автореферат и диссертация по педагогике 13.00.02 для написания научной статьи или работы на тему: Научно-методические основы формирования конструкторского мышления учащихся (на примере взаимосвязи геометрии с черчением)

Автореферат диссертации по теме "Научно-методические основы формирования конструкторского мышления учащихся (на примере взаимосвязи геометрии с черчением)"

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКЛСЫНЫН БИДИМ, ИДИМ ЖАНА МАДАНИЯТ МИНИСТРЛИГИ

■'»'б од

КЫРГЫЗ БИДИМ БЕРГУ ИНСТИТУТУ

- ^

КОЛ ЖАЗМА УКУГУЩА

КАСЫМБАЕВ Бактыбек Адашович

ОКУУЧУЛАРДА КОНСТРУКТОРДУК ОЙ ЖУГУРТУУЛеРДУ КАЛЫПТАНДЫРУУНУН ИЛИМИЙ-МЕТОДИКАЛЫК НЕГИЗДЕРИ

(геометрияны чийуу предмети меиен айкалыштырууиун мисалында)

13.00.02 — окутуунун теориясы жана методикасы (математика)

ПЕДАГОГИКА ИЛИМДЕРИНИН КАНДИДА™ ДЕГЕН ОКУМУШТУУЛУК ДАРАЖАНЫ ИЗДЕНИП АЛУУ УЧУН ЖАЗЫЛГАН ДИССЕРТАЦИЯНЫН

АВТОРЕФЕРАТЫ

БИШКЕК-2000

Диссертациялык иш Ош мамлекеттик университетинин математиканы окутуунун методикасы кафедрасында аткарылды

Илимий жетекчи: — педагогика илимдеринин

кандидаты, профессор Назаров М.Н.

Официалдуу оппененттер: — педагогика илимдеринин

доктору, профессор Икрамов Ж.И.

— педагогика илимдеринин кандидаты, доцент Мадраимов С.М.

Ишти сыноочу мекеме: К.Тыныстанов атыпдады Ысык—Кол

мамлекеттик университети

Диссертация 2000 — жылдын 12 — майында саат 1400 до Кыргыз били беруу институтунун алдындагы (биргелешин уюштуруучулар: КМУУ жш И.Арабаев атындагы КМПУ) педагогика илимдеринин доктору (кандидат! деген окумунггуулук даражаны ынгаруу боюнча Д 13.00.100 биргелешкЕ диссертациялык кецештин жыйынында корголот.

Институттун дареги: 720000 Бишкек шаары, Эркиндик проспекта — 25.

Диссертациялык иш менеп Кыргыз билим беруу институтунун плимг китепканасынан таанышуута болот.

Автореферат 2000 — жылдын 6 — апрелинде таратылды.

Биргелешкен диссертациялык кецештин

окумуштуу катчысы, педагогика ^

илимдеринин кандидаты, улук илимий кызматкер/^/¡^^^/^Ибраева Н.И.

Изилдоопун жалпы муноздемосу

Кыргыз Республикасынын квз каранды эместикке жетишуусу, энугуунун демократиялуу жолуна тушушу жалпы билим беруу ишинс кацы талаптарды койду. "Билим беруу жвиуидвгу закондо" окуучулар — \ын ез алдынча чыгармачылык менен иштеелеруне шарт тузуу жана аны энуктуруу ж.б. маселелерге квп коцул бурулган. Билим беруу процсс — гинде окуучуларды ар бир коюлган маселени чыгармачылык менен чечуугв багыттоо алардын окуу предметтерине болгои кызыгууларын зрттырат, мурда алган билимдерин, билгичтиктерин жацы кырдаалда колдоно билууге уйретвт, вз алдынча чечим кабыл алууга квнуктурвт.

Бугунку мектеп окуучулары эртецки инженерлер, архитекторлор, куруучулар, конструкторлор ж.6. болушат эмеспи. Ошол себептуу гаштарды мындай адистиктерге угуттееде жана аларда конструктор — \ук ой жугуртуулврду калыптандырууда окуу предметтеринин жана 1ларды ез ара байланьпнтырьш окутуунун ролу чоц.

Окуучулардын конструктордук жвндвмдуулуктврун калыптандыруу, 1лардын техникалык ой жугуртуулврун внуктуруу боюнча З.И.Качневдин, Т.В. Кудрявцевдин, Г.В. Кириянын, Е.А.Милеряндын, З.М.Шабаловдун, А.Ф.Эсауловдун, И.С.Якимаискаяньш, П.МЛкобсондун 1сихологиялык—педагогикалык изилдевлерун атоого болот.

Ушул мезгилге чейин мурдагы СССРде, КМШ елкелерунде окуучу— 1ардьш конструктордук ой жугуртуулврун калыптандыруу проблемасын [ечуу боюнча бир нече багыттагы илимий изилдеелер жургузулгвн. \лардыи негизгнлери: Р.П.Скульскийдин жана В.А.Тайницкийдин физика); В.П.Бобылкинаньш (математика жана эмгекке уйретуу гредметерин байланыштыруунун негизинде); А.Д.Корнейчуктун, ¡.Г.Ткаченконун, Е.Л.Пустондун, Д.А.Тхоржевскийдин, Д.И.Куповдун, [.М.Арыдиндин, Л.Г.Дубовдун, А.К.Бешенковдун, Э.Ф.Зеердин, Т.Н.Андриановдун, В.Е.Алексеевдин, Л.И.Галкиндин , М.И.Ерецкийдин, 1.Д.Путилинд]ш (эмгекке уйретуу); Ю.С.Столяровдун, И.Ф.Кариенконун, 1.А.Аптокмандын(класстан тышкаркы жумуштар); ж.б. нлимий методи — алык изилдоолвру болуп саналат. Бирок, окуучулардын конструктордук й жугуртуулврун жана техникалык чыгармачылык жендемдуулуктерун нуктуруу проблемасын предметтер аралык децгээлде, анын ичинде еометрия жана чийуу предметтерин байланыиггыруу аркылуу чечуу агытьшдагы методикалык изилдеелер жокко эсе.

Ар кандай эле инженердин, конструктордун жумунггары алгач бъектини проектилеедон батпталат. Мындай тактыкты, чеберчиликти

талап кылган билимдерди, билгичтиктерди жана кендумдерду окуучу — ларда калыптандыруу учун алардын графикалык жендемдуулуктерун онуктуруу зарыл. Чийуу предмети боюнча окуу процесс» ар кандай нерселердин турдуу суреттвлуштерун тургузуу, окуу, озгертуу (ко нет — рукциялоо) ж.б. боюнча билимдерди, билгичтиктерди енуктурууго ба — гьггталса, геометрия курсунда алардын теориялык иегиздери каралат. Ушул предметтерде каралган графикалык тил— эл аралык ийкемдуу жана керсетмелуу тил болуп саналат. Бул эки предметти вз ара байла — ныштырып окутуу белгилуу децгээлде уюнггурулбагандыктын натыйжасында, жогорку техиикалык окуу жайлардагы биринчи курстун студенттеринш1 графикалык, конструктордук жендемдуулуктару темен экендиги констатациялык экспериментте ырасталды.

