автореферат и диссертация по педагогике 13.00.02 для написания научной статьи или работы на тему: Пути развития экологических умений учащихся в процессе изучения курса физической географии.

Автореферат диссертации по теме "Пути развития экологических умений учащихся в процессе изучения курса физической географии."

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛККАСШНЦ БIЛIМ Ео11Е МЭДИШЕТ ШШИСГРЛ1Г1 Ы.АЛТШСАРИН АТШ1ДАГЫ КАЗАКТНЦ БIЛIМ ПР0БЛЕ4АЛАРН ИНСТИТУТЫ

Колжазба югкында

Гч.

ТС-ЛЕГЕНОВА РАТШ Т8ЛЕГН1КЫЗЫ

шишнк геограшшы ошу процесшде окУешлардш;

зк0л0пшлык бшктерш д/.мыту 20лдарн

13.00.02. - гоографилнн окнту эд1стомес1

Педагогика гнллмдарцнын кандидаты гшшии дэрежесЫ алу та1Н дасшндолган диссертациянин. Авторефераты

А л м а т н, 1997

ïymhc Н.Алтынсарин ьтындагы Казактыц Бi л tк проблсмалары институтшшн химия, биология, география окиту лабораторияснн-Ла орцндалдц.

Гылыми Естекш1с1: география гылымдарцнш; кандидаты, профессор М.йДап^агбасв

Ресми oruioHCHTTopi: • география гылымдарыныч

докторы Ш.М.Надыров педагогика гылымдарыныц. кандидаты О.С.Маэбасв

НотскеМ уйыи: Кааактыц мемлекотт1к кыодар подагоги-калык институты

Диссертация 1997 шли п Î&tët*— сагат — Ы.Алтынсарин атындагы Кааактын Б!лïm проблскаларн инстгтутында / 480I00, Адматы каласы, Еаибнл кошес!, ¿5 / педагогика гылымдарыныц кандидаты гылыми дэрекес1н беру кен!ндог! К. I4.0S.02. диссертациллык кецест!^ мэкШс1нде коргаладц.

Диссертациямен Кааакстан Республикасы Б i л i м кэне модениет министрл1г1 жанындагы гнлымл-педагогикалык мталханада танисуга боладн.

Автореферат ISS7 лшлн " ¿5» «¿гО^-Гв-таратыл да.

Диссертациялык кенест1н гнлыми хатшьсы, педагогика гылнмдарыннц кандидаты, доцент

И.Е Дадрина

- » -

ШНСТШ1 ШПН СКПАТГАЯАСН

Зерттеудщ коиеяквст 1Л 1г I. ХХ1-гасырга багыт алган Казак-зтаннын отпелГ кссендег! экологиялын жагдайынын срекаол¡ктор! [998 к. "Кпоакстан Республикам экологиялцк кау1пС10Д1Г1н!ц тукы-?нмдамасында."|сонымен катар,гаца нсмлскетт!к дснгейдсп ЙIл 1 м оа-таснндагы гылыми-саяси КУгаттарда нег1одолген. Оснган байланысты 5угп1г! Еастардш1,сондай-ац болаяак урпактыц экологиялик б1л!М-чер1 мен гИлIктерIнмышэдн рол1 ай1шндалып,каз!рг1 Казакстая-гылцмдаги аса озектМ гсосаяси,геоэконо:П1калык яонс биосфора-шк-экологиялык кекейкесп. гылими проблема екснд1Г[ дэлелденген. ¡ул максатка гету уяй) гас урпак табигаттц коргаудин гылнки нег!-пн игору! кигст. Осы багытта ягастарди окиту мен торбиолсу .талпн ил!м беротмн мектептщ аса мшшоди мшдетторЬП^ б!р! болцп сана-|уда. Пул м|ндеттерд1 аезу 6УГ1НГ1 тавда аса мациэды гылыга-од!с-'емел!к моссле: мгжтопто бор!лстГн оку пэндср1, сонын хга 1ндо геофагия аркнлы окуешларга эхологиялше 61 л¡м бор1П, б!л 1ктср1н ка-шптастыру.

Когарыда аталган мэсолелсрд! пошуде жалга экологиллык, юихологиялык-педагогикалыг; оерттеулердЬ; материалдарындагц нацты илыми о?,-гп1арлер мен корытинднларга теориялык нсг1одер{ рет^нде йснуге боладн.

