, дзвюх глау, вывадау, сшсу выка-рыстаных крынщ. Аб'ём дысертацьп складае 133 старонк!, у тым лшу, 16 старонак займае сшс выкарыстаных крынщ, 2 староню - малюню [ 13 - таблщы. У ёй змяшчаецца 13 таблщ 1 2 малюнкк Сшс выкарыстаных крышц уключае у сябе 271 найменне.

АСНО^НЫ ЗМЕСТ ПРАЦЫ

У першай главе "Пахолага-педагапчныя перадумовы фарм!равання нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дащкольнага узросту (5-7 год)" раскрываецца дынамжа даследаванняу генез1су самасвядомасщ у навуцы, станауленне 1 развщцё у фшагенезе 1 стурктурыраванне нацыянальнай самасвядомасщ беларусау.

Праблема антагенезу самасвядомасщ знайшла свае адлюстраванне у навуковых працах айчынных \ замежных даследчыкау, так1Х як Б.Г.Ананьеу, Л.1.Бажов1ч, Л.С.Выгоцш, 1.С.Кон, М.1.Л1сша, В.С.Мерлш, С.Л.Рубшштэйн, М.1.Сечанау, Ы.Часнакова I шш.

Праведзены нам1 анал13 пахолага-педагапчнай л1таратуры паказау неадназначнасць уяуленняу аутарау аб рухаючых сщах 1 мехашзмах фарм1равання самасвядомасщ. У болынасщ з ¡х сцвярджаецца, што крышцы 1 рухаючыя сты paзвiцця самасвядомасщ не могуць быць звед-зены ш да выключна б!ялапчных перадумоу, ш да сацыяльных фактарау (Я.Л.Каламшсги, Дж.Мцч, В.С.Мухша, З.Фрэйд, Э.Эрыксон 1 шш.).

На гэтай падставе фарм1равалася тэорыя фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ на працягу псторьп развщця айчыннай педагогии.

Структура нацьшнальнай самасвядомасщ уключае пазнавальны, дзейсна-валявы 1 эмацыянальны элементы, ахопл1вае пачуццёвае (адчуванш, успрыманш, уяуленш), рацыянальнае (мысленне) 1 дзейснае

адлюстраванне рэчаюнасш. У яе уключаецца таксама памяць, воля 1 уся гама чалавечых эмоцый.

На узР°Ун1 асобы нацыянальная самасвядомасць змяняецца не толыи у сувяз! з узроставым1 асабл1васцям1, але 1 з розным 1 грамадск1м1 С1гуацыям1, з як1М1 сутыкаецца асоба.

Усе гэтыя факты мы ¡мкнулшя ул!чваць пры выдзяленш структурных кампанентау нацыянальнай самасвядомасш дзяцей старэйшага дашкольнага узросту.

Только ад самапазнання магчымы шлях да пазнання усяго чала-вецтва, да сапрауднага спасщжэння агульначалавечых каштоунасцей, бо у розных народау у адзш 1 той жа перыяд яна факуаруецца вакол розных С1мвалау.

Наш падыход грунтуецца на вывадах вучоных, ягЛя займаюцца праблемай нацыянальнай самасвядомасш (С.М.Аруцюнян, В.Ю.Брамлей, А.А.Грымаць, Л.М.Дроб1жава, Л.М.Лыч, В.А.Салееу 1 шш.)

' Мы падзяляем ;х пункт погляду адносна структуры нацыянальнай самасвядомасщ 1 выдзяляем наступныя яе кампаненты: культуралапчны, афектыуны, канатыуны.

Абашраючыся на узроставыя асабл!васц! развщця 1 станаулення дзяцей старэйшага дашкольнага узросту, на ¡х веды, на ступень сфар-м1раванасщ ¡х нацыянальнай самасвядомасш, мы зрабШ у3Р°Уневы анализ уяуленняу дзяцей аб Рэспублщы Беларусь 1 яе нацыянальнай культуры.