Ошондуктан, биз "Окуучуларда конструктордук ой жугуртуулврду калыптандыруунун илимий-методикалык пегиздери (геометрияпы чийуу предмети менен айкалыштыруунун мисалында)" деген теманы тандап алдык.

Изилдооигун объектиси: негизги мектепте геометрия жана чийуу предметтерин окутуу процесси.

Изилдоонгун предмети болуп геометрия жана чийуу курстарында окуучуларда конструктордук ой жугуртууну калыптандыруунун жолдору жана каражаттары саналат.

Изнлдоонуи максаты: геометрия жана чийуу предметин окутууда окуучуларда конструктордук ой жугуртуулврду калыптаидырууну или — мий методикалык жактан негаздае.

Изилдообуз твмапкудей илимий божомолдоого негизделет. Эгерде:

— геометрия жана чийуу предметтерин окутуу процессшгде окуучулар техниканын жана конструкциялоонун элементтери менен тааныштырылса;

— окуучулардын мейкиндиктик элестетуулврун жана чыгармачы — лык ой—жугуртуулерун калыптандыруу жумуштары ырааттуу жаш системалуу жургузулсе;

— геометриялык фигураларды тегиздикте сурвттее ыкмаларыш /аксонометриялык, параллель проекциялоолор/ жана суретгелуштерд1 окуй бнлуугв окуучулар такай кенуктурулсе;

— атайьш тузулген конструктордук—техиикалык тапшырмала] (КТТ) топтому максаттуу пайдалпнылса, анда окуучулардын конструктордук ой—жугуртуулерун калыптаидырууну камсыз кылууга болот.

Изилдоонун максаты жана илимий божомолу темонкудой милдет-эди чечууну талап кылат:

1. Конструктордук ой ж угур гуулнрду калыгггандыруу проблемасы — га теориядагы жана практикадагы абалдарын анализдве.

2.0куучулардын конструктордук ой жугуртуулорун

лыптандыруунун негизги дидактикалык каражаттарын аныктоо жана арды теориялык жактан негиздев.

3. Конструктордук—техникалык тапшырмаларды тузуунун жана лдонуунун методикасы иштеп чыгуу.

4. Инггелип чыккан методиканын жана дидактикалык каражаттар — ш эффективдуулугун педагогикалык эксперимент аркылуу текшеруу.

Изилдеонуп методологиялык яегизи катары: коом менен дуйнену анып билууге инсандык — ишкердик мамнле кылуу жвнундо филосо — шлык жоболор; инсандын ар тараптан гармоникалуу енугуусу, анын юфессионалдык калыптанышы жана теориянын практика менен бай — иышы женундв идеялар; ошондой эле мамлекеттик маанидеги билим руу тармагына тиешелуу документтер: Кыргыз Республикасьшын илим беруу женундв закону", Улуттук "XXI кылымдын кадрлары", илим" программалары, мектептерде предметтик билим берууну шылоо концепциялары алынды.

Ал эми изилдвебуздун теориялык негизи катары окуучулардын ой ^•уртуусун внуктуруунун психологиялык аспектилери (Е.Н.Кабанова — еллер, Г.В.Кирня, В.А.Крутецкий, Т.В.Кудрявцев, Б.Ф.Ломов, А.Меггчинская, Н.Н.Палагана, И.СЛкиманская, П.М.Якобсон ж.б.), 1едметтер аралык байланыштарды ишке ашыруу аркылуу жалпыланган [лгичтиктерди калыптандыруу (И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, М.Мамбетакунов, А.В.Усова ж.б.), окуу процессинде маселелерди кол— иуу аркылуу окуучулардын таанып —билуу иш аракеттерин тивдештируу (А.Е.Абылкасымова, Г.А.Баал, И.Б.Бекбосв, Н.Ибраева, Л.Щукина, А.Ф.Эсаулов ж.б.), математикалык жана техникалык мада — [яттуулукту калыптандыруу (Д.Б.Бабаев, Ж.И.Икрамов, В.И.Качнев, М.Шабалов ж.б.), окутуу процессинде улуттук—аймактык гечелуктерду эсепке алуу (А.Абдиев, Д.У.Байсалов, М.Н.Назаров ж.6.) |Ю1Гча изилдеолеу) алынды.

Коюлган милдеттерди чечуу жана илимий божомолдоону текшеруу [р канча изилдво методдору аркылуу ишке ашырылды: темага ешелуу болгон педагогакалык жана психологиялык, методикалык ада — [яттарды теориялык талдоо; ангемелешуу, тест жургузуу; педагогика —

лык моделдештируу; педагогикалык эксперимент; математикалык стати стиканын методдору.

Илимий изилдео жумуштары оз ара байланышта болгон бир кан зтаптар менен жургузулду:

Биринчи этап /1992—1993/ темага тиешелуу психолопшлык педагогикалык адабияттарды окуп уйренуу жана мектептердеги муга лимдердин окуучулар менен иштее тажрыйбаларын анализдов меш байлапышкан. Бул этапта баштапкы маалыматтардын негизинде божо молдоо тузулду, тапшырмаларды тактоо жумуштарынын негизин, изилдее программасы иштелип чыкты жана окуучулард1; конструктордук ой жугуртуулерун калыптандыруу каражаттарг аныктоо максатында алгачкы эксперименттик жумуштар жургузу/у окуучулардын конструктордук ой жугуртуу децгээлдери аныкталды.

Экиичн этап /1994—1995/. Мектептерде окутуучу экспериме жургузуу учун КТТнын топтому жана методикалык керсетмелер иште лип чыкты, алардын эффективдуулугун текшеруу максатында издигуу эксперимент жургузулду. Бул изилдоо этабынын жыйьнпыгы иштел! чыккан жалпы методикалык керсетмелорду кецири экспериментт: текшерууге колдоно беруугв мумкун экенин далилдеди.

Учун чу этап /1996—1998/ жалпы гипотезаны байытуута, окутуу эксперименттик жумуштардын материалдарын талдоого, системалаш тырууга, изилдеенун натыйжаларын тактоого жана практикада жайыл тууга арналды.

