автореферат и диссертация по педагогике 13.00.02 для написания научной статьи или работы на тему: Формирование готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов казахской этнопедагогики в процессе обучения математике

Автореферат диссертации по теме "Формирование готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов казахской этнопедагогики в процессе обучения математике"

удк 372.851.02(574)

Ой

Крлжазба кукыгында

САРБАСОВА КДРЛЫРАШ АМАНГЕЛД1КЫЗЫ болашак, бастауыш сынып мугалшдершщ

математиканы овдыту процесщде казак;

этнопедагогикасы материалдарын пайдаланура даярлырын к^ллыптастыру

13.00.02 Математиканы окытудыц теориясы мен

эдктемесп

Педагогика гылымдарыньщ кандидаты гылыми дэрежесш алу уиин дайындалган диссертацияньщ авторефераты

Кдзакстан Республикасы Алматы 2000

Жумыс Е.А.Бекетов атындагы Караганды мемлекеттк университетшде орындалды

Рылыми жетекшшер педагогика гылымдарыньщ докторы,

профессор А.Е. ЭБ1ЛКДСЫМОВА

педагогика гылымдарыньщ докторы, профессор С.А.¥ЗАК,БАЕВА

Ресми оппоненттер: педагогика гылымдарыньщ

докторы Д.РАХЫМБЕК

педагогика гылымдарыньщ кандидаты Б.М.К.ОСАНОВ

Жетекпп уйым Кдзак, мемлекеттк; кыздар

педагогикалык, институты

Диссертация 2000 ж. „/£ " ¿^-Н^А/У сагат Абай атындагы Алматы мемлекеттк университетшде (480100, Алматы кдласы, Теле би кeшeci, 86, 4-кабат, 413-белме) педагогика гылымдарыньщ докторы гылыми дережесш беру женшдеп Д 14.08.05 диссертациялык, кецестщ мэжшсшде крргалады.

Диссертациямен Абай атындагы Алматы мемлекеттк университетшщ штапханасында танысуга болады.

Автореферат 2000 ж. „ // " , таратылды

Диссертациялык, кецестщ галым хатшысы

К,.Аймагамбетова

ЖУМЫСТЬЩ ЖАЛПЫ СИ11АТГАМАСЫ

Зсрттсудан кекейкестшп. Бугшп тацда когамнын ултгык; модени тургыдан кемелден>1 жас урпакхы оз хадкмньщ рухани казынасымен, ип дэстурлершен терешрек таныстырып, солардьщ непзйда тэрбие мен бшм беруге болашац мугалшшщ коснгпк даярлыгын камтамасыз етущ талап етедг

„Кдзак,стан Республикасындагы бастауыш бшмнщ мемлекетшс стандарты" бойынша жл салинга и жалпы бипм берет! н мектептщ бастауыш сатысындагы бшм мазмуны тужырымдамасында: „Бастауыш сатыда окушынын жалпы жвне психикалык. дамуыныц жетхшкп дедгейше кол жепазу ушщ, еч алдымен бшм берудщ мак,сат приоритет! тубегешн езгеру керек: б1ршш! кезекке бурынгыша окушыны пондис бшм, бшхтердщ белгш бхр жиынтыгамен карулавдыру емес, оку эрекетш калыптастыру непзнще жеке бас тулгасын тэрбиелеу максаты крйылады",- делшген.

Бул максатты жузеге асыру ушш, б1'ршшщен. же келен ген пэцщ, соныц ишвде математнханы окьпуда гасырлар сьппгаан откен толш-тэрбиелж жопе танымдык, мумхщдосгер! мол казак, этнопедагоппсасы материалдарын пайдалану кджет, екшшщсн, оларды оку процеслндс тшмда пайдалана алатын мугагпмда огастемел1к тургыдан даярлаган жен.

Педагогика гылымы саласында жарык керген ¿¡ркатар зерттеулерде (С.ИАрха11гелъск>1Й,Н.КЛхметов, Ю.К.Бабанский, И.Б.Бекбоев, Л.В.Зан-ков, Л.И.Пискунов, Н.Д.Хмель жоне т.б.) мугалЬадерда коагтх даярлау-дьш теориялык непздер1 карастырылып, педагогикалык жогары оку орьщдарьщдагы оку процесшщ ттпмдштн арттыру жолдары айкывдалады.

Педагогикалык, кабшетгерда кдлылтастыру (Ф.Н.Гоноболин, А.Г.Ковалев, ААЛюблинская, т. б.) жене шебсрл1кт1 дамыту (З.Ф.Ефименхо, Т.С.Деркач, Н.М.Якоатева т. б.), педагогикалык; 1с-орекет курылымы, мугаткшщ жеке тулгасын кальштастыру (Н.В.Кузьмина, В.А.Сластенин, А.И.Щербаков), коаби ¡сксрлисп шындау (О.А.Абдуллина, К,Аймагам-бетова, С.И.Кисельгоф, Л.Ф.Сшфин т. б.) моселелерше арналган зертгеулер кдз1рп кедде ерекше гыльши кундылывдсд ие болып отыр.

Болашах; мугагпмдердщ даярлыган калыптастыру проблемасы косштЬс даярлаудын курамды белМ рстшде коптеген зертгеулердщ аркзуы болды. Жалпы, „даярлык" угымы психологиялык; жагдай сипатында М.И.Дья-ченхо, Л.А.Кандыбович, К.К.Платонов, АС.Прангишвили, Д.Н.Узнадзе т.б., жеке тулганыц курдел1 курылымы, кдсиетт рет!нде К.М.Дурай-Новакова, М.С.Кобзев т.б. ецбектериаде карастырылады.

Соцгы жыддары студентгерда оддстемел1к-математикальгк жэне двдактикалык, бшм коздершен харуландырудьщ гылыми непздер1 мен кэспгпк-педагогикалык багатгары б1ркатар зерттеу ецбектернзде (Д.Бабаев, С.С.Гамидов, Г.Л.Луканкин, А.Г.Мордкович, Э.Мамбетакунов,

И.Н.Нугыманов, Д.Рахымбек, т.б.) айкындалганын атап айткан жо; К^закстанда болашак мупшмдердщ одктемелж-матсматикалык, даярлып проблемасын зсртгеуге А-Е.Эбшкдсымованын коскдн улес1 зор. Они талыми жетскшшпмсн орындалган згрттеу енбектер1 де баршылыу Аталмыш жумыстарда студснттерд! болашак; косштж ¡с-орекетгерш даярлау, математика мугал1мдернпц коаби вдсшмпаздыгын кдлып тастырып, жспдшру т.б. моселелер кдрастырылады. Сондай-ак каза этнопедагогикасы материадцарын жогары жоне арнайы педагогикалык ок орыццарыныц оку-торбие ¡анде пайдалану проблемасы бойынш С.А.Узакбаеваньщ жетекшшшмсн жалпы педагогика саласында б!рката гылыми-зертгсу едбектер1 орындадды.

Алавда, басгауыш сыныгт мугал1мдершщ эдцстемелис-математикалы даярлыктары жайы арнайы зертгеу объе клеше айналмай ошр. Жары керген енбектерде матсматикалык биим беру тарихы жоне оньп материадцарын педагогикалик процесте пайдалану, кззак бастауьп: мектебшде математиканы окыту жоннщеп гылыми-одастемелж ой ппарлердщ кдлыптасуы мен дамуы, математиканы окытуда ултгы epeкшeлiктepдi есепке алу жоне т.б. мэселелер соз болады (АКобесоЕ К,Нурсултанов, Б.М.Крсанов, КА.втеева жэне т.б.).

Жогарыда айтылган жайлардыц барлыгы зсрттелш огарки проблеманьщ гылыми-теориялык жоне одклемелж турвдда ол1 дс в шеипмш таппагандышна коз жетизеда.

Демек, басгауыш сынып окушыларына математиканы окытудагы кдза этнопедагогикасы материаддарыныд педагогикалык мумкщдоктер! ме] олардыц студентгерда математиканы окытуга даярлау процесщде жуйел пайдаланьшмауы арасьшдат, басгауыш сынып окушыларына матема тиканы окытуда кдзак, этнопедагогикасы материадцарын пайдалануг болашак. мугал1мдерд1 даярлау кджеттшп мен оны жузеге асыруг байланысты едгстемелж нускаулардын жоктыгы арасындага кайшшыкдга анык байкзлады.

Жогары оку орындары студенттершщ казак этнопедагогикас* матсриалдарын бастауыш сынып окушыларына математиканы окыт процесище пайдалану даярлыган калыптастыру шарттарын ¡здеспру жэн одктемесш жасау б1здщ зертгеу проблемамызды айкывдап, такырыгпт „Болашак бастауыш сынып мугалшдер'шщ математиканы окыту процеанд казак этнопедагогикасы материалдарын naйдaJ■¡aнyra даярлыгын кольт тастыру" деп тавдауымызга себетш бодцы.

Зертгеу объекта^: жогары оку орындарында болашак, бастауыш сыньи мут&тцершщ математиканы окдтудагы коаби. даярлыгын кдлыптастыру.

Зертгеу пвш: болашак, бастауыш сынып мугашмдершщ мектепте мате матиканы окытуда кдзак этнопедагогикасы материалдарын пайдалагг даярлыгын калыптастыру процесс

Зерттеудщ максата: болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ мектепте гатематиканы окьггуда казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану аярлыгын кдлыптастыруды теориялык тургыда непэдеп, гхщстемесш сасау.

Зерттеудщ полыми болжамы: егср университет даярлыгы барьгсшша тудентгерге олардыц жеке тулгалык ерекшелнстерш ескере отырып, гатематиканы окытуга одктемелж даярлыгы мод ел 1 непзшде кдзак тнопедагоппсасы материалдарын оку-торбие процеанде жуйел1 турде айдалануды мецгертсе, ол болашак бастауыш сынып мугатмдершщ [ектепте математиканы окытуда казак этнопедагогикасы материалдарын ;айдаланудагы одастемел1К даярлыгын кзлыптастыруга непз болады.

Зерттеу мшдеттерг

- болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ кэаби даярлыгын кзлып-астыру мэселесше мазмунды сипаттама беру;

- мектепте математиканы окытуга болашак бастауыш сынып мршм-ерш одктемелж тур падал даярлау ерекшелисгерш ашып корсету;

— бастауыш мектепте математиканы окыту процесшде казак этнопе-агогикасы материалдарын пайдалану кажстплтн дэлелдеп, онын окушы-ардьщ бшм дечгейш котерудеп мумющцктерш гылыми тургыда непздеу;

— бастауыш мектепте математиканы окыту процеспаде казак этнопеда-огикасы материалдарын пайдалануга орай болашак мугашмдердщ аярлык децгейш жетщгцруге кажетп од1сгемеш жасау жэне оны ожзрибельэксперимент жумысы архылы практикага еашру.