Мы зыходзш з таго, што усе структурныя кампаненты нацыянальнай самасвядомасш могуць мець тры узроуш сфарм1раванасш, таюм чы-нам 1 фарм1раванне нацыянальнай самасвядомасш старэйшых дашколь-шкау нам1 разглядалася на трох узроунях: шзюм, сярэдшм, высоюм.

У другой главе "Методыка фарм^равання нацыянальнай самасвядомасш дзяцей старэйшага дашкольнага узросту на матэрыяле беларус-кай народнай педагогш" раскрываецца змястоуны бок фарм'фуючага этапа эксперыменту 1 анал1зуюцца яго вынш.

На падставе анал1зу дадзеных канстатуючага этапа эксперыменту был1 вызначаны задачы фарм^руючага этапа даследавання:

1) Распрацаваць даступны засваенню дашкольшкау змест з ас-ноуным1 элементам! нацыянальнай культуры беларусау (вусная народная творчасць \ музычная народная творчасць: казю, калыханкЬ прыказю, прымаук1, л1чылк1, загадю, гульш, песш, танцы, мелодьп \ т.д.). Пры гэтым да яго распрацоук! мы л1чыл! неабходным правесш анал1з этна-граф!чных даследаванняу традыцыйнай беларускай культуры з тым, каб

и

выявщь даступны дзщяш змест нацыянальнай культуры, ЯК1 адпавядае асабл!васцям эмацыянальнага свету дашкольшка \ спосабам адлюстра-вання рэчакнасщ.

2) Распрацаваць методыку далучэння дзяцей 5-7 год да зместу нацыянальнай беларускай культуры.

3) Вызначыць педагапчньгя умовы актыунага засваення дзецьм! 5 -7 год зместу нацыянальнай беларускай культуры.

Нам! быу адабраны даступны змест беларускай культуры для дзяцей 5-7 год. Пры адборы зместу улгаалкя шэраг падстау. Напрыклад, адбор беларусюх народных казак ажыццяуляуся па наступных падста-вах:

- сюжэтная займальнасць, ¡х даступнасць дзецям, яскравасць нацы-янальных вобразау, выразнасць мовы (захайляльнасць сюжэту, даклад-ная характарыстыка герояу);

- прастата 1 выразнасць кампазщьй (зачын, лопка, разгортванне падзей, кульмшацыя 1 развязка);

- выхаваучая наюраванасць зместу (праяуленне маральных якасцей беларускага народа; дабрыня,. працав1тасць, дабразычл1васць, чэснасць, павага да старых \ бл1зк1Х, клопат аб сямЧ, прыродзе 1 т.д.).

Для старэйшых дашколыпкау адб1ралкя казк1, насычаныя фан-тастьпшым1 вобразамь нацыянальным! героям!.

На гэтым матэрыяле был! вызначыны этапы далучэння дзяцей да даступнага зместу беларускай культуры, якая уключае вусную народную творчасць ! музычнае мастацтва для дашкольнжау 5 - 7 год.

Вопытна-фарм!руючая работа ¡шла у старэйшай групе у адпаведа-насц1 з прынятай у даследаванн! лог1кай трохэтапнай пабудовы працэсу далучэння дзяцей да нацыянальнай беларускай культуры. Гэты працэс адбывауся у разнастайнай практычнай дзейнасц!. У вын!ку у дзяцей вы-хоувалася ¡мкненне да творчага адлюстравання нацыянальнага вобраза, беражл!выя аднос!ны да каштоунасцей беларускай культуры агульнача-лавечага зместу.

Паспяховае фарм!раванне нацыянальнай самасвядомасц! дзяцей старэйшага дашкольнага узросту магчыма пры наяунасщ наступных пе-дагаг!чных умоу:

Першая умова: арга1пзацыя цэласнага педагапчнага працэсу у мэтах фарм1равання творчых якасцей асобы ! нацыянальнай самасвядомасц! старэйшых дашколыпкау.