Изилдовнуи илнмий жацылыгы жана теорнялык мааннси:

— окуучуларда конструктордук ой жугуртуулерду калыптандыруу геометрия жана чийуу предметтеришш мумкунчулуктврун ач] кврсвтуудв;

— конструктордук—техникалык мазмундагы тапшырмалард] турлору системалаштырылып, алардын топтомун тузууге карата талан тардын иштелип чыккандыгында;

— геометрия жана чийуу предметтери аркылуу окуучуларда консп руктордук ой жугуртуулерду калыптаидыруунун методикасынын иште лип чыккандыгында турат.

Изнлдввпун практикалык маанисн: геометрия жана чийуу про/ меттеринин практикалык жана колдонмо багытынын кучетулгенуц окуучулардын техникалык чыгармачылыктарын жана конструктора ой жугуртуулврун калыптандыруута багьггталган конструкторду1< техникалык тапшырмалар иштелип чыгьш, окуу процессипе киргизи/

гдигинде; ар кандай техникалык кесиптерге угуттееге ьщгайлуу рт тузулгендугунде; геометрия жана чийуу сабактарынын ез ара Гшшыштарынын ишке ашырылгандыгында ж.б. турат. Коргоого темвнкулер коюлат:

— окуу конструктордук ишмердуулуктврдуи классификациясы, 1рдын геометрия, чийуу предметтерин окутуу процессиндеги орду;

— окуучуларда конструктордук ой жугуртуулврду калыптандыруу ун зарыл болгон конструктордук—техникалык тапшырмалардын пе — ■огикалык — психологиялык жактан негазделиши жана алардын топ — чун тузууго коюлган талаптар;

— конструктордук техникалык тапшырмалардын топтомун эффек — здуу колдонуу жана геометрия чийуу курстарынын политехникалык ъптуулутун кучетуу боюнча методикалык сутгуштар

Изилдвв нгатерпшш натыйжалары боюнча Ош мамлекеттик шерситетинин математиканы окутуунун усулу кафедрасынын жый — шштарында, математиканын проблемалары жана окуу процессии шыотерлештируу боюнча республикалык илимий —методикалык 1ференцияда (Бишкек, 1996 ), Манас эпосунуи 1000 жылдыгына ка — а эл аралык конференцияда (Ош, 1995), алгебра жана геометриянын >блемаларына арналган регионалдык илимий конференцияда (Ош, 6), " Математиканы окутуунун учурдагы проблемалары жана мате — иканы окутуу процессии еркундетуу"— деген темадагы регаоналдык мий — методикалык конференцияда (Ош, 1997), математика жана уу предметтери боюнча муталимдердин семинар кецешмелеринде дируулвр жасалып талкууланды. Негизги теориялык тыянактардын ралыгы жана иштелнп чыккан методикалык сунунггардын эффек — г\уулугу Ош шаарынын жана Ноокат районунун мектептеринде пе — )гикалык эксперимент аркылуу текшерилди. Изилдввнун натыйжа — ы диссертанттын жарык квргвн методикалык колдонмолору жана мий методикалык макалалары аркылуу жайылтылды. Диссертация киршхгууден, эки глападан, тыянактардан, корутун— m, пайдаланылган адабияттардын тизмесинен, тиркемелерден турат. Киришуу бвлумундв теманын актуалдуулугу негизделип, анын ;ктиси, предмета, максаты, милдеттери аныкталган, божомолдоо мулировкаланган, ошондой эле изилдввнун методологиялык нешзи, ■тй жацылыгы, теориялык жана практикалык мааниси, изилдвв еринин этаптары керсетулгвн жана изилдовнун натыйжаларыиын >бацияланьшилнын жана ишке киргиз1шшганин журун1у баяндалган.

Илимий вшит биринчн главасы окуучулардьш конструктордук жугYIггуулерyiiyii психологаялык—педагогикалык негиздерине арнол! анда тиегпслуу илимий эмгектер талдоого алыиды, геометрия жана чип предметтери боюнча окуу ирограммаларына, окуу китептерине анал жургузулду, окуучуларда конструктордук ой ж угу(>ту уле{>ду калыггган дыруу жумуштарын уюштуруунун абалы аныкталды.

Диссертациянын эквнчи главасы "Окуучуларда конструктордук < жугуртуулерду калыптаидыруунун методикасы", — деп аталып, ли окуучуларда конструктордук ой жугуртуулерду калыптаидыруу методи касын иштеп чыгуу маселелери каралды, эксперименттин журушу жа; жыйынтыктары баяндалды.

Диссертациянын пегизга мазмупу

1. Инженер —конструкторлордун, рационализаторлордун, ойл< тапкычтардьш, алар эле эмес жумушчулардын да ишмердуулуктерун конструктордук ой жугуртуу жетектеочу ролдУ ойнойт. Мект окуучулары келечекте катышуучу оидурушту оркундотуу алард1 конструктордук ой жугуртуулерунун белгилуу децгээлде калыптануус талап кылат.

Адам баласы ой жугуртуу процессинде тушунуктер менен иш ал! барат. Ал эми тушунуктун калыптаиышы учун образдык ой жугуртуун ролу чон. Образдык ой жугуртуу тушунуктерду калыптандыру> жакшы оболголорду тузет. Копчулук техникалык тапшырмалор, аткаруу учурунда тушунуктер жана образдар это тыгыз байланыш болушат, ошондой эле, ой жугу])туу ишмердуулугунде экеенун маани бирдей. Эковну ийкемдуу бириктиргенде гана бул же тиг конструктордук—техникалык тапшырмалар ийгиликтуу чечилш мумкун.

Жогоруда айтылгандарды анализдеи керсек, анда конструкциялоо окуп—ездештуруу учун практикалык, образдык жана тушунуктук жугуртуулерду, алардын бирдиктуулугунун жана эз ара байланышыш децгээлин енуктуруу зарыл. Демек конструкциялоо процессиндс конструктордук ой жугуртуу исихологиялык уч компонент! (тушунуктук, образдык, практикалык) турарын аныктоого болот.

Конструктордук ой жугуртуу, техникалык ой жугуртуунун неги зинде аныкталат. Техникалык ой жугуртуу аркылуу ар турдуу технике лык объектилер (машиналар, байланыш каражаттары, техникалык дс кументациялар ж.6.) менен иш алып барылат. Демек, техникалык

сугуртууну конструктордук—техникалык мазмундагы тапшырмаларды ткарууга багытталган иш—аракет катары карасак болот.

Ошондуктан биз, изилдве предметибиздин жана конструктордук— ехникалык тапшырмалардын (КТТньш) езгечелугунв жараша, конст— уктордук ой жугуртууну твмопкулор аркылуу мунездедук.