Жетекпа идея: болашак, бастауыш сынып мупшмдершщ математиканы кыту процесшде казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалануга аярлыгын накхы айкындалган охистемеш жузеге асыру нотижеснще длыптастыруга болады.

Зерттеудщ адкиамалык; жэне теориялык, непэдер! болып жеке тулганъщ амуына эрекетгшк катынас тужырымдамасы, ойлау орекетгерш сатылап алыптастыру теориясы, тугае педагогикалык процесс теориясы, казак алык педагогикасындага одкгге ме л! к- математикалык идеялар табылады.

Зерттеу котлеп!: философтардын, психологтардьщ, педагогтардьщ, шскерлердщ зерттеу проблемасына катысты енбектер1, бипм беру иселесше арналган ресми кужатгар, оку-адастемелж кешен (окулыкдар, ку багдарламалары, оку куралдары жэне т.б.), емшмен б1рге автордьщ едагогикалык жэне зерттеушшж тэж1рибссь

Зерттеу эдестерк зерттеу проблемасы бойынша философиялык» фольк-орлык, енертану, музыкалык, психатопшлык-педагогикалык, гылыми-Д1стемел1к эдебиеттерге теориялык таддау жасау; мектептер мен жогары ку орындарыныц кужаттары мен ¡с-тоюрибелерш жинакгап, окып-йренудщ непзщде талдау жасау; студенттер, мупшмдер мен окытушылар расында сауалнама журпзш, олармен оцпмелесу; студенттер мен угал^мдердщ шыгармашылык жумыстарын бакылап, корытындылау;

тэж!ри5сл'1к-эксперимснт жумысын журту, ¡с-эрекеттер нвтижесще бш беру, оларды математикалык туршдал ендеу.

Зерттеудщ негап кезецдерь

Ыршшг кезецде (1993-1994 ж.ж.) зерттеудщ теориялык непэще] аныкталды; философ иялык, психолошялык-педагопжалык, пылым* эдктемелж зертгеулер мен кдзак, халы к, шыгармашылыгы женгнде одебиетгер окып-уйреншп, теориялык тургадан тадданды.

Ектш'1 кезецде (1994-1996 ж.ж.) оку жоспарлары, багдарламалары, одк темелис оку кздзаддары талданды, зертгелш отыргаи даярлыкхы кдлыптасу коршс! нактыланды; тэж1рибелис-эксперимештис жумысты мазмуны непздедщ; жогары педашгикалык, оку орындарындага бастауы! сынып мугал1мдерш даярлайтын факультеттщ математиканы окьп ад1стсмес1 пот багдарламасына косымшалар хеше „Бастауыш мектепт математиканы окыту процесщде кдзак, этнопедагогикасы материалдары пайдалану" атты арнайы курс жасадды.

Ушшш/ кезецде (1996-1998 ж.ж.) бастауыш сынып мугатмдерйп математика™ окзьпу процесище казак этнопедагогикасы материалдары пайдалану даярлыган кдлыптасшру адистемесшщ та^мдиигш айхднда максатында эксперимент жумысы журпзщда; алынган нэтнжеле талкыланып, жуйеге кел'пршда; диссертацияныц одеби даярлып аякталды.

Зерттеудщ гылымм жацалыш мен теориялык; мэплцлт:

1. Болашак, бастауыш сынып мугал1мдер'шщ коаби даярлыган калып тастырудьщ мазмунды сипаты усынылды.

2. Болашак бастауыш сынып мугатмдершщ математиканы окытудал эдктемелж даярльпыныц модел1 жасалып, езщшк ерекшелйсгер айкындалды.

3. Болашак; бастауыш сынып мугалшдерЬиц математиканы окытуд казак этнопедагогикасы материаддарын пайдалану мумюшцктер аныкталды.

4. Болашак, бастауыш сынып мугатмдерщзд математиканы окыт процесщде кдзак, этнопедагогикасы материаддарын пайдаланута даяр лыгаи кдлыптастыру одктемеа жасадды.

Зерггеудщ арахтнкалых; мэпдиил. Болашак, бастауыш сынш мугагимдер! ушш:

— бастауыш сыныгггарда математика сабактарында кдзак этнопеда гогикасы материаддарын пайдаланута одостемелж нуекдулар;

— „Бастауыш мектепте математиканы окыту одютемес!" багдарлама сыныц мазмунына косы\гшалар;

— „Бастауыш мектепте математиканы окыту процесшде кдзак этно педагогикасы материаддарын пайдалану" атты арнайы курс багдарламась жасадды.

Зерттеудщ нот1скелер1 мен эксперимент бзрысында дэледденген кагидаларын жогары жэне арнайы орта оку орындарыньщ, жалпы бшм беретш мектептердщ, лицейлер мен гимназиялардыц оку-тэрбие жумыстарьнада, мукшмдердщ бшктшгш арттыру ¡спаде пайдалануга болады.

Зертгеу базасы. Экспериментпк жумьгс Е.А.Бокетов атьтдагы Караганды мемлекетпк yнивepcитeтiнiн педагогикалык факультетшде, Караганды облысындагы Саран гуманитарлык-техникалык, колледжшщ бастауыш сынып мугал1мдерш даярлайтьш б©Л1Мшде, Караганды облыстык бшм беру кызметкерлершщ бшктшгш арттыру институтында, Караганды кдласындаш № 2, 39, 41, 57, 76 орта мектентерде етсазшдь

Крргауп» иынядал кдгвдалзр усьгаылады:

1. Болашак, бастауыш сынып мугагймдершщ математиканы окытудагы э/цстемелж даярлыгыныц модеш тсориялык, оку-зерттеушшк жене практикалык даярлык компоненттерпиц б1рлт ретснде кдрастырылады.

2. Бастауыш мектепте математиканы окытудын кур алы мен о/ис-тосш тургысында казак этнопедагогакасы материалдарын пайдалану окушы-лардыц бшш денгеШн котсредо, танымдык ¡с-эрекетш белсендфедд, ойлаудьщ математикалык стшин калыптастырады, окытудьщ торбиелгк багыггылыгын кушейтедо т.б.

3. Болашак бастауыш сынып мупшмдершщ математиканы окыту процесшде казак этнопедагогакасы материалдарын пайдалану даярлыгын калыптзстыру ащстемеа „Бастауыш мектепте математиканы окыту адостемесГ' пот мен педагогикалык практика жоне студентгердщ аудиториядан тыс жумыс орекеггер! аркылы жузеге асады.

Зертгеу нэтнжелершщ датеддшп мен вепэлшп автордыч педагогикалык зерттеушщ гылыми непзшен, зертгеу пошне сойкес озара байланысгагы ощс-тэсаддердщ колданылуымен, эксперимент багдарлама-сынын педагогикалык максатхз сэйкестшпмен, бастапкы жэне сонгы нэтижелердщ корытындылануымен, олардын ппмдшгшщ бастауыш сынып мугалщдерш даярлайтын факультеттерде тексершу1мен кдмтамасыз спле/й.

Зертгеу иэтшхелерш сынактап еткиу жэне то>етрибеге ешпру эксперимент журпзу барысында жузеге асты, сондай-ак халыкаралык, республикалык, аймаххык шлыми-практикалык конференцияларда (Караганды, 1994, 1995, 1996; Ал маты, 1998), ЕАБекетов атындагы Кэра-ганды мемлекетпк университетшщ гылыми-теориялык конференцияла-риида (1996, 1997, 1998, 1999), мектептердщ педагогикалык ксцестершде (Караганды, 1997, 1998, 1999) жоне „Жогары жоне орта мектеп дидак-тикасы" республикалык семинары мен облыстык бшм беру кызметкерлершщ бшктхлшн арттыру инстатуттарыньщ гылыми семинарларында (Алматы, 1999; Караганды 1996, 1997, 1998, 1999) баяндадды, басылым

корген макзлаларда, багдарламаларда, одктемелгк нускдуларда корйпс тапты.

Дисссртаиияньщ. курылымы. Диссертация ырхпеден, ею тараудан, к.о-рытындыдан, пайдаланылган едебиеттер Т1зшшен турады.

Kipiate бол1Мде зсрттеудщ кекейкестшп, гылыми аппараты: максаты, oöbeKTici, noiii, Minflerrepi, болжамы, од1спамалык непздер!, oflicrepi мен непзп кезевдер1 бершп, практикалык Moni, гылыми жацалыгы жэне коргауга усъшылатын кдгадалар баяндалады.

„Eoutawax; бастауыш сынып мугалЫдер'ш'щ математиканы ох&тут Kocinmix даярлытп кдлыптастырудъщ теорияльщ iieehdepi" атты öipmiiii тарауда „даярлык", „болашак бастауыш сыныл щтал1мдершщ KOcimiK даярлыгы", „болашак бастауыш сынып мугатмдершщ математиканы окытуга эд1стемелпс даярлыгы" угымдарыньщ Moni аныкталып, мазмуны, курылымы ашып корсет uiej;i, бастауыш сыныптарда математиканы окытуда казак этнопедагогикасы материаддарын пайдалану мумкшдйсгер1 карастырылады.

„Башшак, бастауыш сынып мутлтЪер'тщ математиканы окыту процсстде хрзак этнопедагогикасы материалдарып пайдаланут даярльаъш к^ыыптастыру бойынша жургйигеп эксперимент жумысыньщ мазмуны мен нотижелер'Г атты екжпи тарауда „Бастауыш местепте математиканы окыту эдкггемесГ' курсын окыту, аудиториядан тыс жумыстар жэне педагогикалык практика барысында студенггердщ бастауыш мектепте математиканы окыту процесшде казак этнопедагогикасы материаддарын иайдалануга кос1би даярлыгын калыптастыру жоддары карастырылады, эксперимент жумысыньщ нэтижелерше талдау жасалады.

Кррытындыда теориялык жэне эксперимештж жумыс нотижелерше непзделген тужырымдар мен усыныстар берьтехщ.