Улы галиидар.пядигогтар / ^Д.Руесо.й.Г.Пссталоици.З.Дис-ервст.К.Л.Уиинск1;а,А.Кун,а.чбасв,Ы./.лтынсар1:н / хлассикалнк пода-огшеада баланын табигатпен катынаси аркылы бШм беру.тзрбиелеу, униетанымцн колцптастыру за;и;илш',тарын нс1Чздедк Олар баланын ойцна иг1л!кт! дарьчуга "табигат сез11ине"тзрб:1елеу туралы айта тырил,онш). адамгерятк-эстетшсалик дамуындагы табигаттн^ мада-цн алтн. Прогресс педагогика *:е»е одамды калыптастыруда таби-атты!> рол! оор ег.шпн гогары багалай ;:ел1П,".. .адамниц. буккл ухини т1271ЛI л Iг I таб;;гатпен берпс байланиста болгая" доген басы

-г-

шпик п 1 к 1 рдI тужирымдай туседи Сонымон катар, казак хышк агартушцларц Л.КуншбаоБ.К.Алтынсирин.^.Уэлихшюв оа урпагыи табигатпон катынас ¡гасауда 1ог ¡лпско баулитин халнктик псдаго-гикянын жинакшгш» тэйприбесмнЩ окуашарга зкологиялык б!л1М жанс тарбио бару проблсмасын ие:ауде мш^зы бар скснЫ атап от-кон.

Ал И .¡¡.Болдырев ,Н.М.Борэилин,Н.К .Благоеклонов ,Л.К.Лиоано-ва,Ф. Юнго.Сои Дисинь.Хендерсон-Ссллсрс В.,У.аркленд Х.,т.б.га-лындардцц'эд! стекол ¡к оерттеулер! мин прак.тикалык таял рибслор;н де бааалык охологинлик Yгuмдapлы калыптаотыру кикетт1Г1Н шепу-лер1 уогирада аталгин проблсмани осы заманниц бисти мэселос! рот!Ндо карауга болиды.

Окуикларга зкологиялык ¡31л 1 м меи тэрбис бору моселолерню арналган И.Д.Зиерепт1Н| А.11. ¿ахлобныйццц.И.Т.Суравегинань'Н, А.П.СилолькоискийдикП.Л.Пономйревиныц. аерттеулер1ндег 1 экологиялык б1Л1М берудн) максаттари мен кагидалары туындап отирган проблеманан пгйслШПн б1лд!ред1. Осыган байланысти И.К.Габсв, Н.А.Каропа экологиялык СПл1м мен тарбие боруд! ¡агШкко, жалгш адамгершШкко сгйенет1н болгШ б!р багытталган тэрбиент тгта кгйес1 рет1нде тгс1нд1рет1н1н ескеру1.ч1а какот.

Карастырылип отырган проблсмалардьц бслг!л1 дзрожодо вопи луЫе каэакстандик галымдардиц коскан глес1 бар. й.С.Веисенова, Н.С.Сарибеков,В.Б.Б1рмагамботов.К.Е.Еун¡сова,К./.. Астмагамбетогт, Б .В.»уханов,М.Е.^апбисбаеп Д.Б.Шлдебаев ,Е. А.Ахкетов ,Н.Т. 1'орип-новтын едбектер! экологияльк бШмдШк пен бь-пктШктщ дамуц. ныц ¡ргетасы бо.тып табыладц дин шилтогц-Пз. Сонымон катар, М.Н.Сарыбеков,6.Т.Танабаев,А.Д.Болтаоь,Л.I Д'ангелдина.С.Оринбе-ков.У.Э.Есназарова т.б.зерттеулерЬдаг! карастырилган экологиялык бIлIм мен торбиен1ц эр-тгрл1 аспектмюр! де экологиялшс тур-

-з-

гыдан б!зд1н. эерттоу проблсмамнодш} какетт!л!ГМ неНздсЯд!.