Конструктордук ой жугуртууну КТТньш топтомунун тузулупгупе :ана мазмунуна жараша мупездее. Ой жугуртуунун ар кандай турлвру пил же бул тапшырмаларды аткаруу менен калыптанат жапа внугет, \ардын спецификалык мунезделупгу да тапшырманын мазмунуна, та — 1бына жараша болот.

КТТ предметтерден (геометрия,чийуу) алган билимдерди, билгич — жтерди конструктордук ой жугуртууну калыптандыруу вцутундв 1уктуруу жана атайын конструктордук—техникалык тупгунуктерду :руу менен конструктордук ой жугуртуулврду калыптандыруу максатын 13дойт. КТТ негизинеп жогорудагы эки максатка жетуугв багыттал— ндыктан, апын кепчулук бвлугун чыгармачылык тапшырмалар ээлешет. лгармачылык конструктордук—техникалык тапшырмалар башка тап— ырмалардан "аткарылышынын кеп варианттулугу" менен айырмаланат. ГТнын аткарыльппынын коп варианттуулугу (тандалган же табылган ар р вариант, окуучу учун субьективдуу жацыльтк болуп саналат) окуу— ллрдын чыгармачылык конструктордук ой жугуртуулерун калыптан — рууга ьщгайлуу шарт тузот.

Конструктордук ой жугуртууну техникалык ой жугуртуунун ыркы альшган нродуктусуна жараша муноздее. Конструтстордук ой гуртууг© салыштырмалуу, техникалык ой жугуртуу кенен жайылтыл— [ тушунук. Адабияттарда техникалык ой жугуртууну томенкудей 1ссификациялык белгилери боюнча турлерге бвлушвт: 1) ойлонуунун >1ркы продуктусунун мунезу боюнча; 2) ойлонуу продукту с; упун жа — лык даражасы боюнча; 3) образдык компоненттин катышуусу боюнча; ойлонуу процессинин келип чыгуу мунезу жана шарты боюнча. Ой 'уртуунун акыркы продуктусуна жараша конструктордук ой ■уртууну техникалык ой жугуртуунун бир туру катары карасак болот.

КТТны аткарууда чыгармачылык ой жугуртуу бир канча этаптарды фодуктнвдик, иродуктипдик же чыгармачылык —конструктордук) ып втуу менен калыптанат. Демек, ойлонуу продуктусунун акыркы озуне жараша КТТнын тандалып алынышынын взгочалугу болуп эдын топтомуна чыгармачылык конструктордук ой жугуртуулврду ш кыла турган тапшырмалардын (техникалык обьектиге жан^.1 эле —

ментти киргизуу же алып салуу, кайра ер кун дет V" тузуу ж. б.) кирш — зилгешшде турат.

Ошентип, педагогикалык ацуттен Караганда конструктордук ой жугуртууну — окуу мунездегу конструктордук— техникалык ташпырма — ларды аткаруу процессии камтыган продуктивдуу ой жугуртуу катары мунездоеге болот.

Конструктордук ой жугуртууну калынтандыруу проблемасынын изилденишинин енугуу процессии анализдее максатында аны беш этапка белуп алдык. Диссертацияда корсетулген ар бир этапта кандай изилдвелор жургузулгонун чагылдырган таблица берилген жана кенири мунездолген.

Бирок, жургузулген теориялык жана методикалык эмгектерге кара — бастан мектептерде окуучулардьш конструктордук ой жугуртуулврун калыптандыруу жумуштары жетишээрлик децгээлде жургузулбвй жат — кандыгьш биздин изилдеелерубуз кврсетту. Мында теменку корсвткучтор колдонулду: графикалык сурвттвлуштерду окуу билгич — тиги; чнйме аспаптарын рационалдуу колдонуу билгичтиги; графикалык сурвттвлуштерду тургузуу жана элементардык эсептоелврду жургузуу билгичтиктери. Натыйжада окуучулардьш конструктордук ой жугуртуулврунун калыптанышын уч (томенку, ортоцку, жогорку) денгээлге бвлдук. Бул денгээлдердин ар бирнне диссертацияда тиешелуу мунездвме берилген.

Изилдвелор кврсвтквндвй, жалпы билим беруучу мектептердин окуучуларынын конструктордук ой жугуртуулвру жогорку децгээлде эмес. Окуучулардьш кепчулугунде (62%) биз колдонгон корсеткучтер боюнча конструктордук ой жугуртуунун калынтанышы теменку децгээ/ де, ал эми алардын 2 %и гана жогорку децгээлди керсетту.

Мьшдай абалдын болушунун себеби темонкулор деп ойлойбуз 1) мектеп ирограммалары жана окуу куралдары, турмуш, ендуруш, техника менен жетишсиз байланышта; 2) окуучулардыи графикалык са-баттуулуктарын калыптандырууга жетишсиз кенул бурулат, конструк-циялоо жана моделдештируу чектелуу колдонулат, геометрия жана чийу сабактарында окутуунун техникалык каражаттары кецирн найдаланыл-байт; 3) окутуу процессинде предметтер аралык байланыштын рол; бааланбайт; 4) мектептерде бирдиктуу графикалык режим жок; 5) чийуу боюнча окуу куралынын кыргыз тилиндеги котормосуну) децгээли жогору эмес (термнндер бурмаланган); 6) геометрия жана чийу сабактарында бирдиктуу терминология жок ж. б.

Жыйынтыктап айтканда, мектептердеги окутуу процессинде окуучулардын конструктордук ой жугуртуулерун калыптандыруу мумкун жана зарыл экендиган психологиялык жана педагогикалык изилдоолор далилдеп турушат.

2. Окуучулардын конструктордук ой жугуртуулврун калыптанды— руупун каражаттарын кароодон мурда конструкщмлоо процессине байланышкан айрым тушунуктергв токтолуп кетелп.

Конструкциялоо латындьш "конструкция" деген созунон келип чыккан, кыргызча "тузуу" дегенди билдирет. Технпкалык конструкциялоо — буюмдун просктисип тузуу жана эсептеолврду жургузуу же аларды вркундотуу процесса болуп саналат. Ал процесс, вз кучагына эсептее, далилдее, сальшттыруу, графикалык сурвттелуштврду тургузуу, моделдештируу (чиймслср, техникалык сурвттвр, схемалар) ж.6. жу— муштарын камтыйт.

Педагогикада, техникалык чыгармачылык процесси конструкция — уоонун уч турун камтыйт деп эсептелинет. Алар: 1) ойдо конструкция— юо — ойлонуу операцияларынын гана системасы катарында. 2) 1ра~ ¡ткальпс конструкциялоо — эскиздерди, чиймелерди, схемаларды ат— :аруу (булар пайда болгон идеяны так, даана элестетуугв, проектини хшкреттештирууге квмвктэшвт). 3) предметгик — мапипулятивдик :онструкциялоо (моделдештируу) — ойлоо операциясы менен кол ■перациясынын айкалышуусу катарында.

