автореферат и диссертация по педагогике 13.00.01 для написания научной статьи или работы на тему: Формирование нравственных ценностных ориентаций учащихся 5- 7 классов средствами устного народного творчества.

Автореферат диссертации по теме "Формирование нравственных ценностных ориентаций учащихся 5- 7 классов средствами устного народного творчества."

^ ^Й^ЕБСЮ ДЗЯРЖАУНЫ УНШЕРСЗТЭТ

УДК 370.17.044.3-------------------------------------------------------------------------------------

Пашкев1ч Уладзгшр Вячаславашч

ФАРМ1РАВАННЕ МАРАЛЬНЫХ КАШТОУНАСНЫХ АРЫЕНТАЦЫЙ ВУЧНЯУ 5 - 7 КЛАСАУ CP О ДК AMI ВУСНАЙ НАРОДНАЙ ТВОРЧАСЩ

13.00.01 - агульная педагопка

Аутарэферат дысертацьп на атрыманне павуковай ступеш кандидата псдагапчиых навук

Вщебск 1996

Праца выканана у Вщебсмм дзяржауным ушверстце

Навуковы к!раун!к

- член - карэспандэнт Беларускай акадэми адукацьй, кандыдат педагапчных навук, дацэнт Грымаць А.А.

Афщыйныя апаненты

доктар педагапчных навук, прафесар Kaзiмipcкaя 1.1.

кандыдат педагапчных навук, дацэнт Шанш М.А.

Апашруючая аргашзацыя - Нацыянальны ¡нстытут адукацьп

Абарона адбудзецца " " чэрвеня 1996 года у /У — гадош на пасяджэнш Савета па абароне дысертацый К 02.20.01 на атрыманне навуковай ступеш кандыдата педагапчных навук у Вщебсюм дзяржауным ушверсггэце: 210036, г. Вщебск, Маскоусю праспеяст, 33 (корпус МГФ), ауд. 407.

3 дысертацыяй можна азнаёмщца у б1бл1ятэцы Вщебскага дзяржау-нага ушверспэта.

Аутарэфератразасланы " //" мая 1996 г.

Вучоны сакратар Савета ~ кандыдат педагапчных навук,

па абароне дысертацый / , прафесар Сталярова СЛ.

АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСГЫКА РАБОТЫ

Лктуальтсцъ доследования вызначаецца грамадскай па-фэбнасщо у армфаванш сацыяльна актыунай асобы, з устошпван астэмай маральных аштоунасных арыентацый.

Дынамгеа сацыяяьна-палпычнага перауладкавання грамадства саязейшчае ерасэнсаванто асноу духоунага жыцця, маральных арыеширау. У гэтых умовах адрастаючае пакаленне застаенпа найболыгт неабароненым ад уплыву егатыуных. фактарау. У той жа час менавта у падлсткавым узроеце найбольш [тэниуыа щзе працэс фЫчнага, сацыяльнага сганаулення асобы, стваразюцца градумовы культурнай самащэнтыфжацьп, уваходжання у свет нацыяналънан дгьтуры. Педагапчная думка актыуна шукас новыя шлях! да вырашэшш ¡шкшай праблемы на аснове акслялапчных падыходау да працэсу маральнага лхавання. Асноуныя педагапчныя падставы фарм1равання асобы падяетка-апочэнне у Ытуацьпо выбару каштоунасцей, ¡х асэнсаванне, маральна-1тыв1раваныя адносшьг, дапамога у ацэнцы I самаацэнцы сва^х дзеянняу, (ынкау.

Сучасная парадыгма выхавання прадугледжвае схварэнне неабходных умоу га пазнання, асэнсавання ! выбару тых або шшых маральных каштоунасцей, ымуляцыю гэтага выбару 1 далейшую унутрануга працу школьника над сва1М1 т.шкам1 \ дзеяннямь

Педагапчныя аспекты праблемы фарм^равапня маральных кашгоунасных ыенгацый школьшкау разглядатся у працах Д.1.Вадзтскага, К.У.Гаурьшавец. А.Грымаця, 1.1.Каз1М1рскай, 1.С.Мар'енка, 1.Ф.Харламава.

Пытанням вывучэння маральных каштоунасных арыентацый асобных цыяльных груп, арыентацьй ¡х на пэуныя каштоунасш, карэкцьп маральных штоунасных арыентацый прысвечаны даследаванш А.Ю.Драбейшка, А.Канавалавай.

Шэраг вучоных-даследчыкау В.1.К азлоу, М. С. Каган, Б.Ц..Шхачоу, У1.Неменск1, Б.П.Юсау даследапшп праблему уплыву мастацтва на маралыше звщцё асобы.

Шырсш спектр маральных каштоунасцей для асобы прапаноувае вусная родная творчасць. Сёння можна з унэуненасцю сцвярджаць, што шматвяковая родная традыцыя стварыла беспамылковую сютому адбору ( захавання лболын каштоунага 1 значнага з усяго таго, што было створана масавай стацкай творчасцю.

Асабл1вае гучанне у беларудам фальклоры набыла маральная аблематыка. Гснуюць агульначалавечыя маральныя каштоунасш, як ¡я не

могуць страцщь свайго значэння, нягледзячы на усе грамацсюя катаюпзмы. Гэтыя каштоунасщ цудоуна адлюстраваны у вуснай народнай творчасщ. Арыентацыя на ¡х школьншау- важная задача школы у сучасных умовах.

На педагапчныя ¡дэ1, закладзеныя у шматлнах жанрах вуснай народнай творчасщ, яшчэ у XIX ст. звяртага увагу даследчыш беларускага фальклору М.В.Доунар-Заполъаа, Я.Ф.Карсю, 1.1.Насов1ч, М.Я.Ншфароусю, Е.Р.Раманау, А.К.Сержпутоуот, П.В.Шэйн, П.М.Шпшеуаа1шш. Гэтай праблеме прысвечана асобнае даследаванне А.Я. Багданов1ча "Педагогические воззрения белорусского народа". На выхаваучыя магчымасщ беларушх казак, песень, прыказак, балад, легенд, паданняу звяртал1 увагу даследчыю Г.А.Барташэв1ч, М.Я.Грынблат, К.П.Кабашшкау, А.С.Шс, А.С.Фядосис, 1.К.Цшчанка 1 шш.

Сёння шырока разглядаюцца пытанш сутнасщ 1 зместу, форм 1 метадау выхавання сродка\п народнай педагогйа у астэме дашкольнага выхавання (А.А.Грымаць, Т.В.Паздзеева, Л.А.Панько 1 шш.). Змест народнай псдагогш, яе метады, сродоа уздзеяння на асобу дзщящ даследуе Г.П.Арлова.