ДИССЕРТАЦИЯIIЬЩ НЕПЗГ1 МАЗМУНЫ

Бастауыш мектепте математиканы окытудыц бугшп тацдагы жаца жуйеа м\гал1мдерд1ц эдастемелйс даярлыкгарына крйылатын талаптар дец-гейш кетерш, оларга бул с ал ада соны мшдетгер жукгеп отыр. Мэселенщ булай койылуы оте занды, вйткеш балага алгашкм математикалык бшм бсруд! нотижел1 жузеге асыру мупшмнщ kocí6h ic-opckcti аркьшы кэмта-масыз е-пледа.

Зерггеу барысында болашак, бастауыш сьишп мугшимдершщ kdcí6h даярлыгын кдлыптастыру проблемасыныц эртурл1 багытга журпзшгенх аныхтадды.

S'tpimui багыт бастауыш сынып мугагпмшщ теоряялык 6úiímí жоне оку-торбие жумысын аткаруга кзжетй педагошкалык icKepJiiKrepi мен дагдыларыныц мазмунын, жуйесш аиыкхайтын профессиограмма жасаумен сипаггалады (В.АСластенин, Л.Ф.Спирин, т.б.).

Ekíhuíí багыт педaroгикалык ic-орекет курылымын зертгеумен айкьш-далады (Н.В.Кузьмина, АИЛЦербаков, т.б.).

YmiHuii багыттыц exinmepi жогары оку орындарыхщагы пэндердщ (математика), сондай-ак педагошкалык практиканыц дидактикалык. баплтылышн кушейту жоне арнайы пэндерда окытуды жетшцру (К^Лймагамбетова,С.Е.Архипова, Т.ВЛмельченко, Т.Ш.Домаев, Л.С.По-дымова, С.И.Тадиян т.б.), болашак; бастауыш сынып мугатмдерш эдштемелж тургыдан даярлау (К.Абдуллаев, С.С.Гамидов, Ю.К.Набочук, Л.ВЛещенко т.б.) проблемаларын коте ре отырып, олардьщ кэаби-педагогикалык; даярлыгына кещл беледа. Осынып шпнде 6Í3 болашак мугагпмдерда бастауыш сынып окушыларына математиканы окытуга эдштемелнс-математикалых тур падал даярлауды жепдшру жэне оларды бастауыш мектсатеп математика курсыныц кейбф такырыптарын окытуга даярлау моселелерше ар налган зертгеулерщ терец окып-уйренш, жан-жакты галдадьщ. Муныц 03Í бастауыш сынып мугальмдерш мектепте математиканы окытуга даярлаудыц озшдцс ерекшелштерш белш кврсетуге муминд1К бердь

Бастауыш сынып мупипмдерщщ эдютемелк-математихалых даярлы-шныц мазмунн мен курыяымы уш кугсагга — оку жоспарындз, оду багдарламаларында, окулыктар мен оку кураядарында ашып корсетшедь

Оку жоспары жогары бшмда бастауыш сынып мугалшипн косгби даяр-лыгыныц кабылданган курылымын бейнелейтш басты кужат болып табы-лады. Оку пэпдер'т'щ багдарламасы icreri жуйел'ш'нсп, 61р1здш1кт1 кдмтама-сыз етеда.

Жогары оку орындарыныц педагогикалык факультеттерш оку-эдкггемелж куралдармен кдмтамасыз етуде кврнекп математик-эдккерлер М.АБантова, Н.Я.Виленкин, Ю.М.Колягин, М.И.Моро, А.М.Пьшхкало, А.А.Столяр, П.М.Эрдниев жэне т.б. коп ецбек сйцрдь Кдзакстандык; галымдардыц (Ж.Т.Кдйыцбаев, Б.М.Крсанов жене т.б.) енбекгер1 де бастауыш сынып мугатмдер! мен студентгер уши кунды дуниелер болды.

Оку жоспары мен бшдардамачыд непзище студенттердщ математик; мен бастауыш мектепте матсматнканы окыту эдктемеа курстарын окып-уйрену жешкдеп практикалык гс-орекеп езара тыгыз байланыета жузек асырылады.

Математика курсы студенттердщ бастауыш сынып окушыларына ма-цьпды математикатык утымдардын монш ашьш керсетуге, сапалы б1шм мен сапалы торбпе берулерше кажетп даярлыкхарын камгачасыз етуд коздейдь Ал бастауыш мектепте математиканы окыту одютемес: курсьшыд непзп макеаты болашак мугатмдерге бастауыш еыныптарда математиками окыту, окушыларды торбиелеу жэне жан-жакты дамьпу М1ндеттср\а коаби тургыдан шешугс кажетп едхстемелис бшм беру, сонын непзшде олардьщ бойында ¡скерлЬе пен дагды калыптасгьтру больш таб$*ладц.

Бастауыш сыныптарда математиканы окытудьщ теорияеы мен эдктемеа курсын менте рту лекциядык, практякалык жонс лаборатория-лык, сабакгар жуйеа, мектеятеп педагогикалык практика, арнайы курстар мен семинарлар, студенттердщ гылыми-зерпеу жумыстары аркылы жузеге асырылады.

Осы айтылгандарга суйене отырып, болашак бастауыш сынып м^пшмдершщ матемап{калык~0д!стемсл!к даярлыган бшшйша беруге Гюлады (сурсг-1).

Жалиы алганда, бастауыш сынып мугал!>:ш;н хоабн даярлыгы жешн-деп зср^еулерд! жэне к-тгшрибеш талдау непзнаде педагогика мен «дктсме гылымыныц дамьш огыруына байланыета мупшмдерге койылатын талаптардыц айкынкалгаяын, бупнп талэдага мугшпмнщ тулгалык моделййц жасалгандыган, оаыд хэаби даярлыган жетшйру бойыкша 1зденгс жумыстаршшд жургшлш жаткдаздыган байкддык. Дегенмен бул едбектерд! терец ох?лл, мецгеру наткака болашак бастауыш сынып мугалщдерш математиканы окытуга (эдстемедис тургыдан дакрлау моселесшщ арнайы зертгелмегендшн, оныц тек кейб1р элсменттершщ зертгсу пож боягандышн доделдейдь Бiз болашак бастауьшх сынып мугалгмдершщ математиканы окытуга одктемелж даярлыге угымыныл мэнш ашуда осы моееле бойьшша журпз'шген зертгсулер (А.Е.9б1лкдсымова, И А. Новик, Н.Л.Стефаиова т.б.) нэтижесше суйещйк.

&дктемел'1к-магпематикалык даярдык, болашак, бастауыш сынып муга-;т.щерш кекдби даярлаудьщ курамдас болт, жогары оку орнындагы окыту процеа мен студеагтщ болашак маман ретшдеп озшд^к ¡с-орехетч арасын байланыешрушы кэдэылым болып табылады. Эд5стемел1К даярлык, бастауыш сынып мугашмш тех математика сабакгарыида колданылатъш ОД1С-тэсътдер женшдеп бшмдермен гана харулавдырьш крймай, огак барлык педагогикалык ю-эрскет жуйесш мецгеруге, математика пэш бойынша сьшьпиаи жоне мектепте» тыс жумыстар журпзуге басыт-бшдар берут ти:с. Олай болса, бгзд!ц пайыадауымызша, болашак бастауыш сынып мугалшииц математиканы окытуга едкттел'ас даярлыгы сгуденттерге осы ¿с-эрскет аумагында жумыс орындауга мумкпдак берегтн арнаГгы 61т1м, 1скерл1х жэне дакды жиынтыгы больш табылады.

Болашак бастауыш сынып мрашмтщ математикалык-эддстемелис даярлыгы

Сурет-1.

Болашак бастауыш сынып мугагпмдерш математиканы окытуга вдасте-;лЬс тургыдан даярлау окытушылардан да, студенттерден де осы шрлыктьщ туша максатын саналы турде угынуды талап етедь Сондыктан удентгердо бастауыш сынып окушыларына математиканы окытуга [ярлауда бшм, юкерлнс жэне дагдыларды игеру женшде арнайы (гдарлама, накгылы багыт болуы аса мацызды. Б1з осыныц барлыгын :кере отырып, зерттеу барысында жалпы жетекдп теориядан туындайтын лаптарга сэйкес, аддын-ала сараланган эдютер бойынша болашак ^гал!мдердщ бастауыш мектепте математиканы окытуга эдастемелж 1ярлыгыныц моделш жасадык, Оган сандык жоне сапалык жагынан лдаудан откен материаддар непз болды. Бул модельдщ курамын шкгауды болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ математиканы сщудагы даярлык децгейлерш багалап, сараптау меселесш шешу жене ш калыптастырудъщ эксперимент жуйесш жасаудыц мацызды нышарты ретшде карастырдык.

.Жадны, басгауыш сынып мукиямшщ педагоппсалык, кызметке коею даярлшы жске тулганыц 03in-e3i корссте бшу жоне меэдерген 6uií.uíh i жузйше жузеге асыра алу дорежес1мен олшенедь Демек, будан шшши корытынды: басгауыш мектеггге математиканы окыту мугальмдепде осиндай ic-орекетке одкггемел1к даярлыкты кажет етеш. Ал о;йстемел1 даярлык, оз кезепндс мупийидсрдщ кскхби мамандыгынан туындайты теориялык,, оку-зе ргге у ш La i к жане практикалык даярлык. комлоненттер1: курайды. Мукын 6op¡ пакты олшемдер меи корсеткшхтердщ коме] аркылы шецимш табады (3-кесте).

Теориялык даяряик а) математика курсыкан; а) басгауыш мектеш математиканы охыту о;устемссшш жалпы курсынан; б) бастауш мектепге математиканы пкыту жшпндеп арнайы курстардан турады.

Оку-зерттеуш'шк даярлыкка мыныар enedi: басгауыш сыныпт математиканы окытудыц жалпы моселелерше ариалган рефераттар жаз) осы проблема бойьшша математиками окьпудглц теориясы меи эяйстемес жожнде хурстык,.жопе дипломдык жумысгар орыкдау, бастауыш мектегп гт<-дагогикалык эксперименттер журтоу, i-ыяыми турпедан жаца фактше; мен материачдар жинакхау, оларды тамдау жоне корыту, галымя семинар ларга, гылыми-практякалык кинференцияларга жане т. б. баяндамала дайындау.

Практикалык даярлык гтелдгогнхдлык практикадан турады, Nípia стуленттер математика сабакхарында жоне сынылтан тыс жумыстард мепгерген теориялык бЬ'ймдерш 1с~жузщг{е пайдалзнуга мумкнинк алады.

Боллшак баста}*«!:! сыздап мугатмдершщ экдстсмелгк дзярдыгыиы; кдраеплрыдып ошрган курдел! курылымы жогары оху орннидагы оку тораие npoueci барысывда op6ip компоненттщ дурыс калыгггасуын мукля' кдяагалауды кджет етед!.