Окуучулардын конструктордук ой жугуртуулврун ийгиликтуу ка — ьпггандыруу психологияльпс ишмердуулуктун: техникалык байхагычтык, апкычтык, образдык ой жугуртуу, ой жугуртуунун конструктордук— эхникалык ташпьфмаларды аткарууга спецификалык багытталышы, ;хникага кызьп'уу, проблеманы ажыратуу жана чечуу тырышчаактыгы -б. жактарын внуктуруу даражасына дагы байланыштуу. Окуучулардын шструктордук ой жугуртуулврун калыптандыруунун негазги каражат— 1ры катары б из теменкулврду аныктадык: 1) конструкциялоо процес— те тыгыз байланышкан билимдин элементтери(тушунуктвр, принцип— р, эрежелер ж.б.); 2) графикалык билгичтиктер жана квндумдвр; конструктордук техникалык таншырмалар. Аталган каражаттардын гачкы эквв окуучулардын конструктордук ой жугуртуулорун калып — ндыруунун алгачкы базасын тузет.

Конструкциялоо процессине байланыштуу билимдер: 1) техникалык юмдар, тетиктер жвнуидв маалыматтар; 2) техникалык буюмдарды ализдввгв байланышкан тушунуктвр; 3) техникалык бугомдарга

коюлган копструктордук талагггар; 4) конструкциялоо жонунд тушунуктер; 5) техникалык буюмдун геометриялык формасьи анализдеоге байланышкан тушунуктер жана эрежелер ж.6. болу1 саналышат.

Бул тушунуктер алардын мазмунун тузден—туз тушундуруунун не — гизинде, ошондой эле атайын тапшырмаларды аткаруунун натыйжа — сында да калыптанат.

Окуучулардын практикалык билимдерин, билгичтиктерин калып — тандырууда, аларды вндурушкв даярдоодо, графикалык ишмердуулу! чоц мааниге ээ. Графикалык ишмердуулук деп — графикалык би — лимдерди ар кандай суроттолуштерду (чиймелерди, схемаларды, дна — граммаларды, техникалык суреттелуштврду ж. б.) окууда жана алардь тургузууда колдонуу билгичтиктерин, кондумдерун (ар кандай чийме куралдары менен же куралсыз, кез болжол менен) айтабыз.

Ар кандай инженер— конструктордун жумушу проективдш чиймелерди сызуудан башталат. Ошол себептуу окуучуларды, берилге! чиймени окуй билууге тетиктердин чиймелерин туура так аткаруут; уйрвтуу маанилуу. Мында окуу кааналарынын ролу да чон. Биз геометрия жана чийуу нредметтери боюнча бирдиктуу каапа тузууну максаткс ылайык деп эсептейбиз.

Копструктордук ой жу1уртууну кальштандырууда негизги каражаг катары атайын тапшырмалар кызмат кылышат. Копструктордук -техникалык мупвздегу тапшырмалар топтомун тузууде жана алардь эффектуу аткаруунун негизин даярдоодо техникалык ишмердуулу! ■гушуну1-уне таяндык.

Техникалык ишмердуулуктун уч турун: жьганоо, жасоо, конструк-цнялоо боюнча жумуштарды окуучулардын реалдуу оку; мумкунчулуктеруне жараша, окуу процессине киргизууге болот.

Ойлоп тапкычтардып, рационализаторлордун, конструкторлорду! ишмердуулукторундо механизмдерди жынноо, жасоо, конструкциялоодо! сырткары даты бир катар жумуштар аткарылат. Алар машиналардын механизмдердин, приборлордун иштоосун, технологиялык процесстерш ар тараптан анализдеп алардьш жетишпеген жактарын (каталарын керсотуулвру зарыл. Ошондуктан дагы бир жумушту—татаал эмес механизмдердин графикалык суреттвлушундвгу каталарды табууиу кир-гнздик.

Лр бир инженер, онгондой эле рационализатор, ойлоп тапкыч чы — армачылык ишмерду улугундв аткарууга туура келгеи даты бир жумуш — ■ун туру болуп математикалык эсептоелерду жургузуу саналат.

Машиналарды, механизмдерди, приборлорду эксплуатациялоо, жа — оо, конструкциялоо конструктордук документациялар менен тыгыз ¡айланьпита. Ушуга байланыштуу техникалык ишмердуулукто графика-ык суроттвлуштврду тургузууда рациопалдуу жолдорду таидап алуу егизги мааниге ээ.

Ал эми конструктордук жендемдуулуктун негизги компонентте — инин бири болгон графикалык сурвттолуш боюпча буюмдун онструкциясып анализдеп окуунун (окуучулардыи мейкиндиктик й жугуртуулврун в1гуктуруу позициясында) ээлеген орду чоц экени глашсыз.

Ошентип, окуу конструктордук ишмердуулуктун твменку турлврун влуп кврсвтууге болот: геометриялык фигураларды проектилев, гра — шкалык сурвттвлуштерду окуу, графикалык суреттелуттерду тузуу, уюмдарды жасоо, буюмдарды жыйноо, математикалык эсептввлврду ургузуу, сурвттвлуштвгу каталарды жоюу, бутомдарды конструк — иялоо.

Конструктордук—техникалык тапшырмалардын топтомун тузуудв тдактикалык принциптер жетекчиликке алынат, бирок алар жалпы унвздогу гана талаптарды коет. Ошондуктан окуу мунвздегу конструк — >рдук—техникалык тапшырмалардын (КТТ) топтомун тузуугв коюу— г'учу конкретуу талаптарды иштеп чыгуу зарылдыгы келип чыкты. >\ар теменкулвр: тапшьгрмаларды тандоодо окуучулардыи курактык 1Гочвлуктврун эске алуу; тапшырмалардын мазмунунун тааньш — 1луучулук, практикалык кызыктуулу1у; графикалык иптмердуулукту [лыптандырууга багьпталх-ан тапшырмаларга артыкчылык беруу; бир — гктуу техникалык объектилерди таидап алуу; бирдиктуу терминоло — яны пайдалануу; тапшырмалардын мазмунундагы объектилердин ре — дуулукка жакын болушу; топтомго кирген таншырмалардын этаптуу— кту (жвнвкейдвн татаалга карай) чагылдырышы.

3. Эндуруштук жана окуу мунвздогу конструктордук — хникалык тапшырмалардын айырмачылыктарын, конструктордук — хникалык мазмундагы тапшырмалар топтомун тузуугв коюлган айын талаптарды жана геометрия, чийуу предметтеринин максатта — ш эске алый, теменкудой иреттуулуктв (татаалдыгынын всуу дара —

жасы боюнча) конструктордук — техникалык мазмундагы тапшырмо лардыи тонтомун туздук (1—таблица.).