^урпсплген талдауларщц нэтигосиндс капе кааIргI мсктоп-!УГ1 оку процсзгн эерттоудп; коритындцсинда 6'т томендеНдея ;арама-кай::илыкти нниктадкк: ¿¡р гагцнан,каэ1рг1 басти педагоги-калик талап - гоограЬил сабактаринда болапак Урпакты экология-лик тургидан 'модснкглт! ,акологцллнк б1Л1мдер1н алдаги ом1рле-11НЛО колдана бьтуге уярету, ал.скшп! ;-агш)ан(сол псдагогика-талапти >:уоеге асыру успн каястт! экологиялык бIл 1 ктор!и]}(. ись'ту процесжде калнптаспауы. Вул кайиилыктар зсрттеу проблематика} " "лзикалик гоогрзфиянц- окыту процесшде окуиилардиц. эколо-гиялнч сПлитерп! дамыту яюлдари" такырыбин аниктал отир.

опоттеудп} максатц - '*иэикалик гоогра'^илнн окытуда жумлардиц. окологкяль'к сПл1ктсрш дакытудич теориялик нег1з!н коне эд1стсус:мк :ху?.есп1 гасау.

осрттсу обьскт1<м - каллы б!лш берот1Н мектептег! ■'иоикалик географиями окиту процос1.

Зерттеу пон: - таэикалик гсогра'!<иянц окиту прочее¡нде зкологкллик ТЗ1 лIктор!н дамыту.

Зорттоуд¡ц болгкмн - огор окиту ироцесМндо экологиялык ¡¡Л!мнщ гол I кс : ад ¡г £ мен ;:уГ;ел тг 1, понаралык байланнстардкц. ма1дозн оекорисо, экологиялык б!л1м иаомуни халвк педагогшсасн-ннц материалдаримся байланыстырц.юа, окушылардьи танымдик ¡с-.ргкетш ламитуга багытталса, онда экологиялык бШктер этЯес! гасалалы.

Зерттоудп;. бастн кдрлсы: окупылардкц. экологиялык бШк-тор! н ¡1}. калиптасуы мон дамуы - оларднн окиту процсспнде оцнту орекеттсрИПц л у рис баскарылуы^а жоно экологиялык кэдениотт!-л 1 ктер!ис байланисты.

Зерттеуд1н м!ндетторк

1. физикалык географияны окыту процеинде окушыларди^ экологиялык б 1 л 1 ктер1н дамытуд^ гылыыи-теориялык непадорЫ аяыктау

2. {изикалык география курсындагы экологиялык б!л¡ктор!н хуйес!н ¡гасау;

3. окупнлардн^ экологиялык (Ял1ктер1нщ дамыту эд1стемсзс1н яасау.

ЗсрттсудЩ эд1снамалык неНа! - адам мен коршаган орта-нш| еэара катынасы туралы ШыГ, таным, дамыту жэне арекот тео-риялары, сондай-ак жалпы окыту процосмн1н теориясы.

Зорттеуд1ц дорект1 коадер1: ф>илософиялык,педагогикалык коне психологилльк ой-пШрлер.ттггарымдамалар; Казыкстан Респуб-ликасыныц "БЫм беру турали"3ш1ы /1992 ж./,"Казакетанны^ таби-гатын коргау туралы"3ацы /1991 ж./,"Казахстан Республикасы экологиялык кау1пс1ад1пн¡н тужырымдамасы" /1996 я./; оку багдарла-малары.окулнктар мен оку-эд1стемол!к куралдары.оаат мугал!мдор-д1Н ¡с-тэж1рибес1 жонс автордыц неке оз!нд1к псдагогикалык кыэ-мет1 мен гылыми-эд1стемол!к ецбектср!. .

Зерттеуд1н гилыми-педагогикадцк ал1стср1: такырыпка байланысты философиялик.психологиялык.подагогикалык одобиеттер нег1а1нде теориялык талдау жасау; оку-вД1СЮмол1к к^ралдарына талдау; ооат педаГогикалык тэнцрибен! ¡шнактау; сауал-сурак, энг!ме,баиылау эд1стер1; сабактарды талдау; экспориментт и-тож1рибе яумыстары.