Зсрттеу нроблемаеыпа „казак, этнопедашгикасы" санаты {категориясы лрск угам болпищыкган, 6Í3 оган да б^рхдтар мазмувдыц сипаттам! бсрД1к. Бул орайда «Этнопсдшогика олеуметпк жоне когамды) жагдайлардын ыкпалымен калыптаскдн ултгын о:«не тон тарихн жшти сол жолда тэрбие саласынца кдяыитасия. жузеге аскдя озшдп ерекшелшгерш зертгейд1, атап айткднда, дшн шмдерде, хаяьп шыгармашылыгаида (поэтикаяых, музыкальщ, совдк-крлданбалы) от басы OMipiiwe, турмыста, салт-досгурлерде орын алкш халыктъо бляаларды торбкелсу мен уйрсту (окьпу) турали биймш, халыкхыц 6yxij даналышн, сондай-ак жеке тулганын олеуметпк жоне тарихи-мэдеш туршда кдлыптасуьша ыкдал етепи ф/лософкялык, эти калик педагошкалык; ой-пшрлер1 мен кезкарастарын, япш торбис барысывд; кдлыптаскдн педагогикалык, катндаларын, ережелер1н, закдылыктары mcí принииптерш, куралдарын, од!с-тэс1одср1 мен амал-жолдарын жинакгап жуйсге келт1реда>» деген угамды нсгглс алдык (С.АУзакбасва Б.Мукднова).

Казак этнопедагогикасы жуйесшде мектеп нра^ятиклсында математиканы окытуда thímíü павдадануга болаши материалдар баршылык Ос:.; raí i орай казак халкыныц математикальгк. бипм беру саласындагы сан

гасырлык тэж1рибссш пайдала!1у кажеттт мен мумкивднстерш бейнелейтш жана ¡здешстер, сондай-ак. непзп мектепте математиканы окытудыц дослурл! одютем&сш этнопсдагогака элементтерш пайдалану одд'стемес^мен уштастыру мазмунындагы тыц зертгеулер пайда болды.

Зерттсуде аталмыш енбектердщ непзп идеяларына суйене отырып, казак этнопедагогикаеы материаддарынъщ бастауьгш мектеп матема-тикасын окытуда аяатын орнына, оларды окыту проиесшде пайдаяалу мумкщдакгсрше мазмунды сипатгама беруге талпыцдык,

Кдзак этнопедагогикаеы матеряаддары математихалык. бшм берудщ таггшрмайтын куралы, эдас-тосЬгцера, формалары бола отыршт, окушылардыц бойыяда бшм, ¡скердж, дагды, кунды адамгершшк, эстетикалык клсиеперд1, танымдык кдбигеперд! кзлыстастыруга мумюндж бередь Олардьш бугшп тшада бастауьгш сынып окушыларьша математиканы охытудагы мааыэдылыга мен кундылнгьша кумэи кед-пруте болмайди. Осыган орай диссертадиада кдзак этнопедагогикаеы материаддарынъщ математиканы оедлудагм мумкшджтгрше накты мысаддар аркылы долелд! сипатгама берщда.

Бастауыш мектепте математиканы окыту проиесшде кдзах, этно-педагошкаш шхерналдарыныц м^тешддктерш утымды пайдалану муга;нмнен кджетп эхистемелйс даярлыкты талан стетшдш сезс<з. Бастауыш сынып мугал'<мдершщ осы саяадал даяряык дедгейш аныхуау максатында жургшлген эцпмелесудер мен сауалнамалар лотижес! олардыд бастауыш мектепте математиканы огдьлу процеанде кдзак; этнопедагогикаеы матсриалдарын пайдалану жотндеп тсориялык, жоне одктемед1К бьтш, гскерлж, дагды децгейлершщ томен екендшн байхатш. Мзсеясн, мугшйэдердщ 83'2-1 математиканы окытудаш казак зшопеда-шгакасы матерказдарьгнъщ мумкшдак, мазмундыг?, ерекшелитгерш жете бшмейтшш, 9\%-1 кдзак. этнопедагогикаеы материаддарын пайдалануга теория.,тык, практикаяык даярлыхгарыньгк жокхыгын ащартты, буя сала бойышиа бшм-тежлрибее! бар дегеи устаздардыц оздерше ссшмспдзп салдарьшан оларды к жузшде пайдаланбайгышшш айкындалда. Тек тежрибел! мутагпмдер мен жас мамандардыц 11%-хе жуыгшшн ездагшгн Ш.ену1 нэтижеадде осы сададан ащетемелж бшщгц мецгергепдап аиьгктазды.

Сондай-ак, жогары оку орывдарында бастауыш мектепте математиканы окытудыд теориясы мен эдютшесшея дэр!"с беретш окьпушылар мен одшкерлср бол атак, муга;пмдерд; казак, этнопедагогикаеы материаддарын математиканы окытуда пайдалануга даярлау мак;сатывда жумыстар журпзу, атап айпуиада, „Бастауьгш мектепте математиканы окьгту эд1стемесГ" курсъшид багдарламасын толыкхыру, арнайц курстар жасау, гылы ми -0Д1Сгемел1 к нускаулар оз^рлеу кджсп1П жот'нде оз ойларын иищ1рд1.

Сайып келгевде, осы аитшпандарцыц баряыш бше болашак бзста>ъ!Ш съшын мутал1мдершщ математиканы окыту продес1нде кдзак; этнопедагогикаеы материаддарын пайдалану{"а даярлыгын хдлыптастыру 0д1стемес1н насаута т,'ртр;1 болды.

Аяга крйылнш мшдетгерд! тубегешн шешу жоне козгаган гнлыми болжамнын дурыстыгын аныкгау максатында Е.Л, Бекетов атындаш Караганды мемлекетпк университетшщ педагогикалык факультет!нде, Саран техникалык-гуманитарлык колледаднщ бастауыш мектеп м\гад!м-дерш даярлайтын болшище, Караганды каласындагы N 2, 39, 41, 57, 76 орта мектептерде экспериментах жумые жуйес! (аныкгау, калышастыру, бакылау) жургошд!. Эксперимент жумысына 70 студент (36-сы - эксперимент, 34-1 — бакылау тобында) хашсты.

Жогарыда керсетшен модельдщ нетшде белплснген елшемдер мен кврсегкшггер аркылы студентгердщ даярлык децгеШтср! (жогары, орта, жеткшктк томен) аныкталдн.

Томен детей — бастауыш мектепте математнканы окыту процесшщ мош тур алы жаллылама б1т!м! бар, алайда оньщ бар.'шк, компонештерщ жуйелшхпен корт бшмейда, окытудын б;л<м беру, тор 5 л сл с у жэке дамыту функпиялары туралы бйнм1 темен, мугаздм 1с-ерекетшщ манш :кте тусшбейда, бастауыш сынып окушыларыка математиками окытуда казак зтпопедагогикасы матсриаддарын пайдалану 0д1стемесш мсцгсрмеген.

Орта децгей — бастауыш мектеш-с маггматкканы окыту прсцссшод барлшс, компоиентгер'ш гхуйедипклсн коре 5шед1, охнтудын бшм беру, торбиелеу жоне дамыту функциядары туралы бьльчщ игерген, мугалш к:-оре.к;п1н;д мошн жете тус1нед1, бастауыга мектепте математиханы окыту пропесптде казак зтноледагогикаск материаддарын пайдалану од1стемесшен бтм1 бар, алайда оларды ¡сксрлжпсн пайдалана алмайды, теория мен практикадан менгерген бггнм, ¡скерлж жоне дапшсын шлыми-эщсгемслкс жумыстарда анык. корсете алмайды.

ЖгткШкпи децгей — бастауыш мектепте математнканы окыту проце-ечнде казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану бойынша теориялык даярлыгы жетхипкп, онк бастауыш сыкыпта матемашкгшы окытуда лсузеге асыра бшед!, теория мен практикадан алтан бшм, ¡скерлж жоне дагдысын гылыми~од(стемел!к жумыстарында мумюцгапнше гийяаланугп талпынады,

Жогары децгей - б?.стаукш мектете математиханы окыту проаеепще казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану бойынша теория ¡гик; даярлыгы жогары. оны бастауыш сьпп-ш окутглйршге матеггпттт^лш окытуда шеберлшхен жузеге асыра б1чед!, теорля .мен гтряктнклдлгг аяган б игр/, ¡¡скерл1к жоне длглыеын гылмми-эдостемелис :хумьгсларында еркш пайдаланады.

Ааык/пау эксперимент^ жургаудщ негиг/ максаты — болашак бастауыш сынып мугатмдершщ математнканы окыту процеенще ка-ик этнопедагогикасы материалдарын на&оалануга даярлыгьшыц жай-куйш зертгеу жоне таддау болды. Бул максатты жузеге асыруда сауалнама, онпмедесу, тест, бакылау од\стер1, арнайы таксьфмалар жуйеа кохздныльш, соныд нешпще болашак бастзуыш сынып мукшмдершщ математнканы окытуда казак этнопедагогакасы материалдарын пайдалануга даярлыганыц бзетатуа куш анывдгалды. Экснериментке катынаекдн студе1птерд{ц 67%А бастауыш мектепте математнканы

окытуга одостемешк даярлыгыныц томен екендтн, 26%-I теориялык бшмдерш мектеп практпкасыцда жене шлыми-зерттеу жумыстарында пайдадана алмайтындыктарын адгартса, ал 1%Л од1стсмсл1К бшм, ¡скерлж, дагдысын медгергендшн, оларды ш жузшде жоне оку-зергггушшк жумыстарында жеткшнат де ¡стенде коддана бшетншктерш бай касты, бкйишке орай, бул кезецде сшСпр студент жогары дснгей хорсете алмаоы.

Сондай-ак аныкгау экспериментшщ мшдеттер! бастауыш сынып окушыларына магематиканы окытуда казак этнопедагогакасы материзл-дарын пайдалануга мушпмдердщ даярлык мазмунын аныкгау; педаго-гикалык жогары оку орны тулектерййц осы моселеге кдтысты бшм, ¡скерлж, дагдыларын бвлiн керсету болды. Осы кезевде зерттелйт огырган маселенщ мумкйдак шарттарын анкындау максатымен 0315 — педагогика жоне бастауыш окытудыд ошстемеа мгмандыгына арналган оку жоспарлары, багдарламалары мен од1стемелж эдсбиетгер окып-уйреншш, талкыланды. Бут орайда „Бастауыш мектегггс матсматиканы окату эдкггемесГ курсьшыд типтнс багдарламасындд бастауыш сынып окушыларына математиками окшудыд достурл1 од^темесш казак этнопеда-гопосзсы материалдарын пайдалкшу огистемсамен уи5тастыРУ накш максат епп койылмауын, шлымя нспздеп кджетп оку-одастемелж курашардыд жокшгын атап айлуга болады.