Разам з тым, праблема фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый сродкам1 вуснай народнай творчасщ даследавана недастахкова.

Зыходзячы з актуальнасщ праблемы, яе сацыяльна-педагапчнай значнасщ, была вызначана тэма даследавання "Фарм1раванне маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7 класау сродкам1 вуснай народнай творчасщ".

Аб'ект даследавання- маральныя каштоунаспыя арыентацьп вучняу 5- 7 класау.

Прадмет даследавання- працэс фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7 класау сродкаьн вуснай народнай творчасщ.

Мэта даследавання- вывучыць маральныя каштоунасныя арыентацьп падлеткау, вызначыць аптымальныя шлях1 \ распрацаваць эфектыуныя формы ¡х карэкцьн, станаулення 1 фарм1равання сродкам1 вуснай народнай творчасщ.

Мэта хашсрэтызавалася у наступных задачах-.

1. Абгрунтаваць патрабаванш да узроуняу сфарм1раванасщ маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7 класау.

2. Распрацаваць 1 апрабфаваць методыку фарм1радання маральных каштоунасных арыентацый сродкам1 вуснай народнай творчасщ.

3. Вывучыць патэнцыяльныя магчымасщ факультатыуных заняткау па вуснай народнай творчасщ у працэсе фармфавання маральных каштоунасных арыентацый.

4. Распрацаваць метадычныя рэкамендацьн для настаушкау па фарм^рапантп маральных каштоунасных арыентацый падлеткау сродкам1 вуснай народнай творчасць

Стан прабпемы, характарыстыка аб'екта 1 прадмета, мэта 1 заданы даследавання дазвольш нам сфармуляваць наступную гтотэзу даследавапня:

- мэтавая намраванасць факультатыуных заняткау па вуснай народнай творчасщ, пазакласная работа, пабудаваная з выкарыстаннем беларускага фальклору. беларуск!Х народных традыцый, садзейшчае паскарэннто працэсу фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый падлсгаау, ¡х станаулснню 1 развщцю;

- развнщё эмацыяналъна-пачуццёвай сферы падлеткау станоуча уплывае на фарм1рава1ше ¡х маральных каштоунасных арыентацый сродка>.п вуснай народнай таорчасщ;

- дзейнасны падыход у працэсе фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый вызначае яго вышковасць.

Метадалаггчнай асновай доследования паслужьии палажэнш дыялектьпй аб сутнасщ асобы як сукупнасщ адносш, аб сацыяльнай дэтэрмшацьп паводзш асобы, аб сацыяльнай абумоуленасщ фарм1равання асобы школьшка \ яе маральных каштоунасных арыентацый.

Працэс фарм)равання маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7 класау разглядауся у трох аспектах:

- фшасофсюм: аб дыялектыцы суадносш мщмвщуальнага, нацыянальнага 1 агульначалавечага як рэальных стасункау фшасофсктх катэгорый "агз'льнага, асабл1вага 1 адзшкавага";

- нахалапчным: аб актывпацьи пачуццёвай сферы асобы паддетка як узроставых дамшант, на як!Х засноуваецца пабуджлше да маральна насычанай дзейнасщ;

педагапчным: аб залежнасш працэсу фармфаиання маральных каштоунасных арыентацый ад адзжез (¡а мэг, задач, зместу, форм, метадау 1 сродкау навучання 1 выхавання.

Для вырашэння пастауленых задач 1 праверш гшотэзы выкарыстоувалася комплексная методыка даследавання, якая включала у сябе тэарэтычиыя I чмшрычныя метадъг. вывучэнне \ аналп школьнай дакуменгацьй, мэтанаюраванае наз^ранне, анкетаванне, ттчрв'кмраванне. гутарху, сацыямстрычныя методык!; аналп педагапчнага вопыту \ педагапчнан практыю аутара; пахолага-педагапчны эксперымент; якасны анал!з статыстычных матэрыялау.

Даследаванне праводзшася у 4-ы этапы:

На 1-м этапе (1991- 1992гг.) вывучалася фшасофская, пахолага-педагапчн; лггаратура па тэме даследавагшя; удакладняуся змест асноуных паняццяу, як звязаны з аб'ектам 1 прадметам даследавання, кампаненты, крытэрьп 1 паказчы узроуняу сфаркяраванасш маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5-класау; распрацоувалася праграма { даследчая методика эксперыментальш работы, фармулявалася гшотэза.

На 2-м этапе (1992- 1993гг.) бьш вывучаны узроуш маральнай выхаванаа сфарм1раванасвд маральных каштоунасных арыентацый падлеткау, вылучан групы у залежнасщ ад узроуню сфарм1раванасщ маральных каштоунаснь арыентацый, сгворана даследчая група па праблеме.

На 3-м (1993- 1995гг.) праводйуся фарм1руючы этап эксперыменту, мэта якога была праверка эфектыунасщ распрацаванай аутарам методьш адпаведнасщ з вылучанай ппотэзай.

На 4-м этане (1995г.) праводзшася абагульняючая работа, анал1завашся астэматызавалкя эксперыментальныя дадееиыя, удакладшипся 1 правяралн атрыманыя вынна даследча-эксперыментальнай работы, афармляла< дысертацыя.

База даследавання- еярэдтя школы №№ 1,28 г.Вщебска, №№ 13,1 г.Полацка, Альгоуская СШ Вщебскага раёна. У эксперыменце yдзeльнiчaлi 3-школьнйа падаеткавага узросту (5- 7-я класы).

Навуковая навЬна / тэарэтычная значнасць даследавання заключаюцца тым, што распрацаваны крытэрьп 1 паказчьпа сфарм1раванасц1 маральнь каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7 класау, выяулены узроу] сфарм1раванасщ маральных каштоунасных арыентацый падлеткау. даследаванш даказана, што прапанаваная методыка знаёмства з вусна народнай творчасцю з'яуляецца даейсным сродкам фарм1равання маральнь каштоунасных арыентацый школьшкау у выпадку прытрьшл^ват педагапчных умоу, ЯК1Я вызначаны у працэсе эксперыменту.

Практыннная значнасць даследавання заключаецца у распрацоуцы апрабацьн методьиа вызначэння узроуняу сфарм1раванасщ маральнь: каштоунасных арыентацый школьшкау. Вынш даследавання могуць бы1 выкарыстаны 1 выкарыстоуваюцца у рабоце настаунжау, пры чытанш лекцьи спецкурсау, правядзенш спецсемшарау \ практычных заняткау на факультэтг беларускай фшалогн педВНУ, курсах павышэння квал1фпсацьп настаунисау, працэсе далейшага даследавання праблем удасканалення маральнага выхаваш школьшкау.