Другая умова-. стварэнне моунага нацьшнальнага асяроддзя ! выка-рыстанне яго педагаг!чных магчымасцей.

Трэцяя умова: выкарыстанне дасягненняу беларускай 1 сусветнай культур у мэтах развщця светапоглядных арыентацый I нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау.

Чацвертая умова: развщцё творчых здольнасцей 1 шдьшдуальна-асобасных магчымасцей старэйшых дашкольшкау для самарэал1зацьи ва умовах канкрэтнага сацьшльна-культурнага асяроддзя.

Пятая умова: далучэнне дашкольшкау ус1х узроставых труп у ак-тыуныя формы сумеснай дзейнасщ з дарослымь

Дашкольная установа будзе выконваць ролю пасрэдшка, як! дапа-магае пераходу у школу. Для гэтага узросту характэрна актыуная сумес-ная дзейнасць з дарослым!, якая дапамагае дашкольшкам набыць пачат-ковы вопыт калектыунай працы 1 навыш зносш. Правшьна аргашзаваная сумесная дзейнасць з дарослым1 стварае неабходныя перадумовы для выкарыстання у выхаваучай працы узорау народнай педагог! ю, дазваляе забяспечыць паступовасць у перадачы сацьшльнага вопьггу, пераемнасць у наследаванш духоунай культуры свайго народа.

У вышку праведзенай эксперыментальнай работы змяшлася коль-касная 1 працэнтная суаднесенасць паказчыкау сфарм1раванасщ нацыя-нальнай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау эксперыментальных труп.

Значна узрасл1 групы дзяцей старэйшага дашкольнага узросту, як1я мы ахарактарызавал1 як групы высокага \ сярэдняга узроуню.

Дынамша сфарм1раванасщ нацьшнальнай самасвядомасщ дашколыпкау старэйшага узросту эксперыментальных I кантрольных груп (у %) прадстаулена нам1 на малюнку.

Эксперымептальньш групы

ньххна сфин пзк1 узровеяь узровень узровень

Я да эксперымеигу ЕЗ пасля эксперыменгу

Кантрольныя групы

шш (хрщ ша^рсвш узрсиегь )^овсш

Ядаэюперыитху 0 гасляжсперыунпу

Дынамжа сфарлираванасгр нацыяналъпай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау

ВЫВАДЫ

1. Багацце народа - гэта не тольш развитая эканомжа, але, перш за усё, высокая нацыянальная самасвядомасць, права ведаць псторыю свай-го народа, карыстацца роднай мовай, культурай, шанаваць народный традыцьй. Кал1 усё добрае, назапашанае народам, залажыць у дашколь-ным узросце, гэга 1 застанецца, гэта будзе з кожным у жыцш, бо 1 сэрца, 1 розум дзяцей чыстыя, таму многае залежыць ад выхавацеля, як! вы-хоувае новае пакаленне грамадзян незалежнай Беларусь

Галоунай умовай фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау з'яуляецца зварот да роднай мовы, народных тра-дыцый, культуры, апора у выхаванш на народную педагопку, у аснове якой ляжыць культ высокай маральнасщ.

2. Педагапчная думка любога народа выкрыштал1зоувалася у на-роднай педагогшы - своеасабл1вай фшасофп у галше выхавання дзяцей, якая склалася у вышку абагульнення пстарычнага, сацыяльнага вопыту. Народная педагопка Беларуа на працягу стагоддзяу найбольш поуна адлюстроувалася у вуснай народнай творчасщ. Таму фальклор заусёды

быу 1 застаецца важным сродкам захавання нацыянальнай самабытнасщ, культуры, звычаяу.

3. Наша даследаванне пацвердзша меркаванне аб тым, што у дзя-цей старэйшага дашкольнага узросту можа быць сфарм1равана пачуццё любов1 да роднага краю, якое праяуляецца ва устойл1вай щкавасщ да разнастайных бакоу сацыяльнай рэча1снасщ.