Сонымен, теориялык мзселелерд] мрушт зерттеу, аныкгау мен 1здену сипатывдагы эксперимент нэтижелер), жогары оку орындары бастауыш сынып мугаймдерш даярлайтын факультеттерипд оку процесше ж^ггйл-ген таддау биге болашак бастауыш сынып мугал!мдершщ матсматиканы окыту пропса нде казак, этнопедагогакасы материалдарын пайдалану даярлыгын кезг-дмен кздыптастыру одктемесш жасауга себегаш болды.

К^лыптастыру жспери.чгнттщ мацсаты — бастауыш мектепте математиками скуту процесшде казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалануга болашак. мугал1мдердщ теориялык, оку-зергтеушшк жоне нракхикалык даярлыкхарын клмгамасыз ету жопе оныд тшмдшгш мектеп практикасында тексеру. Ол б]р-б1р1меи озара гыгыз байланысты уш кезедде отмзщ/ц. Даярлыкуы кдлыптастырудыд белгш б!р максатка баштголуын ^кузеге асыру утшн орбф кезеднщ максаты мен мпщеттер! болш корсетшд, сол кезенде хдндай сапалар мен корсеткцдтер кдлыптасу кджегтт аныкгалды.

Ыршш1 кезенде „ Бастауыш мектепте матсматиканы окыту вдктемеа" курсы багдарламасыныц мазмупына крсымшалар жасалды, арпайы курс багдарламасы сыпактан отк1зшд1.

Усынылып отырган косымшада бастауыш мектепте математиканы окытудыд достурл! одк-те.месш казак; этнопедагогакасы материалдарын пайдалану сдостемеамен уштастыру белгш б)р такырыптар бойынша жуйеленш бершш, оларды ошту процссш уйымдастыру формалары кopceтiлдi.

Мысачы, „ Бастауыш мектепте математиканы окытуды уйымдастыру дыц негш'1 формасы ~ собак" такырыбын кдрастырганда, мугаимящ

балалар ¡с-орекетш ойдагыдай баскарып, материалдыц бергк мецгершуш кдмтамасыз етуз ушзн математика сабактарын казак этнопедагогикасы материалдарын {ертеплер, ацыз эцпмелер, т.е.с.) пайдалану аркылы достурлз емес формада журпзу мумкишктерш ашып айткан жои. Мэселен, ауы.зеза поэтикалык шыгармашылых. салаларыныц бзр1 -ертегшердщ желзсщ пайдалану аркылы журпзьчген сабактарды мынадай турлерге болуге болады: театрландырылган корзшс ретйще еттаззлетш сабак, сайыс, саяхат, аукцион сабактары, т.с.с. Сабактын мундай турлерш ^йымдастъзргйнда, окушыларга жаксы таныс ертеплерш алу кджегпгш, двдактикалык максатына сойкес сабактыц титн (аралас, жаца материалды тусппиру, бекну, бакылау жене ссепке алу сабактары) дурыс тшщап, олардын курылымыныц сактзлуын камтамасып ету херекгппн сскерту кджет. Сабактарды .Алтын сака", .Лодпердщ айтысы" т.п. ертегшердщ желкш пайдалану аркылы уйымдасшрудьщ одкдсмесш улп ретйще беруге болады. Мундай сабактарга дайыцдалуга койылатын талаптарды болт корсету керек, сабактыц сценарий!!! жазу, оныц кджетв куралдарын дайындау мугапшнен те ори ялы к бшмда, педагогикалык шеберлнсп, кол гиежстз кджет ететшдшн, бул жагдайда мупшм окушыларга бшм берш кднз конмай, олардыц алдында езш жеке гул га ретпще хереететшш айту орынды.

Крсымшаларга енпзшген кдзак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану мэселелерз окнтылып болганнан кейш студентгерден бакылау жумысы алынды. Бакылау жумысы мынаддй сурактарды камтыды:

- бастауыш мектепте математиканы окыту одктемесшщ жалпы мосе-лелерз;

- кдзак этнопедагогикасы материалдарыныц математиканы окытудагы мумышиктерз;

- састауыш мектепте математиканы окытудкц дэстурдз одюгемесш кдзак. этнопедагогикасы материаддарын пайдалану одзстемеамеи ушгас-тыру т. б.

Бакылау жумыстарыныц нэтижелерз даярлыкшц кдлыптасу денгеш барысындагы озгерзстерд] ангартты. Сзуденггердш басым копшшит бастауыш мектезгге математиканы окыту процесзшц курылымяык компоненттерзн жуйея! менгергендактерзн, бастауыш сынып окушыларына математиканы окшуда кдзак этнопедагогикасы материалдарын пайдала>гу мумкмииктсрш бзлетзндзктерш керсетп. Дегенмен студенттердщ жарты-сынан астамы басзауыиз мекгепте математиканы окьпудыц достурлз эдютемесш казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану эд!стеме-сзмен уштастыра адмайтындыкгарын байкатты. Олардыц теориялык даярлыктарыныц жеткшксзадт „Бастаукиз мектезгге математиканы окыту пропссшде кдзак этнопедагогиосы материалдарын пайдааану" атты арнайы курс багдарламасын жасазт (2-кесте), оны сынак,тан откпу кджетгзпне коз жеткгун.

2-кесте

„Бастауыш мектепте математиками охзыту процеанде крзак этнопеёагогикасы материалдарын пайдалаиу" атты арнайы курстъщ

жоспары (24 сагат)

г _ Такырьиттары Сагаттар саны

]Мй/№ лекция семинар практккадык; саба*

1 2 з 4 5

1. Кдоактын ауызект поэгикалык ишгармашнлыганьщ маэмуны жоне оларды математика сабахтарында пайдалаиу мумк1нд1ктер1 2 2 4

Кдззктын с о нд1 к - ко даа н бал и онершш мазмуны, еэпуик сректе.'пктер! жоне оларды математика сабагында крлданудыц од!стер1 2 2 т

3. Кадык музыкасыи математиканы окытуда пайдаланудын мацызы, мазмуны, эд1с-таситдер1 2 2 л.

4. Математика наш бойынша журпзЬчетш сыныптан тыс жумыстардм казак этнопедагогнкасы матсриалдары непзщде уйымдастыру жолдары 2 1

БАРЛЫРЫ - 24: 8 6 10

Арнайы курс 6-семестрде, студенттер З-курста оку-торбиелис практиками еткеннен ксйш окылды.

Арнайы курсты еткву мерзьмш аныктауда мынадай кагидалар басшылыкка алынды:

~ студенттер уздказ педагогикалык практиканыц бастанкы ксзещнас мугагймдердш математиканы окытудага ¡с-тожАрибеан окып-уйренуге алгашкы кадамдар жасайды, мектепте математиканы окыту процеанде казак этнопедагогикаеы материалдарын пайдалаиу жай-куи1мен танысады;

- арнайы курсты откзуде студенттер „Математика" жоне „Бастауыш мектепте математиканы окыту од'кггемсс'Г1 нондер'шен алган бшмдерше суйснедо, ягнм ол математиканы окыту одютемеа пошшн езншк жалгасы бодали;

— сабакгар мен сынынган тыс жумысгарды таддаганда, студенттердщ педагошкадык, практика барысывдаш тэж!рибелсрш пайдалаиу кзжет, сонда гана арнайы курс аркылы математиканы окыту процеанде казак, этноисдагогикасы материалдарын пайдалануга олардын теориллык, практнкалык жоне оку-зерттеушшк даярлыктарынын басы 61р арнада

тогысады. Баскаша айтканда, арнайы курс студенттерш бастауыш сынып окушыларына математиками окыгуда казак этнопедагогнкасы материаддарын пайдалану жените жуйел! жумыска багытгауга мумкйшк бередь

Арнайы курс 24 сагатка арналган. Мунда нелзшен бастауыш мектепте математиканы окыту процеанде ауызеи поэтикалык, музыкалык шыгармашылык материаддарын жоне сошйк-колданбалы онер улплерш пайдалану эд1стемес1, солардын непзшде сабакхар мен сыныптан тыс жумыстарды уйымдастыру жолдары свз еттледь

Арнайы курстын максаты - болашак бастауыш сынып мугагомдерше казак этнопедагогнкасы материаддарыныц математикада кодданылу тэсшн мен/ерту жоне сол бойынша алган бшмдерш бугшп тандагы мекгсптергс койыдып отырган талаптарга байланысты математиками окыту урлганде нэтижел1 найдалана бшулерш камтамасыз ету.

Бул максатха жету томендеп мшдеггерд1 шешуге байланысты жузеге асады:

— казак хадык шыгармашылыга мурал арыка, жадны атакхы агартушы-лардын, ойшыддардьщ педагогикалык ¡шеяларъша студентгердщ дурыс кезкарасын калыптастыру;

~ математиканы окыту процесшде казак халы к шыгармашылышиын алатын орнын ашып корсету;

- студентгерд! бастауыш мектепте математиканы окыту урдкшде казак этнопедагогнкасы мзтериатдарын павдалануга байланысты теориялык бшмдермен кдруландыру жэне олардын зскерлш мен дагдыларыя калыптастыру.

Багаарламада арнайы курстын непзп сабак турлерщ етюзудщ такы рыл ты к жоспары бершед», мунда лекцияларга~8 сагат, семинарларга— 6 сагат, практикалык сабактарга-Ю сагат болщген. Семинар сабакгарында багдарламадагы кейб^р такырыптардын мазмунына енетщ негЬп мэселелер талкыланады, пшрталастар откЫчеди студентгердщ баяндама-лары мен шлыми хабарлары тындалады. Практикалык сабактарда казак этнопедагогихасы материаддарын пайдалануды коздейтш бастауыш мекгептеп математика сабактарынын жоне сыныптан гас жумыстардьщ конспекплер! (жоспар-улллер1) жасалыи, децгелек стол, ролвддк ойындар мен ккертк ойындар уйышастырылады.