Дакладнасцъ вышкау даследавант забяспечваецца навуковай мегадалопяй, астэмай метадау 1 методык, адэкватных задачам, аб'екту 1 прадмету даслсдавання; спалучэпнем колькаснага I __ якаснага _ аналгзау; _ матэматычнай апрацоукай эмшрычных дадзеных.

Экономичная зтчнаць атрыманых вьшшау вымяраецца якаспым! змянення\» у стр\ктуры асаб]стай ¡ерархй маральных каштоунасцей вучняу 5- 7 класау. Вынш гэтых змяненняу непазбежна праявяцца у жыццядзеннасц! грамадства. Атрьшаггыя дадзеныя таксама будуць садзеишчапь больш хуткаму \ эфектыунаму вырашэнню нраблем маральнага выхавання падпеткау, адкрыццю новых перспектыу далейшага даследавання праблемы.

Асниуиьш пашжэннг, як ¡я выноющца на апарону:

1. Акаялапчны разгляд маральных каштоунасных арыенгацый дазваляе вызначыць ¡х як штэгратыуную характарыстьгку асобы, у якой спалучаюцда кагштыуны, эмацыянальны I канатыуны кампаненты.

2. У аспме маральнага выхавання важная ром належыць вуснай народнай творчасщ беларускага народа. Гэта абумоулена тым, што працэс выхавання, яю створаны народам, мае выключную выхаваучую сшу, з якой не параунаецца 1)¡водная астэма, заснаваная на абстрактных щэях.

3. Правде фарм1равашш маральных каштоунасных арыентацый груитуецца на эмацыянальна насычаным успрыманж творау вуснай народнай творчасш, асзнсаванш 1х \ практычнай рэал1зацын засвоеных нормау I прынцыпау у штодзённых паводзшах.

4. Грунтоунай заканамернасцю працэсу фарм1равання маральных каштоунасных арыентапый з'яуляецца улш патрэбнасцей асобы 1 яе магчымасш у маральным развщць

Асабкты уклад сшскальшка. Дысертацыя уяуляе сабой самастойную навуковую працу, якая абатраецца на дасягненш вучоных т практыкау Рэспублш Беларусь, сусветнай пахолага-педагапчнан навукк

Апраоацыя / укираненне вышкау даслеОавання. Асноуныя вынни даследавання заслухоувашся 1 абмяркоувалюя на кафедры педагогш; навуковых канферэнцыях прафссарска-выкладчыцкага саставу (1994- 1995гг.); 1-й, 2-й, 3-й, 4-й навуковых канферэнцыях асшрантау 1 маладых вучоных (г.Вщебск, 1993, 1994, 1995гг.): рэспублжанскай навуковай канферэнцьй "Навукова-парггычная снадчьша К.Д.Ушынскага '1 сучасныя праблемы развшця педагапчнай навукГ' (г.Вщебск, 1994г.); рэспублканскай навукова-практычнай канферэнцьй "Праблема стварэння нацыянальнай астэмы падрыхтоую педагапчных кадрау для дашкольных устаноу Рэспубллхч Беларусь" (г.Мшск, 1994г.); м1жнароднай

б

канферэнцьп "Развщцё наиыянальнай астэмы падрыхгоую педагапчных кадрау" (г.Мшск, 1994г.); рэспублшанскай навукова-практычнай канферэнцьц "Аргашзацыя навукова-даследчай работы студэнтау I навучэнцау педагапчных навучальных устаноу" (г.Мшск, 1995г.).

Апублжаванасць выткау. Матэрыялы даследавання знайшш адаюстраваннс у 10 публисацыях аутара у зборнисах матэрыялау навуковых канферэнцый.

Структура г аб'ём дысертацьи. Дысертацыя складаецца з уводзш, агульнай характарыстьпа работы, дзвюх глау, вывадау 1 6 дадаткау. У ёй змяшчаецца 149 старонак, 20 таблщ 1 11 малюнкау. Сшс выхарыстаных крышц уключае у сябе 221 найменне.

АСНОУНЫ ЗМЕСТ ПРАЦЫ

У псршан главе "Тэарэтыка-метадалапчныя асновы фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый падлеткау" раскрываецпа змест, сутнасць 1 структура паняццяу "каштоунасць", "каштоунасная арыентацыя", "маральная каштоунасць", "маральная каштоунасная арыентацыя", "ацэнка", "маральная якасць", што дало магчымасць даследаваць працэс фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7-х класау сродкам! вуснай народнай творчасщ.

Пытанню каштоунасцей прысвяцш шмат цнсавых I змястоуных прац айчынныя 1 замежныя даследчыю С.Ф.Ашымау, Л.М.Архангельсю, А.М.Бакурадзе, У.А.Блюмкш, ДЛ.Вадзшсш, У.А.Васшенка, К.У.Гаурылавец. А.А.Грымаць, 1.В.Грышына, А.Р.Драбшцм, А.Р.Здравамыслау, 1.1.Каз1М1рская, АЛ.Клр'якова, ВЛ.Казлоу, Л.М.Косарава, ГЛ.Курган, Т.Б.Люб1мава, ЛЛ.Рувшсю, А.А.Ручка, В.М.Сагатоусй, В.П.Тугарынау, А.К.Уледау, Н.З.Чаучавадзе, У.А.Ядау 1 ¡нш.

Прадметам нашага даследавання з'яуляецца катэгорыя "маральная каштоунасць". Гэта паняцце указвае на чалавечае, сацыяльнае, культурнае значэнне пэуных аб'ектау 1 з'яу рэчакнасцг, к уласщвасцей, а таксама абстрактных ¿дай, у яых увасабляюцца грамадскм 1 маральныя адэалы 1 яюя выступаюць як эталон неабходнага. На нашу думку, маральная каштоунасць-гэта значэнне предмета, з'явы, якасщ, тая роля, якую яны могуць адыграць у жыцц! 1 дзейнасщ асобы з пункту погляду яе патрэбнасщ, ¡нтарэсау, мэт. Яна узшкае тады, каш суб'ект уступав у якую-небудзь сувязь, адносшы для задавальнення патрэбнасцей, што узнкаюць у працэсе дзейнасщ.