Адным з крытэрыяу сфарм1раванасщ пачуцця любов! да роднага краю з'яуляецца праяуленне \ змяненне характару ¡нтарэса 1 адносш дзяцей да разнастайных узорау беларускай народнай творчасщ. У дзяцей старэйшага дашкольнага узросту магчыма сфарм1раваць дастаткова у стой л ¡вы 1 глыбою штарэс да творцау вуснай народнай творчасщ як лепшых прадстаушкоу народа.

4. У агульнай астэме фарм1равання нацьшнальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау азнаямленне з беларускай вуснай народнай творчасцю адыгрывае асобую ролю. Яно гармашчна аб'ядноувае у сабе эстэтычныя, маральныя 1 штэлектуальныя пачатю, што садзейшчае больш эфектыунаму выхаванню вышэйшых маральных паняццяу. У працэсе успрыняцця 1 творчай працы з творам1 вуснай народнай творчасщ ствараюцца спрьшльныя умовы для фарм1равання эмацыянальнай актыунасщ дзщящ, якасных змяненняу яго адносш да розных бакоу са-цыяльнага жыцця: працы людзей, псторьп, прыроды роднага краю.

Разнастайная праца у час эксперыменту з творам1 народнай творчасщ садзейшчала узбагачэнню дзейнасщ дзяцей, унясенню у яе змест элементау творчасщ. З'явипся новьш тэмы гульняу, у розныя па тэматы-цы гулып уносшюя атрыбуты народнага быту, касцюмау 1 шшыя. Дашкольнш свядома выкарыстоувал! паняцщ "краша", "радз1ма", "дзяржава", "сталща", "горад", самастойна аб'ядноувал1 атрыманьш уяуленш, рабШ вывады.

5. Анал13 вышкау вопытна-эксперыментальнай працы па фарм1ра-ванш нацьшнальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау паказау, што пры адборы творау вуснай народнай творчасщ неабходна юравацца наступным! прынцыпамк даступнасць дзщящ твора па форме I зместу, яго прывабнасць 1 яскравасць. У творах павшны знайсщ адлюстраванне як спецыф1чныя рысы нацыянальнай народнай творчасщ, так 1 тое агульнае, што аб'ядноувае яго з творчасцю шшых народау; творы павш-ны мець так1Я элементы, яюя дашколыпк можа дастаткова лёгка пера-несщ у самастойную творчую дзейнасць.

Найболыную вышковасць дае разнастайная праца дзяцей з творам1 беларускай вуснай народнай творчасщ для атрымання рэалютычных ве-

дау аб складаных з'явах грамадскага жыцця (пстарычныя падзе1, гра-мадскае значэнне працы людзей 1 ¡ншыя).

У сувяз1 з гэтым, увесь выхаваучы працэс фар>правання нацыя-нальнай самасвядомасщ старэйшых дашколыпкау абашрауся на наступ-ныя умовы:

- стварэнне моунга нацыянальнага асяроддзя ! комплекснае выка-рыстанне яго педагапчных магчымасцей;

- спалучэнне узаемасувяз1 нацыянальнай 1 агульначалавечай культур у мэтах развщця светапоглядных арыентацый 1 нацыянальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту;

- развщцё творчых здольнасцей 1 шдывщуальна-асобасных магчымасцей дашколыпкау для самарэал1зацьп ва уловах канкрэтнага сацыяльна-культурнага асяроддзя;

- далучэнне старэйшых дашколыпкау у актыуныя формы сумеснай дзейнасщ з дарослымк

6. Эфектыуная, мзтанаюраваная, сштэмная аргашзацыя навучання на занятках, а таксама у час гульняу, экскурс!й, святау 1 г.д. абуджае у дзяцей ¡нтарэс да казак, песень, загадак, прыказак, прымавак, л1чылак I дзщячых народных гульняу. Удзел у цжавых 1 люб!мых гульнях, святах садзейшчае фарм1раваншо высока маральных пачуццяу, развщцю ма-ральных якасцей.