Калыптастыру экспериментшщ 1-нп кезеншщ содында журпзигген жумыс сапасын айклндау максатында, оаресе „Бастауыш мектепте математиканы окыту проасспше казак этнопедагогнкасы материаддарын пайдалану" атты арнайы курстын даярлык сапасына ыклал ету нэтижесш аныктауда студентгер арасында алдын-ала даярланган суракдар бойынша сауалнама журпзиш.

Студентгердщ берген жауагпарына жасалган талдау арнайы курс багдарламасыныц тшмдшгш долелдедк Дегенмен 1-ин кезец аркылы болашак мамандардьщ математиканы окыту пронес¡нде казак этно-

педагогикасы материалдарын пайдалану даярлыш толыгымен шенпмш танты деуге болмайды. Сондыкган теориялык бишмдерш практикада, гылыми-одктемел^к к-арекеттерде пайдалану ккерлт мен озшгшен бшм аггу дагдысын кдлыптастыру максатымен 2-нп кезедде ауднториядан тыс жумыс муми!щдктер1 пайдаланыдды. Б1з ауднториядан тыс жумыстарды уйымдастыруда мынштай приншштерге суйендж: уащказд1к пен б!р!здинк, жуйелишс пен сабакгастык, дербсс жоне ужымдык жумыс формаларыныд узшеимдшп, окытудыд бшм беру, торбислеу жоне дамьпу функдия-ларынын уйлеамдшп.

Студенттердщ зерттелш отырган орекетке эдктемслгк даярльпъш кдлыптастыру олардын бастауыш мектепте математиканы окытудыд теориясы мен одктемесл жоне казак этнопедагогикасы бойынша менгерген теориялык бшмше байланысты болгандыктан, аталган проблемага орай, аудишриядан тыс к-эрекетпд орталыгы рсттнде „Математик", ,Ата\гура" атты гылыми-одктемел1к уй1рмелер уйымдастырылып, олардын жумысына бардык курс студенттершщ атсалысуы козделд:. „Математик" узпрмеспнд отырыстарында бугштт таддагы бастауыш мектепте математиканы окытудыд психолошяяык-педагогикалык, тэрОиел'к багатгылыш, шлыми-од1стемелш зерттеулерд'щ теориялык жоне практикалык кундылыш мэселелер1 карастырыдып, гылыми-педагогикалык жоне эдктемелж одебиеперге проблемалык. талдау, педагогикалык. басылымдарга („К?зак,стан мектеб?', „Бастауыш мектстг, „Начальная школа" журналдары) шолу жасау, студенттердщ гылыми хабарламаларын тывдау жоне талкылау жузеге асырылып отырды.

Ушрме жумысыныд кундытыгы - студенттердщ корнет мамандар-дып, галымдардын, сцбекгер1мен танысып, жумыс ктеу! болды. Моселсн. А.Е.Эбшкдеымованыд Хтулештср.шд танымдмк ¡здешмпаздыгын кдлыптастыру-', А.Кобссоэтыц „Математиканыц тарихьГ, т.о. едбектерхи окып-уйре »¡и, талкылау барысында студенттер математиканы окытудыд мондшп, тарнхи материалдардыд мадыздылыгы жешндеп моселелерге талдпу жасады.

..Атамура" гылыми-о/устемелйс уйфмеа математиканы окытудыд дэстурл1 эдкгемесш ка:шк этнопедагогикасы магериалдарымен у'нтастыру максатында уйымдастырылды, Уй1рмеде ауызею поэтикалык шыгарма-шылык. бойынша „Мурагер", музыкалык шыгармашылык бойынша .Домбыра-дастан-', содшк-кодданбалы онер бойынша „врнек" секциясы (жегекшшер! 3-курс студенттер! Н.Сейщгазымова, К^Кдсымова, Д.Куан-басва) жумыс ¿стеду.

Болашак муталшдердщ ушрмелерде жумыс 1стеу барысывда медгерген теориялык бшмдерш жетщщру, зертгеушшк жоне практикалык зскерлтерш кдлыптастыру максатында ауднториядан тыс жумыстардыд томедделдей турл! нысандары уйымдастырыдцы:

- „Кдзак хадкзынын математикасы" сайысы;

- ,Асыл муранмд норл1 кдйнары" атгы гылыми-практикадык конференция:

— ,Лсыл мураныц nop'ii кайкары ~ мзтематикалых, бшьм беру куралы" атга апталык;

- „Математиканы окыту тозарибес1" э/истемелж Keneci.

Студс1ггтердщ аудиториядан тыс уакыттагы шьпармадшлык-зерттеу-

шсш ic-орекет! олардьщ коаби даярлыгын, гылыми-танымдьгк сегемдшггн артгаруга непз болады. Сондыкган 6i3 болашах. мугал!мдердщ математиканы окыту процесщде казак этнопедагогикасы материалдарып пайдалаггуга даярлыгын кдмтамасыз ету, алган теориялык бшмдерш пайымдап, жуйелеу, 1скерл1к пен дагдысын пысыктау мак,сатында лрнайы такырып келемшде оку-зертгеу, гылыми-одастемел1к жумыстар журпз/ук. Мысалы, „Бастауыш сыныптарда математиканы окыту процеспще казак этнопедагогакасы материалдарып пайдалану", „Бастауыш мехтепте математикадан сыныптан тыс жумысгарды казак зтн о пела г о п i га с ы материалдары непз^ндг уйымаасшру1, „Халых, ойындары - математика сзбакгарында окушылардын танымдык ic-орекетш бслсецшру куралы", „Казак, халкынын ауызша есептера:ен жумыс icTey одастемесг, ..Геометриялык, материалды окытуда сонжк-кслданбалы енер гуьпщыларын павдаланудын одюгемедлк жолдары" т.б. такырыптарда рефератар мен хурстык жумнстар, дихшомдык. жумыстар орындалды, Бул жумыста кол жетхен нэтжхелердщ 6ipi — студенттердщ гы л ы ми- зерпеу жумыстзры бойьшша гъиыми-пракгахаяык конференшшларга, республк-калык. байкауларта катыкасып, жулдел1 орындярга не белук.

Кдльпттастыру эксперимеюшщ 2-mi кезещшц соцьщда студегптердщ теориялык, оку-зерггеушшк даярлыкгарыныц денхейш аныххау максаты-мен одарга алдын-ала дайывдалган тапсырмсиар жуйея усыиылды.

Тапсырмалзр мазмуны томездепдей еипачта балды:

1. Бастауыш математика курсывдаш торт концеггтр („Ондык,", ,,Жуигк", „Мьшдьпс, „Кен тзцбалы сандар") бойышиа кдззк этнопедагогикасы чатеркаддарын ipiKTen алу.

2. Кдззк зткопедагогикасы материалдарып пайдалана отырып, матемз-ппсадан 6ip сабакжын немесе сьгкыггпш тыс жумкстыц фрагмента куру.

3. Эр сыныпга математиканы окьпудыд багдарламас ына еэйкес казак халкынык ауызша ecerrrepüi тшгдоп алу жоне олармсн жумыс icrey oflicre-месш корсету.

4. Бастауыш сынып окушыларына шамалар туралы тусйих беруде казак халкынъщ елшеу жуйеа'шц алатын орньгн аныххау.

5. Геометриялык, материалды окытуда сзндж-колданбады онер улгаерш пайдалану од1стемес1н ашып к&рсету ж он а т.б.

Орьшдалган гапсырмаларды талдау аркылы мынадай корытындыга ксдпдк: студентгердщ Komnbiiri бастауыш сынып окушылзрына математиканы казах этнопедагогикасы материалдары аркылы окыту мишеггерш айкын тусше,ш жоне оларды оку материалына сойкес тандап ала GLieai.

Дегенмен студенттерд;ц б!разы математиканы окытуда казак этнопедагогакасы материалдарып пайдаланудын одос-тосщдерш таидан алуда киналатындыкзарьш байхатгы. Бул олардьщ теориялык, даярлыгын практикамен уштастыру кджечттн мензейдь Осыган орай б!з кдлып-

тастыру зкслерименпшн З-ш! кезецнше педагогикалык практика мумкш-дктерш пайдалануды жон кордк.

Болашак бастауыш сынып мугал1мдерш!ц мектепте математиканы окыту процеспще казак; этноиедагогикасы материадцарын пайдаланудагы од1стемсл'1к даярлыганын калыптасуына 2-4-курс барысында етюзыс-пн педагогикалык. практика мшдетгер! жуйесшщ б1ртшдеп курдеяенш отырун ыкпал етть

Практика ©ту барысында студенттер „Кдзак этнопсдагогикасы матс-риалдары — бастауыш сыныптарда математкканы окыту куралы" атты багаарлама мен „Бастауыш сыныптардагы математика сабакдарында казак этнопедаюгикасы материаддарын пайдалану" атты одктемешк нусхауларды басшылыкуд адды. Одардыд мазмуны болашак мугалхмдердш кэаби дзлрлык компонентгерш калыптастыруга жоне зсрттелш отырган сала бойынша отдшнен бшмш жсшццруге баштгадды.

Ушказ педагогикалык практика багдарламасьшыц талаптары мен журпзген зертгеу жумысымыздыц максатьша сэйкес, 2-курс студенггершщ алдына томендепдей мшдеттер койылды: мектегпе математиканы окыту тэшрибесш окып-уйренумен катар, му!ал1мдерге гграктикадык комек корсету, згртгсу жумыстарын журпзу, оларда жургау од!стемеснг мснгеру жоне математиканы окыту процесищс казак этнопедагогакасы материалдарын пайдалану дацсйш айкындау.

3-курсташ педагогикалык практика барысында студенттерге томендепдей оку-зсрттеушипк мншетгер жуктсдд!: бастауыш мектепте матема-гякани окытуда казак этнопсдагогикасы материалдарын пайдалану шистемесшиц ерекшелжтерш корсегу, оларды математика сабашнда жоне сыныптан тыс жумыстарда пайдалану мумхщгдктерш аныктау.

4-1Ш хурста педагогикалык практикдныя корытынды хезеэднде студенттерге багдарламалык оку материальна, овушылардын бшмше котллатын талалтарга жэке окушылардыц жас срскшсл!ктерше сойкес жасалгац басгауыш мекгешс математиканы окыту процесшде казак зтно-педагошхаеы материадцарын пайдалану евдстемесш тграктикагд енгару жэнг оныц тшыуилтн эксперимент аркылы тексеру мшдеп койылды.

Тшмдшктщ керсстмин регате окушылардыц багдарламглык, б!л1м, 5скерл'!к жоне датдыны мезьтеру саласы, математика понте деген ынгасы мен хдлзьнушылышныц кдлыптасуы жоне мотивтщ дамуы гльшды.