Свядома щ неусвядомлеиа, засвойваючы або не прымаючы пэуныя маральныя каштоунасщ грамадства, вучань набывае пэуныя маральныя якасщ, яюя у мнопм вызначаюць яго як асобу. Мы шчым, што паняцщ "каштоунасць" 1 "якасць" знаходзяцца у цеснай узаемасувязь Якасць становища кашгоунасшо тады, кал1 асоба не мае гэтай якасщ, але хацела б яе набыць. Каш ж гэта якасць стаковщца рысай свядомаещ 1 паводзш асобы, то можна гаварыць аб тоеснасш, супадзенш паняццяу "каштоунасць" 1 "якасць". Таму можна даць наступнае азначэнне маралъным якасцям. Маральныя якасщ- рысы свядомасщ 1 паводзж, яюя характэрныя або могуць быць характерным! для пэунай асобы 1 у яшх праяуляецца яе маральнасць. Зразумела, што паняцце "каштоунасць" шырэйшае за паняцце "якасць". Не кожная маральная якасць можа суадпосщца з маральнай каштоунасцю.

3 паняццем "каштоунасць" цесна звязана 1 паняцце "ацэнка". Каштоупасщ адпюстроуваюцца у свядомасщ людзей у выглядзе ацэначных меркаванняу, ацэнак. У ¡х характарызуецца значэнне прадчета для людзей, якш уступаюць з гэтым предметам у ямя-небудеь адносшы. Ацэта выхонваюць перш за усё функцьпо рэгулятара у асэнсаванвд назапашанага досведу. 3 дапамогай ацэгаа вызначаецца тое новае, што з'явшася у гэтым досведзе, яго месца 5 роля у жыццядзейнасщ суб'екта ацэню. А таму ацэнка- крынща новых ¡дэй, уяуленняу, новых задач. Ацэнка можа здзяйсняць пераацэнку каштоунасцей, што дэтэрмшуюць змянеиие значнасщ вынгку папярэдняй ацэнкь Пераацэнка звязапа як са змяненнем дзейнасщ суб'екта, так i са змяненнем аб'ектыуных умоу на розных этапах развщдя асобы.

На аснове пазнання I усведамлення каштоунасцей 1 ацэнак фарм!ругоцца кашгоунасныя арыенташ.п. Тыя каппоунасш, яия атрымл1ваюць станоучую ацлшу, перарастаюць у кашгоунасныя арыентацьп. Ролю каштоунасных арыентацый у развщщ асобы мы разглядаем праз адносшы чалавека да яго пачрэбнасцей^У структуры асобы патрэбпасщ выконваюць асабл1вую ролю- яны выиупаюць галоунай пабуджальнай сигай яе паводзш, крынщай актыунасщ, асновай астэмы матывацыь У сувяз! з гэтым, каштоунасная арыентацыя- якасны кампанент структуры асобы, ям уплывае на разумнае спалучэнне 1 развщцё яе патрэбнасцен, ¡нтарэсау, матьшау, адносш, сацыяльных установак I пэуным чынам рэгулюе яе паводзшы.

ГТад маральнай каштоунаснай арыентацыяй мы разумеем усю сукуппаспь маральных арыепшрму паводзш чалавека (правш, норм, ацэнак, паняццяу, прынцыпау, щэалау). Маральная каштоунасная арыентацыя- кампанент структуры асобы, што вылучае яе як прадстаушка гоунага узроущо 1 тыпу

культуры, як прыхшьшка дадзенага тыпу маралк Мы зыходз1м з таго, што маралъная каштоунасная арыентацыя укшочае у сябе кагштыуны, эмацыянальны, канатыуны кампаненты. ГТедагапчны аспект праблемы маральных каштоунасных арыентацый, мы Л1чым, неабходна бачыць I рашаць у тамм наюрунку, каб шырок! спектр аб'ектыуных маральных каштоунасцей зрабшь прадметам усведамлення 1 перажывання як асобных патрэбнасцей засваення, рэал1зацьп гэтых каштоунасцей.

Важным сродкам фарм^равання маральных каштоунасных арыентацый малодшых падлегкау з'яуляецца вусная народная творчасць- фальклор. У фальклоры праяуляюцца лепшыя рысы надьн, адэалы гумашзму. Нам1 быш прааналгзаваны дзщячы фальклор (калыханва, забауляша, дзщячьи песн< 1 гд.), народныя казю, приказы 1 прымауы, леге!щы, каляндарна-абрЗдавая 1 сямейна-абрадавая паэз1я беларусау, пазаабрадавыя песш, балады; выяулена багацце маральных каштоунасцей, яым народ аддава^ прыярэтэт. Аналгз паказау, што яы б жанр вуснай народнай творшасш не разглядауся нам1, у кожным з ¡х выражаны маральныя погляды, перакананш, нормы, прынцыпы нашага народа, недвухсэнсоуна аддаецца перавага маральным каштоунасцям, як ¡я вытрымаш выпрабаванне часам, асуджаюцца амаральныя якасщ асобы. Кожны з жанрау беларускага фальклору з'яуляецца цудоуным матэрыялам для далучэння падпеткау да маральных каштоунасцей, прапаноувае шыроюя магчымасш выбару гэтых каштоунасцей.

На аснове анал1зу вынжау канстатуючага этапа эксперыменгу наМ1 бьип вылучаны узроуш усведамлення маральных катэгорый, эмацыянальна-каштоунасных адносш падлегкау да творау вуснай народнай творчасш, норм паводзш Л умоуна раздзелены школьнш кантрольных 1 эксперыментальных хласау на тры групы У залежнасш ад узроуню сфарм1раванасц1 маральных каштоунасных арыентацый (высок!, сярэдш, шзы узроуш).

У другой главе "Працзс фарм{равання маральных кадцтоунасных арыентацый вучняу 5- 7-х класа^ у вучэбнай 1 пазакласнай рабоце" раскрываецца змястоуны бок фарм1руючах а этапа эксперыменту 1 анал^зуюцца яго вынпа.

Асноунай формай працы па фарм1раванш маральных каштоунасных арыентацый падоеткау мы выбршп факультатыуныя занята!. Выбар наш не быу выпадковым. Па-першае, той колькасщ гадин, якая адводзщца на азнаямленне вучняу з вуснай народнай творчасшо, недастаткова, каб сфаркираваць пэуныя уяуленш падлегкау аб багацейшай культурнай спадчыне ¡х продкау, каб выхоуваць новыя пакаленш прадаужальшкам1 родных этнокультурных традыцый. Па-другое, факультатыуныя заняты- адна з найлепшых форм

аргашзацьи дыферэнцыяцьн \ ¡ндывщуал1зацъп навучэиня школьшкау. Менавпа факультатыуныя занята! даюць настаушку шырокт спектр магчымасцей выкарыстання рознабаковьгх сродкау I форм шдьт|'дуалпыцьн, тая па тых або шшых прычынах не могуць бьшь выкарыстанм на класна-урочных занятках. Па-трэцяе, факультатыуныя занят пазбауляюць школънжа аднатыповасш. "прыеушыхся" рамак 1 садзейтчаюць стварэшпо атмасферы даверу 1 эмацыянальнага камфорту. Яны таксама даюць больш шырок!я магчымасщ настаушку рашыць праблемы матывацьн I стымулявання навучальнай дзейнасш школьнша (напрыклад, ацзнка дзеннасщ вучня толькч добрым! aдзIIaкaмi, двоим 1 троша не ставяцца 1 т.д.).