Зерттеуд1н гылнми жаналцгы: - фи8икалык география бойынша бер1лет!н 61л1м маамунин халыктык педагогика жинактаган так1рибе нег1а1нде турлонд1ру аркылы экологиялык б1л!ктерд1 калыптастырудщ гилыми-теориялык нег1з1 аныкталды;

■ осы нег!зге суйеШп экологиллык бЫкторд!н елшомлор1 .керсот-К1штср1 ,доцгеПлер1 аныкталып, оны калиптастнруды^ жуйос! касалды;

• экологиллык б1л!ктерд{ сабак жоне сыныптан тыс жумыс барысында дамиту жолдары шшкталды, эд1стемос( нактыланды.

Зорттеудщ практикалнк маныздилыгн: Казакстан мектелтвр1 тс¡н физикалнк географшшыц мазмуны-

т экологиялын тус^ктер мен 61 л¡ктср жтИсс!н енг1зу окуаыларг\

»»

?аца <31 л Iмл I мецгеруде терец бШмдорге унем! суйенуге кемекте-:ед1,сонымен катар, экологиллык б!л1ктер1 танымдык 1с-эрекот1н ишптастыруга ыкпал ¡гас айды, ен бастысы географияны окнтудын :иIад}лIг 1 и арттыруга эсер етодК

Зерттеудщ коргауга усцнылатын кагидалары:

• физикалык география погМндег! экологиллык бьч ¡ктср! н ¡ц. югйсс!;

■ .халык подагогикасн ног!з1нде окупылардыц экологиллык б!л1кте-р!н дамыгуга багьтталгал экологиллык б3лIм мазмувн; физикалнк география нег1зЫдо окуяыларды^ экологиллык 61 л!к-терп1 дамыту ерокаел¡ктер1.

Зерттоу нотинолерииц дололд1г1. Зерттеуд1ц. гылыми-■еориялык тукнрымдарыныц тзлприбо-зорттеу яумыстарыныч. нэтияеле-нмсн уйлес1МдЫг! .соннмен катар,зерттеу эд1стор1н И}. эерттеу

пндеттерже сай келу1 аркылы камтамасно ет1ледк

Зерттеуд1 сынаитан отк1зу иэно ом1рге енд1ру. Зерттеу-1Щ тэяпрлбо этэдстарц Ал маты каласынш> И 81,123,104,137,140 1сктептср1нде,Снтуст¡к Казакстан облысынн^ Отырар ауданындагы 1.£усзов атындагы орта мектептер1ндо куаоге асырылды.

Зерттеу нэтителер! - калалык мугал^мдер 6ШМ1Н лет 1л-¡¡ру курстарннда.облыстык,калалык педагогикалык окуларында, •ылыни-практикалык конференцияларында /1995,1936,1597 зят./балн-(амглинды,калалык география па1инен уйымдастырылган семинарларда

окылды. Залпы диссертация миториалы бояынша жазылган макалалар гылыми-эД1стемел1к басылимдарда шрияланды.

Зсрттеуд1ц кеаечдор!. Бipiншi козецдс /1992-1993 яж./оерт-тоу такырыбы алынып.ондагы проблемаларды шевуге какотт! филосо-фиялык.педагогикалык.оку-эдктемел^ эдобиотторгс талдау жасалды. Зорттеу/Лц теориялык Horioi аныкталды.

Ек1нп1 коэецде /19S3-IS94 хх./ мугал1мдерц14. окусшларга экологиялык Й i л Iм борудсг1 теориялык,кас1би жено ад1стемел1к aalp лiri аорттслдК Так1рибол1к жумыстар жург!э1лд1. Коко такирыптар бояынша физикалык гоография курсындагы экологиялык бШктер жщо-ci жасалды.

YmiHoi кооондо /1994-1995 ж*./ алынгая таж!рибол1к маю-риалдарга гылини талдау жасалып корытиндыланди. Барлык коаоцдо жиналган оорттоу нотижолор1 6ip жуйеге tyc¡рШп 'диссертация TV» р!нде кааылды,

Думцотщ курылымы. Диссортация к1р1споден, ек1 тьраудан, корытындыдан, пайдаланилган олебиеттер т i о iмiнен гоно косымпа-лардан туроды.

К1р1спеде зерттеудп! кокейкест1л1П , обьоктici мен пан!, болжамь,максаты мен к|ндоттор1 ,од!снамасы мен од i c-ropi аныкталды. Теориялык ноне практикалык мацыэы, зерттеу бааасы мен ксасндср1 сараланды.