Творы вуснай народнай творчасщ уздзейшчаюць на духоуны свет старэйшых дашколыпкау, разв1ваюць ¡х мысленне, прыв1ваюць ¡м таюя маральныя якасщ, як патрыятызм, штэрнацыянал1зм, гумашзм, спра-вядшвасць, мужнасць, вернасць, павага да старэйшых, павага да працы. Гэта дае добрыя вынпа у тым выпадку, кал1 у выхаваучай працы выка-рыстоуваюцца узоры вуснай народнай творчасщ па глыбока прадуманай методыцы.

7. Значнае месца у жыцщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту займаюць гулыи. Гульня садзейшчае развщцю м^жвольнай увап 1 М1Ж-вольнай памящ. Больш разнастайным1 1 змястоуным1 становяцца ¡нтар-эсы, патрэбнасщ 1 эмацыянальныя хваляванш дзщящ, расце зацшауле-наць у пазнанш акружаючага, больш актуальнай становщца патрэба у зносшах з дарослым1 1 дзецьм!, з'яуляецца цяга да сумеснай дзейнасщ.

Узросшая самастойнасць дзяцей, дасягнуты узровень ф1з1чнага 1 разумовага развщця дазваляе па-новаму аргашзаваць выхаваучую работу, перайсщ да больш складанага зместу, с1стэматычнага выхавання 1 навучання.

8. Навучанне 1 выхаванне у дзщячым садзе - гэта працэс, як1 наюраваны на рашэнне канкрэтных выхаваучых задач, у тым лп<у -

фарм1равання нацыянальнай самасвядомасщ старэйшых дашкольшкау на аснове узорау вуснай народнай творчасщ. Тэта патрабуе ад выхавацеля пастаяннай увап да сувяз1 палнж вучэбным працэсам I яго вышкам!. Пе-дагапчны працэс павшен будавацца так, каб дзщя, якое з'яуляецца суб'ектам 1 аб'ектам выхаваучага уздзеяння 1 набывае як асоба якасщ ак-тыунасщ, змагло праявщь сябе у разнастайнай дзейнасць

СШС АПУБЛ1КАВАНЫХ РАБОТ

1. Народная педагопка у сютэме дашкольнага выхавання // На шляхах да нацыянальнай астэмы дашкольнага выхавання. Мат.навук.-практыч.канф. - Мн.: БДПУ, 1992. - С.52 - 53.

2. Нацьшнальньш фактары у выхаваучай рабоце будучых выхавацеляу // Фарм1раванне нацыянальнай самасвядомасш студэнтау. Зб.навук.арт. - Мн.: БДПУ, 1993. - С.112 - 113.

3. Народная педагопка у астэме сацыял1зацьп дзяцей // Праблемы сацыял1зацьп дзяцей 1 падлеткау у дашкольным асяроддзк Мат.м!жнарод.канф. - Мн.: БДПУ, 1993. - С.59 - 60.

4. Народная педагопка як аснова дашкольнага выхавання // Праблема стварэння нацыянальнай сютэмы падрыхтоую педагаг1чных кадрау для дашкольных устаноу Рэспубл1к1 Беларусь. Мат.навук,-практ.канф. - Мн.: БДПУ, 1994. - С. 145 - 149.

5. Народная педагопка 1 працэс выхавання // Удасканаленне пра-фесшна-педагапчнай дзейнасщ у сучаснай с1стэме адукацьп. Зб.навук.артык. - Мн.: БДПУ, 1994. - С.29 - 31.

6. Беларуская народная педагопка у сютэме дашкольнага выхавання/ Пад.рэд. А.А.Грымаця. - Мн.: БДПУ, 1994. - 209 с.