Пры распрацоуцы праграмы эксперименту 1 асноунай формы яго правядзення- факультатыуных заняткау па вуснай народнай творчасць мы зыходзш з тато, што працэс азнаямлення вучняу з фальклорным! творамй фарм1раванпя маральных каштоунасных арыентацый павшен будавацца у адпаведаасщ з важнейшим! дыдактычпым1 прынцыпамк сктэматычнасш, паслядоунасщ, даступнасц!, улнсам узроставых 1 нздыв ¡дуальных асабшваспей вучняу 5- 7-х класау. Мы ¡мкнулкя уключыць у праграму тамя фалъклорпыя творы, жия б абуджат у вучняу унутрануто патрэбпасць стань на пэуную пазщыю, вызначыць свас погляды на свет, на учыню людзей, апашць 1х. Творы нуснан народнай творчасгц, уключаныя нам! у праграму факультатыва, адпавядаюць узроушо агульнаадукацыйнай надрыхтоум 1 пахалапчнаму развщцю вучняу дадзенай узроставай хрупы. Мы таксама зыходзкш з таго прынцыпу, што цравшьны падбор творау вуснай народнай хворчаиц не пашней пакшуць абыякавым нават так званых паЫуных дзяцей.

Эксперыментальную работу мы праводзш у наступнай паслядоунасць

1. Знаёметва дзяцей з разнастайным! жанрам! вуснай народнай творчасш беларусау, эпохай, кпл! был1 створаны гзтыя 1Воры. На першым этапе важным было пашырьшь веды вучняу аб фальклоры, паказаць багаппе 1 непауторнасць, асаблпзасш паэтыю беларусау, сфарм1раваць цшавасць да творау вуснай народнай творчасщ.

2. Фиссацыя увап вучняу на творах маралъна-зтычнага характеру, выпрацоука умения вылучаць ¡х з ш:)рагу ¡ншых фальклорных гворау. Вучн» павшны бьип не проста назваць хакш творы, але 1 вызначыць маральна-этычныя праблемы, ятя у ¡х закранаюцца.

Л. Асэпсава1ше уражання ад знаёмства з фальклорным творам. Вылучзиие вобразау i ¡х ацэнка школьшкам. Першасная щэнтыфжацыя уласнага "я" 1

мастацкага вобраза. Вычляненне маралышх якасцей , як1м1 иадояшу народ тых або шшых фальклорных герояу.

4. Супастауленне сваёй уласнай ацэша (ацэша вучня) з ацэнкай, закладзенай у творы. Вылучэнне )дл1 фальклорнага твора. Ацэнка вобраза, твора з пункту погляду грамадскай марши.

5. Правядзенне параунальнага анал1зу фальклорных творау на маральна-этычную тэматыку бсларусау з творапп шшых народау нашых суседзяу (для вучняу 7-х класау). На гэтым этапе для нас важным было падкрэсшць адзшства маральных нормау, правш, прынцыпау, як!я прад'яуляюцца розным1 народам!, грамадствам1 да асобы.

6. Укточэнне падлеткау у творчую дзейнасць па шсцэшроуцы творау вуснай народная творчасщ, фальклорных свят, зашсе мясцовага фальклору 1 г.д. Канчатковая щэнтыфшацыя "я" падлетка з фальклорным вобразам. Пры гэтым варта зазначыць, што над першаснай щэнтыфпсацыяй мы разумеем першаснае, у нейкай ступеш павярхоунае знаёмства-"прышрку" з фальклорным вобразам, асэнсаванне першых уражанняу ад знаёмства. Пад поунай ¡дэнтыфисацыяй мы разумеем "зшццё" "я" вучня з фальклорным вобразам, што можа быць дасягнута выключна праз дзеянне падлетка.

Праводзячы экспериментальную работу, мы карэкщрават яе у залежнасц! ад сфарм1равапасщ узроуняу маральных каштоунасных арыентацый падлеткау на канстатуючым этапе эксперыменту.

Працэс фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый вучняу у значнай ступеш залежыць ад правшьнай аргашзацьн работы, намраванай на развщцё 1х пачуццёва-эмацыянальнай сферы. Пад паняццем "эмацыянальная сфера" мы разумеем такое кола паняццяу, як эмоцьп, пачуцщ, перажыванш, настрой, тыя, як!я характэрныя для аргашзаванага выхаваучага працэсу школьшкау. Гэта работа уключала у сябе:

- пашырэнне форм 1 прыёмау эмацыянальнага стымулявання, форм работы для вучняу 5- 7-х класау з выкарыстаннем вуснай народнай творчасш;

- стварэнне эмацыянальнай кантактнасш у адносшах настаунш-вучань, вучань-вучань;

- правядзенне штэграваных заняткау сумесна з настаунисам1 музьш, малявання, псторьн. Варта запрашаць мясцовых жыхароу, як ¡я ведаюць фальклорныя творы 1 могуць ¡х эмацыянальна выканаць;

- прадуманае знешняе афармленне заняткау па вуснай народнай творчасщ, пазакласных мерапрыемствау: музычнае афармленне, светавое, дэкарацьп 4 г.д.;

- падбор маралънай шфармацьп, да успрыняцця якой вучань падрыхтаваны. Прапанаваная нам1 праграма факультатива, як нам здаецца, прытрымл1ваецца гэтага прынцыпу;

- развщцё уяуленняу вучняу, ¡.\ фантазн.

Эмацыянальны фон, насычаны станоучым1 шоцыям1, садзейшчае таму, шхо паддетак не тoлъкi ацэньвае маральную дзейнасць фальклорных нерсанажау, ён самаацэньвае сябс, шляхам параунання сябе з фальклорным1 героям). Працэс такога параунання мае двухбаковы характар: дзщя пазнае сябе у параунанш з шшым!, а шшых- у параунанш з сабой, што садзейшчае фарм!раванню маральных каштоунасных арыентацый.

Праводзячы эксперыментальную работу, мы падбфал! так!н маральныя спуацьп з фальклорных творау, дзе напружанне у барацьбе дабра са злом дасягае найвышэйшага развщця. Чым больш драматычна напружаны сюжэт твора, тым большы эмацыянальны водгук на яго.