CipiHiai "Еалпи ti i л i м борете мектеп окуаыларынык экологиялык бШктер1н дамытуды^ гылыми-тоориялык нег1здср!" тарцуында аерттеуд1н психологиялык-педагогикалык Hericflopi аныкталды.4монка

лык география пон!ндег1 экологиялык diл iKTCpiHit}. Kvnoci жасалып, олардын елшемдер! аныкталып,денгеЕ1лер1но сипаттама бер1лдк

Ек 1нш 1 "Чмзикалык географияны окыту процсс1ндо окуаылар-ДНЧ экологиялык бШктерЫ дамыту од1стемос1" тарауында сабак кез!нде окупнларпын экологиялык б!л1ктор1н калыптастьру орскшо-

1ктор1 аннкталнп.сыныптан тыс лгмыстарда окушыларднн экология-

бхл1ктер(Н дамыту голдари керсет1ледI.Тэж1рибел1-экспоримент-1к лпгмнстнн нэхикос! 8,9,10,11,12,13 кестелор аркылы дололдо-гад I.

лалпы корытынди да зерттоу барисинди олинган нотижслср зяпаттшшп тугирымдалади.&добиеттср т!з1м1ндо экологиялык б!л1к-тсрд! калнптаотцруги байланнсти зерттелген орис жэнс казак т1л-(1ор1ндсг1 ецбектердп^. атаулары бериед!. (

Дисссртациянын нег1аг1 маамуни

ЗгГ1НГ1 коратган табигатка адам'ыкпалинын артуына баЯла-1ыоты калпи элеу1.:отт1к-экологш1лык мэселелерд¡ц нег1з1ндо туын-дап отыргая каз1рг1 актуалды педагоги калик проблема - ол окупш-ар>дын экологяялик бIл тор1 н калыптастыру каг:етт1л1г1;бул проблема као1рг1 мектсп окудьларцнин экологлялше мадсниеттIл 1 г¡н амнту мосолес1мон ото тыгыо баПланыста доп сссптспи|з.

Мэселсн,окупалардыц экологиялык моденлотттгЫ дамыту какеттШп когпеген асрттеу^лердЬ^ сцбектерждо ног!одолген /11.Л.Рыкоатын,Л.Н.Зйхлсбныядш1,К.Д.Зверев?111,й. Г.Сураосгинаны^ т.б./.

С ¡рак барлык аталга» авторларяш^ ецбектер!нде "экология-пик мэдениотт1Л1к"тУс1н1г1но б!рнакты аныктака кок.Ал 61 од 14. коакарасымнзша, "окузилардш; экологиялык модениет! - эр тулганы!}. &з!нд1к сапасын айкындаптын экологиялык б1л1мдер,б1л1ктор яоно агдылардш^ жиинтыгы". Оси онщтамага баКланысты окупшлардыц экологиялык иодсниот! озара байлагшекаи га компоненттон тграды деп йссптойМ1а. Олар: 1/ мотавациялы-максаттык компонент! /экологиялык модениетттктщ нсг1аш айккндаНтын корсетк¡штер/; / дунлетапыкдык компонент! /экологиялык бШмдор куйсс1/; / эрекеттк< компонент! /экологиялык бьчп'.тер гуйсс!/. 2алпы педагогпкалнк эрокет тсор.чясцна сукене отарып,осы сартты хомло-

ненттер нег1а1ндо калпи экологиллик мэдониотпн децге!Нн кетер, уи!н эр окушыга нег1зг1 экологиллик б1Л1мдер берумон катар,оны! экологиялык 61 л 1ктор1Н каднптастиру керск деп есептетпа.

Сондыктан да,б1здЩ оерттсуиИэдш басты идеяоы: окушыла; дни экологиллик бШкторЫЩ кгишптасун мен дамуи - олардыц ою ту процесЫдо опыту эрскегтер1н¡ц дурыо баскарилуипа рано экол( гиллык нодониотт!л1ктер1но баяланцсты.