1 — табли]

Конструктордук —техникалык тапшырмалар (КТТ) топтому

КТТнын компоненттери КТТнын арналышы

I. Геометриялык фигураларды прек— циялоо — проекциялоо ыкмасы боюнча би лимдерди жана бнлгичтиктер/ енуктуруу

II. Графикалык суроттолушторду окуу — суроттолушторду окуу билгичтнк терди, мснишдиктик элестетуулор; онуктуруу

111. Графикалык суроттолушторду тузуу — графикалык суроттолушторду туу{ сызуу билгичтиктерин онуктуруу

IV. Тузулушту улгусу боюнча коп струкциялоо — мейкиндиктик, практикалык ой ■ жугуртуулерду онуктуруу

V. Тузулушту аягына чейин конструкциялоо — тетиктердин биригуулврун, ара-кеттепуулоруи анализдео бокшч билгичтерди онуктуруу

УШпженердик— конструктордук тапшырмаларда математикалык эсеп — тоэлерду жургузуу — практикалык— математикалык билгичтиктерди, кондумдорд енуктуруу

VII. Конструктордук «жацылъшпык— тарды» жоюу — техникалык байкагычтыкты жан тапкычтыкгы енуктуруу

VIII. Тузулушту кайра (еркундатуп) конструкциялоо — техиикалык чыгармачылык билгичтерди кальштапдыруу

Мындай тапшырмалардын топтому биздин методнкалы] колдонмобузда толугу менен берилген [12]. КТТнын топтомунун ар би] компонента днссертащмда кецири мунездолуп кеткен.

КТТны окуу процессинде колдонууда бир катар факторлор эсепк< алынышы зарыл. Аларга жараша КТТны колдонуунун бир нече жолдо-рун аныктадык: окутуунун методаррупа жараша колдонуу (негизине! проблемалык окутуунун методдору); окутууну уюштурууга жараша колдонуу (сабак учурунда, класстан тышкаркы иштерде); конструкция-лоонун иретипе жараша колдонуу (ойдо конструкциялоо, графикальн конструкциялоо, предметтик—манипулятивдик конструкциялоо); 01 жугуртуунун децгээлине жараша колдонуу (репродуктивдуу ой жугуртуу чыгармачылык—конструктордук ой жугуртуу); тапшырманын бир же бир нече предметке тиешелуулугуно жараша колдонуу

Диссертацияда геометрия жана чийуу предметтерин окутууда ГТны колдонуунун методикасына толугу менен 2.3. параграфы шалган.

4. Иштелип чыккан теориялык жоболордуп жана сунуш кылынган :тодикалык керсетолордун эффективдуулугу педагогикалык экстернат аркылуу текшерилди.

Негазгн эксперименттик база катары Ош шаарындагы №18 .Мурзатаева, А.Бердпева), №38 Барпы атындагы (К.Байгазиева, „Сатеков), "Ак —Буура" менчик (У.Абаев) орто мектептер, Ноокат ¡йонундагы "Байыш" (А.Маматов, Г.Матисакова) М.Ломоносов атып — гы (Э.Рысбаев) орто мектептер тандалып алынды. Экспериментке рдыгы минден ашык окуучу катышты.

Педагогикалык экспериментке теменку милдеттер коюлду: а) окуу— лардын конструктордук ой жугуртуулерун калыптандыруунун абалын ыктоо жана орун алып жаткан кемчиликтердин себептерин тактоо; конструктордук—техникалык мазмундагы ташпырмалар топтомун ометрия жана чийуу предметтерин окутууда колдонуу 'мкунчулуктерун аныктоо жана негиздео; в) окуу процессинде конст — ктордук ой жугуртууну калыптандыруу методикас1.тнын эффек — вдуулух'ун текшеруу.

Коюлган милдеттерге жараша педагогикалык эксперимент уч этап эпстатациялык, изденуучу, окутуучу) менен жургузулду-

Констатациялык эксперимент (1992—1993). Окуучулардын, сту— нттердин конструктордук ой жугуртуулерунуп децгзэлдерии байкоо, гемелешуу (окуучулар, студенттер, мугалимдер), оозеки сурамжылоо, стирлео жана текшеруу жумуштарьш жургузуу аркылуу аныктадык.

Изденуучу экспериментте (1994—1995) окутуучу эксперимент-га 'ргузуу учун конструктордук—техникалык мазмундагы тапшырмалар нтому жана окуучулардьш конструктордук ой жугуртуулерун калып — идыруу боюнча методикалык сунуштар иштелип чыкты жана алардын э бирлери алгачкы сыноодон еткэрулду. Апын жыйьштыгы иштелип ;ккан методикалык сунуштарды жана КТТнын топтомун окуучулардьш нструктордук ой жугуртуулорун калыптандырууда колдонуунун мак— гка ылайыктуулухун корсетту:

Окутуучу эксперимент (1996—1998) классикалык ыкма менен орулду б.а. эксперименттик жана контролдук класстар тандалып унып, сунуш кылынган жана традициялык методиканын окуучулардын

конструктордук ой жугуртуулерун калыптандыруу ецугундегу эффек — тивдуулуктеру сальшггырылды.

Ал учун бир катар критерийлер коюлду. Алар: 1) конструктордук жумуштарды ирети менен туура аткаруу жендомдуулугу; 2) мейкиндик — тик элестетуусунун децгээли; 3) графикалык ишмердуулуктун калыпта — нышы; 4) техникалык байкагычтыктын курчтугу; 5) математикалык эсептеолерду жургузо билуу жэндомдуулугу; 6) обьектини туура техни — калык моделдепггируу жендемдуулугу; 7) окуучулардын инженердик — техникалык кесигггерге кызыгуусу болуп саналышат.

Эксперименттин журушунде бир нече текшеруу жумуштары (кон — тролук срездер) жургузулду. Темэнд© 7 —8—класстарда окуу жылыньш аягында жургузулгон текшеруу жумуштарынын жыйынтыктары берилди (2—таблица).