На факультатыуных заняпсах, у час пазакласнай работы мы 1мкнушся не хаваць сва^х пачуццяу, эмоцьга, заусёды выказвал1 свой пункт гледжання, бьип непасрэдным1 удзельнгкам! самых розных форм працы, а не толью юравал1 гэтай працай. Мы ¡мхнугпся стварыць атмасферу добразычл^васщ, заццсауленасгц, узап да выказианняу 4 ацэначных меркаванняу вучняу.

Вырашаючы важную задачу па засваенш вучням1 маральных норм, закладзеных у творах вуснай народнай творчасщ, развщш пачупцёва-эмацыянальнай сферы надлетка, фарм1равашп грамадска карысных норм наводзш, мы зыходзЫ з таго, шю работ гэта павшна праводзщца у цесным адзшстве. Нельга зацжавшь вучняу тпора.ш вуснай народнай творчасщ, не закрануушы ¡х пачушц, не адзначыушы высокамаральныя паводзшы герояу шматлшх фольклорных жанрау, не уключыушы школьшкау у практычную дзейнасць. Таму распрацаваныя заняло. заданш, па магчымасщ, несл1 на сабе нагрузку гэтай трыадзшай задачы.

У ирацэсе далучэння падпетка да маральных каштоунасцей грамадства, фарм1равання яго маральных каштоунасных арыентацый важнае значэнне адыгрывае дзейнасны падыход.

Рэальным прадаужэннем нашай экспериментальна» работы стала уключэнне вучняу 5- 7-х класау у практычную дзейнасць, звязаную з выкарыстаннем творау вуснай народнай творчасш, ¡х зборам { прапагандай. 3 гэтай мэтай нам1 быу створаны фальклорны гурток "ВытокГ1, у яю уваходзип вучш эксперыментальных класау. Пасяджэнне гуртка праходзша адзш раз на два тыдш. Падлета зб1рал1ся, каб пагуляць у прапанаваныя настаунжам народный

гульш, паспаборшчаць, прыняць удзел у шсцэшроуцы нскагорых фальклорных творау, у аргашзацьи 1 правядзенш фалыслорна-этааграф1чных свят 1 т.д. Тэму чарговага пасяджэння шшы раз непасрэдна падказвал! члены гуртка.

Пасля правядзення эксперыментальнай работы была здзейснена кантрольная дыягностыка у кантрольных 1 эксперыментальных класах. Дадзеныя, выяуленыя нам!, дазволш пацвердзщь эфектыунасць распрацаванай мегодьш 1 канстатаваць, што прапанаваная нам1 праграма аказала уплыу на фарм1раванне маральных каштоунасных арыентацый падлеткау эксперыментальных класау. У ходзе эксперыментальнай работы пашырьшся веды дзяцей аб вуснай пароднай творчасщ, маральных каштоунасцях нашага народа, чалавецтва У цэлым. Дзещ з цисавасцю разважаш аб адмстных асабл!васцях беларускага фальклору, яго непауторнасцк Больш багатым стау слоункавы запас падлеткау, у мове яны стал! часцей выкарыстоуваць эштэты, параунанш, метафары, прыказю1 прымаую.

Праведаеная нам1 эксперыментальная работа пауплывала 1 на развщцё пачуццёва-эмацыянальнай сферы падлеткау. Школьшю эксперьментальных класау з цшавасцю наведваш кожньш заняли, прапаноувал1 свае тэмы чарговых заняткау, з хваляваннем 1 эмацыянальна узнёсла щ саркастычна з'едшва зачытваш кожны фальклорны.твор. Лёпса было зауважыць, як дзеш хвалнжщца за лес станоучых герояу. У сва1х выказваннях школьнш щ па-добраму спачуваш фальклорным персанажам, щ гнеуна асуджагп ¡х амаральныя учынкь 3 радасцю дзещ удзельшчал1 у пасяджэннях клуба "Вьшш", не трэба было доуга запрашаць падлеткау прыняць удзел у шшых школьных культурных мерапрыемствах. Факультатыуныя заняла, удзел у фальклорных святах спрыялл папяпшэнню настрою дзяцей. Падпетм стал1 ганарыцца тым, што, як 1 ¡х продк1, яны могудь прадоужыць традыцьп, што узншп з незапамятных часоу; што могуць адкрыць для сябе духоуны сэнс звычаяу, абрадау нашьгх прашчурау, у сва1м жыцц1 дзсшпчаць так, каб не выюпкаць асуджэння з боку шшых. Дзещ з радасцю дзялипся сва1М1 ведам1 з бацькам!, знаёмымь

Адбьшся пэуныя змены 1 у паводзшах школьшкау эксперыментальных класау. Вучш стал! больш самастойным1, шщыятыуньпм, з большай павагай стал! адносщца да старэйшых, з большай увагай- да малодшых, иашьгрьшася узаемадапамога пам1ж членам! класнага калектыву. Многтя вучш эксперыментальных класау з задавальненнем стал! наведвацца у малодшыя класы, аказвакь дапамогу школьнпсам 1- 4-х класау у падрыхтоуцы да свят, спартыуныхмерапрыемствау, разам удзелынчал1 у "Вячорках".

У вышку праведзенай нам1 эксперыментальнай работы змяншася колькасная 1 нрацэнтная суадносенасць вучняу эксперыментальных класау,

падзеленьтх умоуна нам! на тры групы у залежнасщ ад узроунго сфар'.праванасш маральных каштоунасных арыентацый па кансгатуючым этапе эксперыменту (вынпа адтостраваиы на машонку). _____________________________________

Эксперыментальныя класы

BbicoKi узровень

Кащрольныя класы

' 26,3 20.81

24,0 18,01

18,2

16,6 i

5 кп. 6 кп. 7 кп.

16,л

И il

15,9

I И ' а"5

5 кл. бкп. 7 кп.

Сярэдш узровень

69,4

66 б!

67,6

64,0,

66.0

S кп. 6 кп. 1 кп.

'/о

64,0

67,3

61.4 J''6 «.S

;

5 кл. 6 кп. 7 кп.

18,0

12,6

4,з

Ж

HÍ3KÍ узровень

24,2

i 14,2

S 10,0 Ii

5 кп. ö кп. 7 кп. Й<ФШй Да эксперименту

20,0

23.4

Z-¿, Í : с i--,-; О

S ктт. 6 kji. 7 кч.

23 Паспя эксперыменту

Дынамгеа сфарм1раванасщ маральных каштоунасных арыентацый вучняу 57-х эксперыментапъных i кантрольных класау (у %).