Аталган мищетгерд! шешу ушш слуденттерден темендегвдей тапсыр-маяарды орындау тадап етшп:

— эксперимент жумысыныд мнщеггтерш аныктау, накгылау жоне оны шешудщ непзп жолдарын белплеу;

- практика барысындз жацд материалды туенвдру, алынган бшмдердо бе киту жоне бшщ, ¡скерлис, дагдыларды жадпылау, жуйелеу мен тексеру уппн казак этнопсдагогикасы материаддарын окушылардыц оку ¡с-орекеттерш уйыаддастыру тасЫ, окыту куралдары мен ошстер1 ретзнде

пайдалану;

— багдарламалык материалды толыктыруды кездейтьч казак, этнопеда-гогикасы материалдарыньщ нспзшде курастырылган тапсырмалар жуйесш найдалану;

~ кдзак этнопедагогикаш материаддарын пайаа-йна отырып, сабакгар жуйесш жоне сшш!гган тыс жумыстар етк1зу;

— эксперимеитпк жумыс непзшде алынган нэтажелердз жмнахтап кррыту жэне талдау;

— бастаушн мектепте математиканы окыту процесшде казак этнопеда-шгакасы материалдарын пайдалануга одцершщ даярлык. денхейлерш базгалап, саралау,

Студентгердщ журпзген эксперимент жумыстарьш тадлау оларлыц теориялык, оку-зерттеушшк ж;ше практикалык даярлыктары дектейлершщ терсндпш байкатты. Муннд долсл\ ретшде эксперимекгке хатысхдн студенттердщ бзразынъщ бастауыш мектепте математнханы окыту процесзндс казак этиопсдагогикасы материаддзрын пайдздану жвншде курсгык жоне дипломдык жумыстар альт, оларды нэтижел! орындап шьпуын айтуга бояады.

Ал дестурл! жуйеде даярланпш мектептеп жас мугалз'мдер мен бакылау тобындага студенчтер арасшща журтзлген сауалнама нвтижелерз олардыд бастауыш сшшпта математикагш: окыту процеакде клзак зтнопедагошхасы материалдарьш найдатану эд1стемесш толык жцгермегендшн ацгзрпы.

Пелагопгкалик; практика экспернмсгггке кдтынаскдн студентгердщ басым хошпгагшде шпстемелж даярлых моделшдеп ¿скерлпстер жиынтыгына сойкес бастауыш мектепте матема'пгкдны окыту процеанде казак этнопгдагогикасы материаддарын найдалану жошндеп тугае кешендо кура ('¡тын 1схерл5ктер кдлыптаекдныя керсетп.

Сонымен, соягы бахн.щ эксперименты барыеыдда болашак, мугщпм-дердщ оастауыш мектепте математнханы окыту процесшдс казак этнопедагогикасы материадазрын найдэланудагы од1стемел!К даярлыгы-пьщ кдлыгпгасу депгейш аныкхау максатымен ауызша сураулар мен тексеру жумысгары журп?длд1. Алынган нотгжелердз талдау жоне оларды аныкглу экспсрпмен'п барысьшдаш жоне бакылау тобындаш керсеткш-термен салыстыру эксперимент жумненньщ егудеиттердщ бастаушл сыныя окушыларына математаханы оккгуда кдзак, этнопедагогикасы матерналдарын пайдалану даяр лыхдяр ына тиичд! ыклал еткенш адгартты (З-кесге).

Мунла кс.тпрЬтген мольчеттср оп усш?ган эд!стемс бойынша даярлан-ган студентгердщ жогары нэшжелерге кол жетхззгендтн долелдейдь Егер экспериментпд алгашкы кезеднгде жогары денгей корсетхен студентгер болмаса, эксперимент сонында жогары дедгейта экспер1шент тобынан студе/птердщ 38,9%-ь бакылау тобынан - 5,9%-1; жеткшкл децгейд! эксперимент тобынан — 44,5%-!, башлау тобынан — 26,5%-у, орта дешейда эксперимент тобынан - 8,3-1%; бакылау тобынан - 26,5% темен дедгейда эксперимент тобынан - 8,3- \%\ бакылау тобынан - 41,1-1% керсетп, япш бакылау тобында айтарлыктай озгер;с бешган жок.

3-кесте

Бтатак, басщауыш сыпып мупишдершщ математикшгы osjurny процесшда казак этнопедашихосы матгриалдврш пайдаланудазы даярлык децгейлер'ш'т cepniiii

Денгейлер

Эксперимент тобындаш студентгер саны - 36

Бакылау тобыддага студентге; саны - 34

Бакылаудыд нотижелер!

бастапкы {саны, %) I (саны, %) И (саны, %) 111 (саны, %} бастапкы (саны, %) 1 (саны, %> II ÍC2HU, %) III (сгшы. %)

Томен 26 (72,2) 12 (33,3) 5 (13,9) 3 (8,3) 21 (61,7) 19 (55,9) 17 (50) 14 (41,1)

Орташа S (22,2) iO (27.8) 6 (16.6) 3 (8,3) 10 (29,4) 10 (29.4) g (26,5) 9 (26,5)

Жеткь лисп 2 (5,6) 11 i 14 (30,6) (38,9) Î6 (44,5) 3 (8,9) 5 (14,7) 8 (23,5) 9 (26,5)

1 Жогары - 3 11 (8,3) 1 (30,6) 14 <38.9) - - 2 (5,9)

Корыта1 хелгенде, буя проблемами тсориялык туршда зертгеу жэне тож^рибельэксперимснт жумысыныд нотажеа 6i3re томеддепдай тузкырым мен усыныстар жасауга мумкшдж берсд»:

1. Кргамды iarûienaipy мен дсмократиялэдвдыру талаптарына сай бас-гауыш мекгепте математиками окытуда кдзак. этнопедагогикасы матсриал-дарын пайдалаиу студештердщ осы саладан одастемелк даярлышл кдлынтастыруды кажет етедь

2. Математаканы окыту процесЙ1де кд^ис этнонедагогикасы материал-дарын пайдаланудыд нысандары мен едастерш айкындау, оларды досгурл! одктемемен уштастыру одстеме гылымынын теориясьш дамыту мен педа-гошкалык жогары оку орыддарыныд прзктмкасын жетътдарудщ кекейкесп м!ддетгер1 ckchíh дэледдейгй.

3. Болашак бастауыщ сыкып мугшпмдерннн, математаканы окытута одктемелж даярлыгын калыптастыру процесшщ нотпжел!л1п осы даярлыктыд моделш колданумен кдмтамасыз етгледь Даярлык, модели! тесриялык, оку-зергтеушшк жопе практикалык даярлык компоненттер! кура.вды.

4. Болашак бастауыш сынып мугал1мдерш математаканы окытуга даярлаудагы жогары оку орныныд ¡с-тожгрибелсрш зерттеп, таддау магематиканы окыту эдктемес! пэнш окытуды, педагогикалык практика

багдарламаларын, аудиториялык жоне аудиториядан тыс жумыс од!Стемелер!51 жеядш'ру кджеттш айкында!щы.

5. Зсрттсу студентгердщ бастауыш мектепте матемагиканы окыгуга одктемелж даярлыгын кдмтамасыз ететш оху-эдкггсмслж кешеи жасау ка-жетпгш керсетл. „Бастауыш мектепте математиками окьггу процеещде казак, этнопсдагогикасы материадцарын пайдалану" атгы арнайы курс осы кешеннщ курамды болтшц бф1 болып табылды.

6. Зертгелот отырган ¡с-орскетке болашак мугалгмдердщ даярлышн калыптастаруда студентгердщ гылыми-од!стемел1К зерттеу орскеттср! (рефераггар, кур стык, дапло.часык жумыстар, полыми баяндамалар, т.б.), аудиториядан тыс жумыс турлер1 (шлыми-практикалык конференция, апталик, уйирме, т.б.) ерекше моте ис болады,

7. Студентгердщ бастауыш мектепте матгматикзны окыту ггроцссшде казак этнопедагогикдсы матсриаддарын пгйдалану жоннще теорнялых, бипмдер! мен ирактикалык, ¡скер/пхтер! педагогикалык, практика жндайында хамтамасыз етшедь Осп гаи байланыеты сгудентгер кажетше ор.чй арнайы багдпрламалар мея адктемелк нуекзулар („Казак этнопедагегикасы материалдары - бастауыш сьшыптарда. мзтематиканы окьпу курага'* атш багдарлама т.б.) жасаяуы ксрск.

8. Зерттеуде усынылып отырган одгетеме студентгердщ бастауыш мектепте математихдны окыту процеанде казак этнопедагогикасы материаддарьш паддала»тудагы э,щсгемед!к даярлънын калыптастырады. Бул тужырым экспериментах жоне бакылау тонтэръшдагы даярлык; дещейдерш салыстырудьщ нелзгпде журпзигген пряхтикалык эксперимент корытындыларымен нанымяк турде долелден!и.

9. Болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ математшганы окьпу процессе казак этнопсдагогикасы материадяарын пайдаланута даярлыган Кйлыгпастыруга мынадай .мИсте,ме.ик усыныстар кажет:

- студентгердщ матемагаканы окыту процесцаде казак, этнопедагага-касы материалдарын павдаланудыц мумкнщт мен кажегшппн туешуй? кдмтамасыз ету;

- болашак муга/пмдер.н бастауыш мектепте математихаиы окытудкн достурл! г>д1стемес:н казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалзну а.щетемеймен уштастырута уйрету;

- алдынга катарлы мугал!мдсрдщ математиканы окыту процесшде казак этнопедагогикасы материалдарын пайдалану жогпндеп 1с-тож]'ри-бесш студеттерге мецгерту;

- болашак мутая1чдердщ озядгшен бшмдерщ жетишрулерше, гылыми-эдктемелк жумыстэрмен шутылданударына багыт-багдар бери! отъфу т.б.

Зерттеу проблемасы курдел1 болгандыктан, оныц барлык салаларын кдмтып шыгу мумкш емес. Келешекте студентгерда орта буын окушыла-рына математиканы. окытуда кдзак этнопедагогикасы материалдарын пай-далануга даярлаудыц гылыми-эдютемелпс нeriздepi, болашак бастауыш сынып мугалшдерше математика пэнш окьггуда кдзак этнопедагогикасы материаддарын пайдалану жэне тагы баска проблемалар арнайы зерттеущ кджет етеда.