Экологиллик иадопиотт1л1кко ног1эделген осы экологиллык б 1 л 1кторд I калыптаотыру проблемасынш} географиялык гылымда мшрл ды рол!н атаИ кел!п,бул нэсоленп} пэнаралык кино курсаралик мацызы бар деуго болвди.Бунин себеб!: каэ¡рг¡кезснде география-жалпы гнлимдар ¡и)1лде »алгио еа! наратилис яэно элеумотт 1к-эко-номикалык моселелерд1 камтувы.табигг.т яоне когам арасындагы озара карцм-катынастардиц утимдилигин карастирупи тлим болып табилады.Сондыктан да оз,1ЛД]к табигатти таныту.оны ти!мд1 пайд< лану аспокт1с1нде карастиралатин окиту процсс1 кеашдег: окупы-ларцш} экологиллик б1литер хуйес!н калыптаотиру - географияны* ето ыациздц М1ндеттер1нп} £51 р| болып табыладц.

Физикалык география курецнда тек жалпы когам мон табигат тын стара эрокот ету1 гана еиес,б!од1 коршаган табигат пен б!п) коршаган когамныц. б1рлескен процос1 нактылы окитылады.лгни кога» мон табигат мосолосм тек галаидык денгейде гана емес,жергШкт1 кердеМ жана аспект¡с¡нде карастырцладц.Сондиктан да.фкаикалик география ЙIадIн. аерттеп отырган проблема бойышаа неНэН ауырт палыкты кетеруде ерекшо орин алуда.Совымон катар, осы пан маат . нншл}. экономика мен экплогилннц. оэара Йайланысин,табигатти паП-далануды!} утымди жолдарцн,птабигат-онд}р1спгайес1 элемонттерИи байланисин толык корсетуге ыкпал ету! де окуешлардш; экологилль бШКтери1 калыптастыру процес!ндог1 фиэикалык географиянш} -мш^ыадилигин дололдеидь

Фиаикалык географияны окытуда экологиялык 61л 1ктор1н 1ц. юл! аор нэно алуан турлкОларды мектеп географиясыныц маэмунын ндотт! турдо толлк иецгеруге жататыя дербес бел1г! рет1ндо ка-)астыруга болады дел есептеим]э.Лог1з]нел калыптасканнан хоЯ1н, 1КОЛОГИЛЛЫК бШктер окушылардыц. оо1нд1к танымдык эрокет1не ооор 1т1п,гоографиялык бЫмдерд! терец менгорудег! нег1зг! кграмнна 1йналады. Еалпы Караганда,оэ1нд! к 61 л1нн1ц жгйелШктШг! - эр 1дамныц бол1нбес гылыми бШмдер1н!ц кео келген жиынтыгын тереци4-1е1^геру¡н¡ц. болг1с1 болып табылады.йапыраядц.эр жерден уз!лген Пл1мдорд1 пэндорде окыту гылыми зандылыктары мен идеяларнн дурно (ецгеруд^ нсг1з!но айналмайди;сонымен катар,теорилны практикалык зекет кео!нде сауатты пайдаланудыц базасы бола алмайды деп есеп-геям1а. Тек гана .туйел! экологиялык б!л11-Щор окупылардыц кориа-*ан табигаттиц т^рзШк ету жэно даму эоедылнктарын тус!н1п -«ецгеруп1,сонымен катар,осы табигат Т1рп1л1г¡ндегI адамиту орны зн рол1 терец деген дурыс, гылыми неНзделг.ен катннас принциптор1-калыптасуын камтамасыз етод!.

Мектеп географиясы курсындагы экологиялык тус1Н1ктер яуйе-мен маэмуны коптеген галымдардыц. асрттеулер1нде карастырылган /|1.С.Матрусоо,Я.В Л1ашканг,Н Л1.?одэевич,С.В.Васильев/.Б1рак та, зтодикалык адобиеттердо,гылыми аерттеулердо кун1 буг!нге дей1н экологиялык б!л¡ктер жэно оларди калыптастыру ад!стемес1 апкын-Чалмаган.

БIзд оерттоу пэН1М!аго байланнсты барлык жург!з1лген гнлими-оерттеу эд1стер1 аркылы'томендеГ!Дей аныктама берем1з: "Адамныц коршаган табигатка ыкпалын жане оны коргауга асер1н ба-галайтын ар окушынын :-индетт1 турде жасаИ жэно орындай алатын практикалнк-колданбалы эрекеттер1 онш}. экологиялык б!л!ктер1 болып табылады".