ВЫВАДЫ

1. Працэсс фарм1равашш маральных каштоунасных арыентацый падаеткау сродкам! вуснай народнай творчасщ на аснове ашялапчнага падыходу дазваляе актуашзаваць маральныя патрэбнасщ вучняу. садзейшчае пошуку каштоунасцей, якш ¡х задавальняюць. Асобасна-дзейнасны падыход стымулюе фарм1раваннс маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5-7 класау.

2. Тэарэтычна абгрунтавана 1 практычна даказана, што у агульнай астэме фарм!равання асобы, яе адносш да акаляючай рэча1снасщ, сацьшизацьц важная роля належыць фарм^раванню у падлеткау маральных каштоунасных арыентацый, якпя уяуляюць сабой складанае Ьпэгратыунае утварэнне I уплываюць на унутраныя матывы рэгуляцьй паводзш, дзейнасщ падлеткау.

3. Фарм1раванне маральных каштоунасных арыентацый падлеткау уяуляе сабой складаную праблему, вырашэнне якой магчьша^на аснове астэмна-структурнага падыходу, яи засноуваецда на узаемадзеянш кагштыунага, эмацыянальнага 1 канатыунага кампанентау 1 вызначэння асобасных утварэнняу I якасцей падлеткау, 1х маральных каштоунасцей, маральных ведау, ведау вуснай народнай творчасщ, якш забяспечваюць паспяховае выкананне задач па фарм]раванш у ¡х маральных каштоунасных арыентацый сродкам1 вуснай народнай творчасщ.

4. Вывучэнне праблемы фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый школьнисау сродкам1 вуснай народнай творчасщ паказала, што у школах праводзщца пэуная работа у гэтым нак^рунку. Аднак педагапчная эфектыунасць, вьишсовасць гэтага працэсу невысокая. Прычыны такога становшча абумоулены недастатковай распрацаванасщб лытання у пахолага-педагапчнай лггаратуры, адсутнасцю у неабходнай колькасщ для правядзення выхаваучай працы фальклорнай лггаратуры, адсутнасцю праграм па аргашзацьп факультатыуных заняткау па вуснай народнай творчасщ, нераунамерным уключэннем дзяцей у дзейнасць па аргашзацьп 1 правядзенш фапьклорных свят, зборы творау вуснай народнай творчасщ.

5. Аншдз сфаркираванасщ кампанентау маральных каштоунасных арыентацый падаеткау дазваляе канстатаваць, што вучш 5 - 7-х класау характарызуюцца розным« узроуням1 дадзенага утварэння (высоким, сярэдшм, шзмм). Эксперыментальныя дадзеныя раскрываюць агульнае 4 адрознае маральных каштоунасных арыентацый хлопчыкау-падлеткау 1 дзяучынак-падлетка^.

и

6. Аптыьпзацыя працэсу фарм1равання маралъных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7-х класау сродкам! вуснай народнай гворчасщ пахрабуе:

- улису узроуню сфаршраванасц! у падлепсаумаралъных каштоунасных______

арыентацый, ступеш праяулення кожнага структурнага кампанента дадзенага утварэння 1 вызначэння перспектывы яго развщця;

- выкарыстання дадатковай колькасш гадзш, вызначаных праграмай на вывучэнне вуснай народна!! творчасщ нраз астэму факультатыуных заняткау;

- развпщя эмацыянальна-пачупцёвай сферы падлеткау праз комплекс мсрапрыемствау, наюрапаных на вырашэнне гэтай задачы;

- уключэння падлеткау у творчую дзейнасць па аргашзацьп 1 правядзенш фальклорных свят, пасяджэнняу фальклорных гурткоу, зборы фалт,хлорных творау 1 г.д;

- ул)к патрэбнасцей асобы 1 яе магчымасцей у маральным развщцк

7. Пазгеыуны уплыу на фарм!раванне маралъных каштоунасных арыентацый вучняу 5- 7-х класау будзе аказваць паэтапная праца, наираваная на вывучэнне фальклорных творау, у працэсе якой паступова павшна фжсавацца увага падлеткау на творах маральна-этычлага характеру, фарм^равацца уменне ацанщь твор, вобраз з пункту погляду уласных уяуленняу 1 патрабаванняу грамадскай мар&ш.

8. 1нтэниунасць 1 эфектыунасць фарм1равання маральных капггоунасных арыентацый падлеткау сродкам1 вуснай народнай творчаац залежыць ад шырокага уключэння падлетка у ацэначную дзейнасць.

Дадзснае даследаванне не вычэрпвае упх аспектау пастауленай праблсмы. Далейшай распрацоук! паграбуюць наступныя пытанш :

- уплыу ацэначных меркаванняу настауншау, бацькоу, равесндкау на фарм^раванне маральных каштоунасных арыентацый падлеткау сродкам! вуснай народнай творчасщ;

- уплыу самаацэнтп падлетка на фарм1раванне яго маральных каштоунасных арыентацый;

- фарм^раванне маральных каштоунасных арыентацый школьшкау сродкам1 вуснай народнай творчасщ на уроках беларускай мовы I лггаратуры.

СП1С АПУБЛ1КАВАНЫХ РАБОТ

1. Педагапчная практыка: выхаванне сродкам! нацыянальнай шхаратуры //Непрерывная практическая подготовка студентов 1-5 курсов педвузов к учебно- воспитательной работе в школе: Мат. межвуз. науч.-практ. конф.-Витебск, 1993. - С.78-79.

2. Вусная народная творчасць як сродак духоунага узбагачэння вучняу //Матэ-рыялы 1-й навук. канф. асшрантау i малад. вучоных.- Вщебск, 1993. - С.42-43.

3. Выхаваучая сутнасць прыказак i прымавак //Матэрыялы 2-й навук. канф. асшрантау i малад. вучоных.- Вщебск, 1993,- С.33-35.

4. Узбагачэнне школьшкау нацыянальна-культурным1 традыцыям1 беларускага народа ва умовах летниса //Сценарии. Метод, рекомендации для студентов- практикантов.- Витебск, 1993,- С. 1 -4.

5. Актуальнасць до i народнасщ выхавання К.Д. Ушынскага //Научно-теоретическое наследие К.Д. Ушинского и современные проблемы развития педагогической науки: Мат. республ. конф.- Витебск, 1994,- С.39.

6. Вусная народная творчасць- важны сродак падрыхтоуы будучага настаушкада выхаваучай працы ва умовах нацыянальна-культурнага адраджэння //Развщцё нацыянальнай астэмы падрыхтоуш пед. кадрау: Збор. арт.- Ми., 1994.- С.172-173.