7. Падрыхтоука студэнтау факультэтау дашкольнага выхавання да фарм1равання нацьшнальнай самасвядомасщ дашколыпкау / / Ар-гашзацыя навукова-даследчай работы студэнтау 1 навучэпцау педага-г1чных навучальных устаноу. Зб.мат. Рэспубл1канскай навук.-практ.канф. - Мн.: БДПУ, 1995. - С.27 - 29.

8. Беларусшя народныя гульш у выхавашп дашкольн1кау // Творчы патэнцьшл гульн1. Мат.Рэспуб.навук.-практ.канф. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1995. - С.16 - 18.

9. Праблема падрыхтоуш будучых педагогау да фарм1равання нацьшнальнай самасвядомасц! дашкольпшау // Содержание педагогического образования в Республике Беларусь. Мат.конф. - Могилёв: МГПИ им. А.А.Кулешова, 1995. - С.79 - 81.

10. Нацыянальная культура у Ыстэме фар>правання нацыянальнай самасвядомасш асобы // Фарм1раванне асобы студэнта i школьшка на аснове духоуных каштоунасцей грамадства. Мат.Рэспуб.навук,-практ.канф. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1996. - С.44 - 47.

И.Грымаць A.A., Заранецкая Л.М. Беларуская народная педагопка у школе. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1996. - 174 с.

12. Грымаць A.A., Варанецкая Л.М. Беларуская народная педагопка: тэорыя i прыктыка. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1996. - 191 с.

13. Роля нацыянальнай самасвядомасш у выхавашп студэнтау ВНУ // Ушвератэцкая падрыхтоука педагогау па шматузроуневай сктэме. Мат. Рэспуб. нав,- практ. канф. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1996. - С. 40-41.

14. Тэарэтычная аснова фарм!равання нацыянальнай самасвядомасш у дашкольн!кау// Народная культура i сучасная школа / Пад рэд.Ы.Крука. - Мн.: Рэсп.цэнтр эстэт.вых. дзяцей, 1996. - С. 47 -53.

15. Беларуская народная педагопка у дзщячым садзе: Прыкладная пра-грама самаадукацы'1 i метадычныя рэкамендацьп / А.А.Грымаць, Л.А.Панько, Л.М.Варанецкая, У.A.Baciлeв¡ч. - Мн.: БДПУ ¡мя М.Танка, 1996. - 35 с.

РЭЗЮМЕ Варанецкая Людм1ла Мжалае^на

Фарлираванне нацыянальыай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту

Ключавыя словы: самасвядомасць, нацыянальная самасвядомасць, вусная народная творчасць, фальклор, маральная ацэнка, маральная каштоунасная арыентацыя, беларуская народная педагопка, маральная каштоунасць, маральная якасць, нацыянальная культура, пачуццёва-эмацыянальная сфера.

Аб'ектам дысертацыйнага даследавання была нацыянальная самасвядомасць дзяцей 5-7 год 1 шлях! яе фарм1равашш. Мэтай даследавання стал1 пошук 1 распрацоука эфектыуных педагапчных методык фар-М1равання нацыянальнай самасвядомасш дзяцей старэйшага дашкольнага узросту.

У працэсе даследавання выкарыстоувалася комплексная методыка, якая уключала вывучэнне 1 ан&шз ф!ласофскай, пахалапчнай, педага-пчнай [ сацыяльнай л1таратуры; вывучэнне масавага 1 перадавога вопы-ту; анкетаванне; гутарю з дашкольнжам1, педагогам! 1 бацькам1; наз1ранш; ¡нтэрв'ю з выхавацелям1, 1йраунжам1 дашкольных устаноу; мадэл1раванне выхаваучага працэсу; правядзенне канстатуючага, фар-М1руючага 1 кантрольнага этапау пахолага-педагапчнага эксперыменту; матэматычная апрацоука атрыманых дадзеных.

Вынпи даследавання дазволШ на аснове акаялапчнага падыходу распрацаваць крытэрьп 1 паказчыю, вызначыць узроуш сфарм1раванасщ нацьшнальнай самасвядомасщ дашколыйкау 5-7 год.