- 10 -

Ось аныктамага баПланысты экологиялик бiлiктердi дурис калыптастырудии басти гылнии-подагогикалык парты жал пи геогра-фияни окитудаги экологиялик б 1 лiктердрол!н шшктап.оси нег1-оЫдооларды IpiKToy.

Сонымен,экологиялик 61 лiктор жгйесМн дамыту yiaim . географияны окытудыц басти накоат,м1ндеттор1н каллы экологиялик бiлiм беру М1НДоттер!мен уптастыру каггеттir¡nil} нег1одо-Mcci; экологиялик бiлtнтI калыптастыруга багытталган окыту маэ-иунын ямнактаптьш принишпер; халыктык педагогика яшактигон толмрибо lierioiHflo турленд1р!лген физикалык географияниц бiлiM мазмуны аякиндалдн.

{'иоикалык география нег!а1нде экологиллык б1л1ктер яуПо-с1н дамиту yaiH окыту мазнунин турленд!ру аркылы сабактар жуйес! дидактиколик ккрйллар,эд1стс1лол 1к иускаулар.сцниптан тис кург1-а!лет1н яуныстарцыц турлор1 мен формаларц нактыланып дайындалды.

Bio oaiMiofliii оерттеу 1м1эде экологиялык бШктор яуиес!н аниктау уш!н жалпы поихологиялык-педагогпкалык таким коне орекот теорияларшш^ томендог! кагидаларина суйенд!к - M6iл 1 ктор арекот уст1ндег1 б1л1млер болип табылады"; сондыктан да,"олардн калып-тастыру vilH эрекетт1к-операциялык б1л(ыдор жане окупшларды^ ерекеттор! кажет".0сы теориялык кагидаларды нег'1э ет!п алып.со-1ш;.1ен катар,осн проблема^ байланысты жогарыда айтылган экология-шк.психологиялык оерттеулерд1ц. нэтияелор1но суйоно отырып, 6ia жологиялык б1л1ктерд]ц еа!нд1к елшомдер1н,керсотк iBTopiH^eiyeH-лор1н аныктап.оларга гилыми сипачтама берди.

-Есар-сифдн 1п-жга1идп тябигат рппурптярни коргяуднц ця-

агвтт1дЦг 1н тус.!Н1п,оларды коргауда яург1э1лет!н шараларды сипат-тап г Цвг1адеи б iл/ лса,эртурл1 табиги аймактардагы адамдардш} io-speKeijejiiH ервкшел!ктер1н аннктап.табигатты коргау ероже-лвр!н сактай алса, сонымен катар,ног J or t экологиялик проблема-

арчы Qcny^in, голдарын болтал,оснган баяланцсты 6арлык колдан-алы ¡с-эрекет!Н жасаЯ б1лсо,оннц оси экологиллик бШктерЫ огарц доцгпяде деп есептоуге болады.

Егор окуши 1с-яуа1нде таблгат ресурстарын коргаудт^ кажот-1л1гш tyc i нд i рс алип ;гоно ортурл! табиги аптактардагы адакдар-ыц ¡с-эрскетТерЬпн орскгеол ÍKTcpiH аниктап.табигатты коргау оро-елерп) сактай a.'ica.Heriori экологиллик проблемаларди аозуг .. бай-анистн колданбалы ¡с-орекотЫ яасаЯ б1Лсе,онын осы экологиллик'1' Í Л ¡KTOpiH HOTK ¡ Л i KT i д01угс7.д0 дсп оссптсугс боладц.

Егор окуги ic-¡iYoiH.';c таблгат ресурстарын коргаудцц. кажет-i л i г i я tyc i нд i ро алып.оз аП.-агиндагы адавдардич. ¡с-эрекеттер1-1ц врскасл¡¿Tapia б!Л1п,табигатты коргау ерсжелср1н сактап алса, онымен катар,кеГ.б! р экологиллик проблсмаларды зопуго баЯланисты ок карапаЯим колданбалы ¡с-орекет!н жасай <5ïлсо(оиш1 оси эколо-иллнк б i л ík lopin ортодп дсцге^дс дол оселтсуго болиды.