2—таблица

Контролдук срездин натыйжалары

Класстар Окуучулардын саны Баала р % менеп Орточс балл (А)

«2» «3» «4» «5» оц баа алган- Дар ездош туруу-нун сапаты

Эксперименталдык класс (7 —класс) 86 2 39 38 7 97,7 52,3 3,6

Контролдук класс (7 — класс) 77 5 48 21 3 93,5 31,2 3,3

Эксперименталдык класс (8 —класс) 112 3 57 45 7 97,3 46,4 3,5

Контролдук класс (8 — класс) 106 10 64 28 4 90,6 30,2 3,2

Эксперименттин аягында окуучулардьш мейкиндик элес — тетуулерунун децгээлин, графикалык ишмердуулукторунун калыптаны — шын жааа техникалык байкагычтыктарьшын курчтугун аныктоо макса — тьшда тестирлоо жургуздук. Тестирлоенун натыйжасы вздоштуруу ко — эффициентин (Кв) аныктоо менен бааланды. Ар бир окуучу1гуи вздештуруу коэффициентин апын туура жоопторунун санын тапшырмалардын жалпы санына белуу менен аныктадык. Натыйжада оздвштуруу коэффициентинин орточо мааниси эксперименттик класстарда 0,81 ал эми контролдук класстарда 0,63 болду.

Окуучулардын конструктордук ой жугуртуулерунун калыптануу децгээлип аныктаганыбызда темеику формуланы колдондук:

^ мында, К—конструктордук ой жугуртуунун продук— К=В~ тивдуулугунун салыштьфмалуу коэффициента; В — ' . эксперименталдык тапшырма боюнча аткарылган жумуштун келему (тапшырманы аткаруу процента); и — тапшырманы эн тез аткарган окуучу сарптаган (рекорддук) убакыт; <— тапшырманы аткарууда тиешелуу окуучу тарабынан сарптадган убакыт.

3 —таблицада эксперименттин аягында жургузулген текшеруу жумуштарынын жыйынтыгы корсетулген.

3 — таблица

Жыйынтыктоочу контролдук жумуштун патыйжалары

Класс тар (Экл.) Окуучулардын саны Денгээл-Дер К т т

%т ик катышта корсетулген

1 2 3 4 5 6 В„ Ко

В! К, В3 К2 Вз К3 в< к< в5 к5 Вб кв

Эксп. кл 151 темен "2" "3" 2 3 2 2 5 5 4 4 5 7 6 8 4 5

20 29 18 26 27 36 32 41 23 31 30 37 25 33

орто "4" 63 57 69 63 51 45 46 40 51 45 51 46 65 59

жогору"5" 15 И 11 9 17 14 18 15 21 17 13 9 16 14

чонтр. кл. 144 темен "2" "3" 11 15 22 27 24 30 20 27 12 21 27 32 19 25

63 67 61 67 56 63 54 66 58 63 54 61 58 64

орто "4" 21 15 13 4 18 7 19 4 21 13 8 7 17 8

жогору"5" 5 3 4 г 2 7 3 9 3 1 4 2

Педагогикалык эксперименттин натыйжалары керсетуп тургандай эксперименттик жана контролдук класстардын окуучуларынын тиешелуу шрсеткучтору бир топ айырмаланып турат. Мындан биз, конструктор — \ук ой жугуртуупу калынтандырууну илимий—методикалык негизде ^юштурганда жана белгилуу талаптардын негизинде тузулген атайьш гагадырмалардын топтомун колдонгондо он натыйжага жетуугв мумкун \ен жыйынтык чыгара алабыз.

Изилдеопун негизги тыявактары 1. Изилдеенун натыйжалары геометрия жана чийуу предметтерин жутуу процессинде окуучулардын конструктордук ой жугуртуулеруп алыптандыруу, аларда ойлоо ишмердуулугунун ыкмаларын мейкиндик— ■ик элестетууну, графикалык ишмердуулукту, техникалык байкагычтык —

ты, ирактикалык — математикалык эсептее билгичтиктерди калыптанды — руу аркылуу ишке ашырыларын керсетту.

2. Талдоолор керсоткепдей геометрия жана чийуу курстарыньш политехникалык багыттуулугу кучетулгеи эмес; атам'ан предметтердн окутуу процессинде ирактикалык—техникалык тапшырмалар сейрек колдонулат; предметтер аралык байлаиышты ишке ашырууга жетиштуу кеиул бурулбайт; класстаи тышкаркы техиикалык кружоктор реиродук — тивдуу мунезге ээ ж.6.

3. Изилдеенун езегун конструктордук—техиикалык мазмундагы тапшырмалар (KIT) тузду. КТТпып топтомунун компонеттери аныкта — лып, тиешелуу тапшырмалар каралды. Ошопдой эле КТТнын топтомун тузуу учуи атайын талаптар иштелип чыкты.

4. Педагошкалык эксперименттин жыйынтыгы корсоткоидой конструктордук ишмердуулук качан гана конструкциялоо этаптары (ойдо, графикалык, предметтик—манипулятивдик) ирети менен ез ара тыгыз байланыигга болгон учурда ийгиликтуу ишке ашат. Ошондой эле эксиерименттик класстарда геометрия жана чийуу предметтери боюнча бнрдиктуу терминологияны, бирдиктуу техникалык объектини, бирдиктуу графикалык режимди ж.б. пайдалануу жакшы натыйжаларды берди.

5. Изилдеенун мындан аркы багыты окуучулардьп1 конструктордук ой жугуртуулорун калыптандыруу учун компьютерлерди кенири пайдалануу, региондук езгёчелукторду эсепке алуу, геометрия жана чийуу предметтеринин башка предметтер (физика, эмгекке уйрвтуу) менен байланыштарын ишке ашыруу болушу мумкун.

Диссертация нын негизги идеялары изденуучунун томендвгу жарыяланган эмгектеринде чагылдырылган.

1. Окуучуларды инженердик —конструктордук маданияттуулукка тарбиялоо маселеси // Международная научная конференция посвященная 1000 летию эпоса "Манаса" (сб. статей). —Ош, 1995. — 10 — 14 — 6. (авторлош).

2. Техникалык—конструктивдик терминдерди мамлекеттик тилде окутуунун маселелери // Международная научная конференция посвященная 1000 летию эпоса "Манаса" (сб. статей). —Ош, 1995. — 144—147 — 6. (авторлош).

3. Мектептерде чийуу сабактарын еткоруунун жолдору: Чийуу мугалимдери учун метод.колдонмо. — Ош, 1996. —88 б. (авторлош).

4. Чыгармачылык мазмундагы тапшырмаларды чийуу сабактарында пайдалануунун жолдору // Материалы IV республиканской научно-методической конференции: "Компьютеры в учебном процессе и современные проблемы математики". -Ч. 1.-Бишкек, 1996. -125-131-6.

5. Геометрияны окутууда жаштарда инженердик—конструктордук жендомдуулуктерду калыптандыруунун жолдору // Алгебранын жана геометриянын проблемаларына арпалган решоналдык илимий конференциянын матерналдары. — Ош, 1996. —88—93—6.

6. Геометриянын тузуугв берилген маселелерин окутуу // Доклады научно—методического семинара профессора М.Н.Назарова (сб.статей). -Ош, 1996. -15-21-6.