На падставе распрацаванай методьна вьшучэння 1 выкарыстання творау беларускай вуснай народнай творчасщ вызначаны аптымальньш шлях1 \ формы паспяховага фар>правання нацьшнальнай самасвядомасщ дзяцей старэйшага дашкольнага узросту.

Матэрыялы даследавання, яго вынш могуць быць выкарыстаны 1 выкарыстоуваюцца пры распрацоуцы 1 выкладанш курса дашкольнай педагога, тэорьн \ методыш выхавання дзяцей дашкольнага узросту, у сютэме павышэння квал1ф1кацьп выхавацеляу 1 музычных юраунжоу \ на практыцы студэнтау дашкольных факультэтау педагапчных ВНУ 1 вучьипшч.

РЕЗЮМЕ Воронецкая Людмила Николаевна

Формирование национального самосознания детей старшего дошкольного возраста

Ключевые слова: самосознание, национальное самосознание, устное народное творчество, фольклор, моральная оценка, нравственная ценностная ориентация, белорусская народная педагогика, нравственная ценность, нравственное качество, национальная культура, чувственно-эмоциональная сфера.

Объектом диссертационного исследования было национальное самосознание детей 5-7 лет и пути его формирования.

Целью исследования стали поиск и разработка эффективных педагогических методик формирования национального самосознания детей старшего дошкольного возраста.

В процессе исследования использовалась комплексная методика, включающая изучение и анализ философской, психологической и социальной литературы; изучение массового и передового опыта; анкетирование; беседы с дошкольниками, педагогами и родителями; наблюдения; интервью с воспитателями; наблюдения; интервью с воспитателями, руководителями дошкольных учреждений; моделирование воспитательного процесса; проведение констатирующего, формирующего и контрольного этапов психолого-педагогического эксперимента; математическая обработка данных.

Результаты исследования позволили на основе аксиологического подхода разработать критерии и показать, определить уровни сформированное™ национального самосознания дошкольников 5-7 лет.

На основе разработанной методики изучения и использования произведений белорусского устного народного творчества определены оптимальные пути и формы успешного формирования национального самосознания детей старшего дошкольного возраста.

Материалы исследования, его результаты могут быть использованы и используются при разработке и преподавании курса дошкольной педагогики, теории и методики воспитания детей дошкольного возраста, в системе повышения квалификации воспитателей и музыкальных руководителей и на практике студентов дошкольного факультета педагогических вузов и училищ.

Resume Voronetskaya Luydmila Nikolaevna

Formation of National Self-consciousness of Pre-School Children

Key-words: self-consciousness, national self-consciousness, folklore, moral value, moral values orientation, Belarusian national pedagogics, moral estimate, national culture, sphere of feelings and emotions.

The subject of the thesis is the national self-consciousness of children aged 5-7 and the ways of its formation. The aim of the research is to search and work out effective pedagogical methodologies of children's self-consciousness formation by means of Belarusian national pedagogics. In the process of research complex methodology has been used which consists of study and analysis of philosophical, psychological, pedagogical and sociologic literature; study of mass and innovative experience; questionnaires, talks with children of nursery schools, parents and teachers; observations; interviews with teachers and leaders of pre-school establishments; modeling of the up-bringing process; the psychologic-pedagogical experiment

The research results help to work out the criteria and indices on the basis of the axiologic approach, to define the level of formation of national self-consciousness of children aged 5-7.

Effective ways and forms of the successful formation of national self-consciousness of children aged 5-7 have been defined on the basis of the author's methodology of study and practical use of the works of Belarusian folklore. All the data, worked out and experimentally approved (fairy-tales, games, scenarios, excursions, meetings, musical works) alongside with the results of the research can be used and are being used in the pre-school pedagogics course, theory and methodology of children's artistic upbringing, in in-service training of the nursery and music teachers and for practice of students of teacher training departments for Universities and colleges.