Диссертацияньщ мазмуны мынадай басылымдарда жарияланды:

1. Бастауыш сынып мугал1мдерш даярлауда "Этнопедагогика" пэншщ алатын орны //Аймак жэне педагогикалык кадрларды даярлау мэселелерь Рылыми-практикалык конференция материалдары. - Караганды: ОПО "Полиграфия", 1994. - 73-75-6.

2. Устаздык кылган жалыкцас, уйретуден балага //Абай жэне жастарга гуманитарлык бшм беру мен енегел1кке тэрбиелеу мэселелерь Рылыми-практикалык конференция материалдары. - Кдраганды: ОПО "Полиграфия", 1995. - 130-134-6.

3. Абай жэне жастарды адамгершипкке тэрбиелеу мэселелер! //Абай жэне жастарга гуманитарлык бшм беру мен енегелжке тэрбиелеу мэселе-лер1 Рылыми-практикалык конференция материалдары. — Кдраганды: ОПО "Полиграфия", 1995. - 181-183-6.

4. Халыкгык педагогиканьщ устаздыц жеке басын кдлыптастыруга типзетш ыкдалы //Аспиранггардыц гылыми ецбектершщ жинагы. — Кдраганды: Ротапринт ТОО "Ин-Кварто", 1996. - 78-85-6.

5. Нэрл! кдйнар // Бастауыш мектеп журналы. - Алматы, 1997. - №2.— 21-23-6.

6. Тэрбиенщ туп тамыры // Кдзакстан мектеб1 журналы. - Алматы, 1997. - №3 - 54-55-6.

7. Болашак бастауыш сынып мугал1мдершщ этнопедагогикалык кундылыкты пайдалануга даярлыгын кдлыптастыруда педагогикалык пэндердщ мумкшдоктер1 //Аспиранттардыц гылыми ецбектершщ жинагы. — Кдраганды: ЕАБэкетов атындагы КдрМУ баспасы, 1997. - 14-24-6.

8. Бастауыш мектептеп математиканы окыту процесшде кдзак этнопедагогикасы материаддарын пайдалану (арнайы курс багдарламасы). -Алматы: ИПК "Алатау" баспасы, 1997. - 22 б. (А.Е.Эбшкдсымовамен авторлык б!рлеспкте).

9. Бастауыш сыныптардагы математика сабакхарында кдзак этнопедагогикасы материаддарын пайдалану (одютемелж нускдулар). — Алматы: ИПК "Алатау" баспасы, 1998. - 31 6. (С.А.¥закбаевамен авторлык б1рлеспкте).

10. Кдзак этнопедагогикасы материалдарын математиканы окыту эдас-темесшде пайдалану. (ЭДстемелк нускдулар). -Алматы: ИПК "Алатау" баспасы, 1998. -39 б. (АЕ.Эбиждсымова, СА.Узакбаевамен авторлык б1рлеспкте).

П. Бастауыш сынып окушыларына матемлтиканы окытуда цазах; этно-педагогикасыныд алатын срны //Халихаралык, гылыми-практихалык конференция матерналдары. — Алматы: Абай атындаш АдМУ баспасы, 1998. - 131-136-6.

12. Бастауыш сынып мугал1мдерш метстепте математиканы окытуга даярлау моселелер1 //Рьишми енбектер жинага. Караганды: Е.А.Бокетоп атавдага КарМУ баспасы, 1998. - 126-133-6.

13. Бастауыш сынып мупшмдершщ математиканы окытуда казак; этнопедагогикасы материалдарын тйдалану мумк1ндзктср1 //"Жогары жоне орта мектеп дидактикасы" республикалык, семинарыныц материал-дары. — Алматы: Абай атындаш Ал M У баспасы, 1999. — 102-105-6.

Сарбасова Карлыгаш Амангельдиновна

Формирование готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов казахской этнопедагогнки в процессе обучения математике

13.00.02 Теория н методика обучении математике

Одним из принципов гуманитаризации и демократизации образования ) республике Казахстан является присутствие элементов этнопедагогнки 1 процессе обучения отдельным дисциплинам, в частности, в обучент математике б системе вузовского и школьного образования, что требус специального исследования методической готовности будущих учителей I этой области. Несомненно, данный вопрос касается и обучения математик! младших школьников, так как от готовности учителей начальных классов 1 педагогической деятельности по названной проблеме (обучение по учебника*, нового образца) зависит успех подрастающего поколения, чем объясняете! актуальность данного исследования. А выявление условий и разработк; методики формирования готовности студентов к использованию материале] этнопедагогнки в процессе обучения математике учащихся начальных классо1 составили проблему исследования.

Цель исследования: теоретическое обоснование и разработка методик! формирования готовности будущих учителей начальных классов к исполь зованию материалов этнопедагогнки в процессе обучения математике.

В первой главе диссертации раскрываются научно-теоретические основь формирования готовности будущих учителей начальных классов к обучешне математике; исходя из специфических особенностей подготовки будущю учителей к обучению математике младших школьников, обосновываете; сущность понятия „методическая готовность будущих учителей начальны? классов к обучению математике", определяется содержание и структур; методической готовности будущих учителей, выявляются возможности использования материалов этнопедагогнки в процессе обучения математике I начальных классах.

Во второй главе описана опытно-экспериментальная работа пс формированию готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов казахской этнопедагогнки в процессе обучение математике. В частности, рассматриваются содержание и методика спецкурса дополнения к типовой программе „Методика преподавания математики I начальной школе" .способы организации разнообразных форм внеаудиторной работы по МПМ в начальной школе, а также работы в процесс« педагогической практики.

Новизна н теоретическая значимость данного исследования заключается в следующем:

- предложена содержательная характеристика формирования профессиональной готовности будущих учителей начальных классов;

- разработана модель методической готовности будущих учителей начальных классов к обучению математике и выявлены их специфические особенности;

- обоснованы возможности использования материалов казахской этнопедагогики в процессе обучения математике в начальных классах;

- разработана методика формирования готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов казахской этнопедагогики в процессе обучения математике.

Практическая значимость исследования - разработаны для будущих учителей начальных классов:

- методические рекомендации по использованию материалов казахской этнопедагогики на уроках математики в начальных классах;

- дополнения к содержанию программы „Методика преподавания математики в начальной школе";

- программа спецкурса „Использование материалов казахской этнопедагогики в процессе начального обучения математике".

Результаты и основные гипотетические положения исследования, обоснованные в ходе эксперимента могут быть использованы в учебно-воспитательной работе высших и средних специальных учебных заведений, общеобразовательных школ, гимназий, лицеев, институтов повышения квалификации учителей в целях совершенствования профессиональных знаний, умений и навыков педагогических кадров в данной области.

Основные положения, выносимые иа защиту:

1. Модель методической готовности учителей начальных классов к обучению математике рассматривается в единстве компонентов теоретической, учебно-исследсвательской и практической готовности.

2. Использование материалов казахской этнопедагогики в качестве средств, методов и приемов обучения математике повышает у учащихся уровень знаний, активизирует учебно-познавательную деятельность, формирует математический стиль мышления, усиливает воспитательную направленность обучения и т.д.

3. Методика формирования готовности будущих учителей начальных классов к использованию материалов этнопедагогики в обучении математике осуществляется в процессе преподавания курса ,Методика преподавания математики в начальной школе", в ходе педагогической практики и внеаудиторной формы работы.

Sarbasova Karlygash Amangeldinovna

The Formation of Future Primary School Teacbe Preparedness for the Use of the Kazakh Ethnopedagog Materials in the Process of Teaching Mathematics

13.00.02 - Theory and Methods of Teaching Mathematics

The presence of ethnopedagogical elements in the process of teaching so subjects, in particular mathematics, in the higher and secondary system of educat requires a special research work and is considered by us to be one of the m principals of humanization and democratization of education in our Republic.

This question in all its aspects undoubtedly touches upon the problem teaching mathematics in primary schools, as the success of new generations dependent on primary school teachers' preparedness for the pedagogical activity; above - mentioned problems (in particular teaching by new textbooks). T involves the novelty of the dissertation.

Aim of the research: the theoretical basis and methodical working - out the formation of future primary school teachers' preparedness to use Kaz; ethnopedagogics materials in the process of teaching mathematics.

The first chapter of the -dissertation gives the possibility to underst scientific and theoretical methods to form primary school teachers' preparednesi mathematics; the essence of the notion " methodical preparedness of fiilure teach in teaching mathematics" is explained, the contents, structure of the preparedness pointed out, tlie possibilities to use Kazakh ethnopedagogics materials in teach mathematics in elementary forms are illustrated..

The second chapter is devoted to the experimental work on the formation future primary school teachers' preparedness to use Kazakh ethnopedagof materials in teaching mathematics. In addition the chapter deals with the conte and methods of the special course, application to the basic program "Methods Teaching Mathematics in a Primary School", ways of organization different foi of extra - curricular work in MTM in a primary school and in the pedagogi practice.

Novelty and theoretical appliance of the given dissertation is following:

- characteristics of the professional preparedness is presented; -model of the methodical preparedness of future primary school teachers teaching mathematics, their specific peculiarities are pointed out;

-possibilities to use materials of Kazakh ethnopedagogics in teach mathematics in a primary school are illustrated;

-methods on the formation of future primary school teachers' preparedness to >e Kazakh ethnopedagogics materials in the proccss of teaching mathematics are oiked out.

Practical appliance of the research is the following:

-recommendations on the use of materials of Kazakh ethnopedagogics in aching mathematics;

-appendix to the contents of the program " Methods of Teaching Mathematics a Primary School";

-the program of the special course " The Use of Materials from Kazakh thnopedagogjcs in the Process of Teaching Elementary Mathematics".

The results and main hypothetical points of the given dissertation can be used in e tutorial work in higher and secondary educational establishments, secondary hools, gymnasia, lyceums, institutes of raising qualification to enrich knowledge id perfect professional skills of the teaching staff in the given sphere.

The main points of the dissertation:

1 .The model of methodical preparedness of primary school teachers in teaching athematics is regarded in the unity with the theoretical, scientific and practical imponents.

2.The use of the materials of Kazakh Ethnopedagogics as a means of methods ves to pupils the possibility to enrich knowledge, promotes their inquisitive tivization, forms mathematical inclinations and helps in the upbringing.

3. Methods on the formation future primary school teachers' preparedness to use izakh ethnopedagogics materials in teaching Mathematics is fulfilled in the ocess of the discipline "Methods of Teaching Mathematics in a Primary School", the course of pedagogical practice and extra- curricular activities.