7. Выхаванне патрыятычных иачуццяу сродкам1 вуснай народнай творчасш //Праблема стварэння нацыянальнай с^стэмы падрыхтоую педагапчных кадрау для дашкольных устаноу Рэспубшк! Беларусь: Мат. навук.-практ. канф.- Мн., 1994.-С. 142-144.

8. Навукова-даследчая работа студэнтау як сродак фарм1равання прафесшнашзму настауншау //Арган1зацыя навукова-даследчай работы студэнтау i навучэнцау педагапчных навучальных устаноу: Мат. навук.-практ. канф.- Мн., 1995.- С. 155- 156.

9. Напярэдадш Купалля (шсцэшраваная казка) //Метод, рекомедации в помощь организаторам летнего отдыха детей.- Витебск, 1995,- С.30-34.

10. Развщцё эмацыяналъна-пачуццёвай сферы малодшых падяеткау- важная умова фарм1равання маральных каштоунасных арыентацый сродкам1 вуснай народнай творчасш (сааутар- Мах1ня В.У.) //Фарм1раванне асобы студэнта i школьнЬса на аснове духо уных каштоунасцей грамадства: Мат. Рэспуб. навук.-практ. канф.- Мн., 1996,-С.73-74.

РЭЗЮМЕ

Пашкешч Уладашр Вячаслававм_______________________________

Фар\лраванпе маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5-7 класау сродкам! вуснай наролнай творчасш.

Клгочавыя словы: вусная народная творчасць, асобасна-дзейнасны падыход, маральная ацэтса, маральная каштоунасная арыентацыя, маральная каштоунасць, маральная якасць, патрэбнасць, пачуццёва-эмацыяналъиая сфера.

Аб'ектам дысертацыйнага даследавання быш маральныя каштоунасныя арыеитацьи вучняу 5 - 7 класау. Мэгай даследавання стала вывучэнне маралъных каштоунасных арыентацый падпегкау, вызначэнне аптымальных шляхоу 1 распрацоука эфектыуных форм ¡х карэкцьп, станаулення 1 фарм1равання сродкам1 вуснай народнай творчасш.

У працэсе даследавання выкарыстоувалася комплексная методыка, якая уключала вывучэнне 1 анал1з навуковай л^таратуры па тэме даследавання, школьнай дакументацьп, мэтанаюраванае наз^ранне, анкетаванне, штэрв'кнраванне, гутарк!, сацыяметрычныя методьш, анашз педагапчнага вопыту аутара, пстхолага-педагапчны эксперымент, якасны аншнз вышкау эксперыменту, статыстычных дадзеных.

Вын1К1 даследавання дазволип на аснове акаялапчнага падыходу распрапаваць крытарьп 1 паказчыю, вызначыць узроуш сфарм1раванаап маральных каштоуиасных арыентацый вучняу 5-7 класау.

На падставе распрацаванай методьш вывучэння I выкарыстання гворау вуснай народнай творчасш вызначаны апгымальныя нгош 1 формы паспяховага фарм!ранання маральных каштоунасных арыентацый вучняу 5-7 класау.

А1грабаваныя формы 1 метады фармтравання маральных каштоунасных арыентацый падлеткау сродкам1 фальклору прыменсны 1 могуць быць выкарыстаны у рабоце настаушкау беларускай мовы 1 ;птаратуры, пры чытанш лекцый, спецкурсау, правядзсшп спецсемшарау 1 практычных заняткау на факультэтах беларускай фшалогй педагапчных ВНУ, курсах павышэння кваш'фжацьй настаушкау, у працэсе далейшага даследавання праблем маральнага выхавання.

РЕЗЮМЕ Пашкевич Владимир Вячеславович

Формирование нравственных ценностных ориентации учащихся 5- 7 классов средствами устного народного творчества.

Ключевые слова: устное народное творчество, личностный деятельностный подход, моральная оценка, нравственная ценностная ориентация, нравственная ценность, нравственное качество, потребность, чувственно-эмоциональная сфера.

Объектом диссертационного исследования были нравственные ценностные ориентации учащихся 5- 7 классов. Целью исследования стало изучение нравственных ценностных ориентаций подростков и определение оптимальных путей и эффективных форм их коррекции, становления и формирования средствами устного народного творчества.

В процессе исследования использовалась комплексная методика, включающая в себя изучение и анализ научной литературы по теме исследования, школьной документации, целенаправленное наблюдение, анкетирование, интервьюирование, .беседы, социометрические методики, анализ педагогического опыта и педагогической практики, психолого-педагогический эксперимент, качественный анализ итогов эксперимента и статистических данных.

Результаты исследования позволили на основе аксиологического подхода разработать критерии и показатели, определить уровни сформированное™ нравственных ценностных ориентаций учащихся 5- 7 классов.

На основе разработанной методики изучения и использования произведений устного народного творчества определены оптимальные пути и формы успешного формирования нравственных ценностных ориентаций учащихся 5- 7 классов,

Опробированные формы и методы нравственных ценностных ориентаций подростков средствами фольклора применены и могут быть использованы в работе учителей белорусского языка и литературы, при чтении лекций, спецкурсов,проведении спецсеминаров и практических занятий на факультетах белорусской филологии педвузов, курсах повышения квалификации учителей, в Процессе дальнейшего исследования проблем нравственного воспитания.

SUMMARY Vladimir Vyacheslavovich Pashkevich Moral value orientated upbringing of the 5- 7 form pupils by means of folk-lore.

Key words: folk-lore, personal active method of approach, moral estimation, moral value orientation, moral value, moral qualities, necessity, sensually emotional sphere.

The object of the dissertation was moral value orientated upbringing of the 5- 7 form pupils. The aim of the research paper was to sludv the moral value orientated upbringing process of teen-agers and to define the optimum ways and effective forms of their coi'ection, formation and development by means of folk-lore.

In the process of research complex methods were used including study and analysis of scientific papers on a research topic, analysis of school documents, interviews, conversations, sociometrical methods and practice, psycho-pedagogical experiment, qualitative analysis of the results of experiment and statistic data.

The outcomes of the research work made it possible on the basis of a valuable approach to elaborate criteria and indices, to define the levels of moral value orientated upbringing of the 5- 7 form pupils.

The conditions, the ways and the forms of a successful moral value orientated upbringing of the 5- 7 form pupils were determined on the basis of elaborated folk-lore investigation and application methods.

Approbated forms and methods of moral value orientated upbringing of teen-agers by means of folk-lore have been applied and can be used in the work of byelorussian ianguage and literature teachers, while lecturing, holding special courses, seminars and practical hours at the byelorussian philological faculties of pedagogical institutes, advanced teachers' learning courses, in the proccss of further research.

ih