7. Окутуунун традициялык эмес усулддры // Эл агартуу. — 1996. — №7. -19-24-6.

8. Окуучулардын графикалык сабаттуулуктарын енуктуруунун кээ бир жолдору//Эл агартуу. —1996. — №8. —54—58 — 6.

9. Окуучулардын инженердик—конструктордук ой жугуртуулерун класстан тышкаркы жумуштарда калыптандыруу жолдору // Математиканы окутуунун учурдагы проблемалары жана математиканы окутуу процессии еркундетуу. Регионалдык илимий усулдук конференциянын докладдары. Ош,1997.—34 —41 —б.

10. Стреометриянын айрым материалдарин окутуунун маселелери I/ Математиканы окутуунун учурдагы проблемалары жана математиканы окутуу процессии еркундетуу Решоналдык илимий усулдук конференциянын докладдары. — Ош, 1997. —57 — 67 — 6. 'авторлош).

11. Конструктордук —техникалык мазмундагы тапшырмалар гоптомун тузуу жолдору // Окутуунун жана тарбиялооиун актуалдуу ласелелери: Макалалар жыйын. —4—чыг. КИО. —Бишкек, 1999. —35—

12. Математика жана чийуу предмечтерин окутууда колдонулуучу инструктор дук—техникалык мазмундагы тапшырмалар: Мугалимдер гчун метод.колдонмо. — Бишкек, 1999. —47 б.

11-6.

Окуучуларда конструктордук он жугуртуулорду калынтандырууиун илимий—методикалык негиздери (геометрияны чийуу предмета менен айкалыштыруунун мисалында)

13.00.02 —окутуунуы теориясы жана методикасы (математика) адистиги боюпча недагошка илимдершшгг кандидаты дегеи илимий даражасын изденип алуу учун жазылган диссертацияга

АННОТАЦИЯ

Диссертация окуучулардын техникалык чыгармачылыктарын онуктуруунун актуалдуу проблемаларына арналган. Азыркы учурда окуучулардын конструктордук ой жугуртуулерун окуу предметтери аркылуу калыитандыруу жумуштары изилдооиун баштапкы этаптарында турат. Бул багытта геометрия жана чийуу предметтеринин материалдарын пайдаланган атайын илимий методикалык изилдвелор жокко эсе.

Изилдее кврсвтквндей геометрия жана чийуу курстарынын политехникалык багыттуулугу кучвтулгвн эмес; аталган предметтерди окутуу процессинде практикалык—техникалык тапшырмалар сейрек колдонулат; конструктордук ой жугуртууну калыш'андыруунун негизги шарттарынын бири болуп эсегггелген предметтер аралык байланышты ишке ашырууга жетиштуу кецул бурулбаган ж.6.

Диссертацияда конструктордук ой жугуртууну калыптандырууда конструктордук—техникалык мазмундагы тушу1гуктвр, ойлос ишмердуулугунун ыкмалары, мейкиндиктик элестетуу, графикалык билгичтиктер жана кендумдер, техникалык байкагычтыктын курчгугу математикалык эсептео жургузуу билгичтиктери, окуу—таанымдык в: алдынчалык негизги ролду ойной тургандыгы белгиленген.

Изилдввнун взвгун конструктордук—техникалык мазмунундагь тапшырмалар топтому тузвт. Мындай тапшырмаларды тандоодс техникалык ишмердуулуктун езгечелуктерун жана профессионал конструкторлор чече турган проекттик—конструктордук тапшырмала] менен окуу мунвздвгу тапшырмалардын айырмачылыктарып эсеик< алдык.

Ошондой эле конструктордук—техникалык тапшырмаларды] топтомун тузуу учун конкретуу талаптар иштелип чыгылды.

Диссертацияда иштелип чыккан теориялык жоболор жан методикалык сунуштар педагогикалык эксперимент аркылуу сыноодо: откврулду.

Научно-методические основы формирования конструкторского ■пилепия учащихся (на примере взаимосвязи геометрии с черчением)

соискание ученой степени кандидата педагогических наук по специальности 13.00.02—теория и методика обучения (математика)

Диссертация посвящена актуальной проблеме развития техниче — эго творчества учащихся. В настоящее время формирование ¡структорского мышления школьников через учебные предметы годится на начальном этапе исследования. В этом направлении гутствуют специальные научно—методические исследования в области >метрии и черчения.

Результаты исследования показывают, что на практике слабо реа — ?уется политехническая направленность курсов геометрии и черчения; процессе обучения редко используются практическо —технические *,ачи; слабо реализуются межпредметные связи как основное условие рмирования конструкторского мышления учащихся. В диссертации зсновано, что при формировании конструкторского мышления важ— го роль играют понятия конструкторско—технического содержания, иемы мыслительной деятельности, пространственные представления, [фические умения и навыки, острота технической наблюдательности, зыки математического вычисления, учебно —познавательная само— >ятелыюсть.

В исследовании особое внимание уделено набору заданий конст — ■сторско —технического содержания. При составлении таких заданий ггывались особенности технической деятельности, а также различие жду проектно —конструкторскими задачами, решаемыми конструкто — чи профессионалами и конструкторско—техническими заданиями гбного характера.

В диссертации разработаны также требования, которыми следует говодствоваться при составлении набора конструкторско — спнческих заданий.

Теоретические положения и методические рекомендации, фаботанные в диссертации, апробированы в педагогическом :перименте.

АННОТАЦИ Я

Kasymbaev Baktubek Adashovich

Scientific methodical bases of formation schoolchildren's constractive design thoughts (Geometry and Drawing)

To prezent this thesisfor a candidate's degree at specialization of 13.00.02 theory and methods of teaching (Mathematics).

ANNOTATION

The dissertation is dedicated to actual problems connected wit technical activities of pupils. Nowadays constractive design thoughts are c the beginning level of research words. We have no special scientific-methodical research works in the sphere of geometry and drawing.

Research results show:Weak realisation of politechnical direction, it we not stergthened; practical and technical matters are used seldom in th process of teaching; intersubject connection as the main condition < schoolchildren's constractive thoughts used rare; In dissertation it Wc theoretically substantiated and paid much alien to: ideas of connstractive-tectnical mathers, methods of dhinking activities, spacial imagination, graph abilities, sharpness of technical observation, abilities of mathemat accounting, self cognition works.

Self jf constractive — technical questions played a great role in th research work.

Composing questions, it was taken into account peculiarities technical activities and differences between: project—constractive questioi settled by constactors, proffessionals, and constractive —technical questions educational character.

It was also worked out requirements ' for composing sets constractive—technical questions.

Theoretical statements and methodical recommendations, worked o in dissertation approved by pedogogical experiments.