Егор окупи 1с-куз1нде табигат росурстарыныц какеттЫгЫ ano тайигаттн коргау ере.голсрп) бьтс турса да чорааган ортада оэдесет1н экологиллик проблсмаларди aezy хголдарын б^лмей керек-i колданбалы 1с-орекет1Н жасай алмаса,онш> экологкялык öhiiKTe-:iн томонг! децгскдо дел есептоуге болады.

Осы барлык аник талган экологиллык б i л i к т ерIнitj. моделi rííeo i нпгкпнде б i о фиэикалнк география курсынш(. арб i р бол!М1Н-eri -.-оно opöip такырибиндагы ¡icriari TYCiHiKTepfli аныктап.эко-огиялык б i л i s i ср .vyííccíh "асадик.

:s i

ímokkíi.vuk г cor pa '¡'лдагы экологкялык tycíhíktcp мен di л ifc-

"Р.

TaK.'jpHr:, Гсогра?::ллих Ькологлллнк ¡¿колопылык

бол i;; ti рол TYCÍHÍKTCP TYC in iJCTCip o'L- ¡ктер

¿. 3. 4. Q

4

I. К1р1спе

2. йер бедор1, гоология-лык куры-лысы коне пай долы каабалары

3. Климат

Физикалык гео-графилны^ н1н-деттор!

Табигат ~аг-даиын б ¡луде, • оннн рооурота-рын игеруде жэне оларды коргауда 4иаи-калык гсогра-филны ркытуды!} нацыздилыгы

1с-иуз|Ндо таби-ги жагдайды,табигат ресурстарын б!лудп},оларды

игеруд1Н язне коргаудш} каяет-Т1 Л¡Г¡Н ТУС|Н-Д'РУ

Еер бодер!-

дамуы, пайдалы каз-

балардш^ панда болуы

Адамнш} жор бедер1но икпалы. Табигатты кор-гау шаралары /жерд! рокуль-тивациялау жэне т.6./.Пайдалы . казбалардыц саркылуы жоне они пакдалануды жаксартудиц паралары

Ддамнин яер

бедер!не ыкпал ету!Н жэно табигатты коргауда жтргЫлетЫ ' ^-шараларнн /жерц1 рскульти-вациялау.беткей-лорд1 эроэилдан сактау т.с.е./ сипаттау

Климатты аныктаушы табигат

Адамнш} шаруа-шнлык эрекеттер икпалцнан кли-

Эртурл1 табиги региондарца ат-мосфоранц^ адам

фактор- матты!} езгеру!.

лары Атмосферами^

ластануына карей кгрес кгрНэу • 1с-паралпры

¡с-эрокетторЫН} жагдайкна тиг1-оет1Н ерекиели-тер1н аныктау

- 13 -

4. IшкI су- 8оендсрд1ц Судыц табигат- Су обьокт1лср[НП1

лари жане коректону1 тагы жэне па- /оэен.квл.кер асты

су ресурс- мен режим1 руашылыктагы суы згзне те1иадср/

тары срскше рол 1. ластануына карсы

Су ресурстары- кгрес тгрг1зу ¡с-

ныц эркелк1 шараларнн отк1ау

таралуи кэне кажетт1л!г1н

мелиорация жтр- нег1здеу

г!ау канеттЫП 1.

Суды пайдалану

яэне оныц. сапа-

сын сактаудын

»■олдары

5. Топырак Топырак"- Топырак турлер1 Дакылдарды кезек-

жане жер тын КУрЫ- мен ресурстары, тест1р1п отыргызу,

росурста- луы жано . оларчы сактаудыц. тынайиткыштардыц

ры оныц ма- иараларц. Топырак молшор|н сактау

ннам ластануымен кажоттШПн дэ-

курес лолдеу

б, Табигат Табиги ' Географиллык Табиги жагдапды

йймактары жэне антро- аямактардыц жэне оныц, ресурс-

погенди табиги жагдайи тарин багалау

ландпафтар. мон росурстарц,

6э облысы- оларды пайдала-

нин табигат ну кэне коргау

аймактари

7.Табигат Табигат аудан- Табигат аудан- Экологиялык

аудандары дарннцц нег!ог1 дарцныц эколо- проблемаларды

ерекпел!ктер1 гиялык проблема _ шеиудЬ), какетт1-

лары кэне оларды л1г!н нег!адоу

яешу жолдарн

- 14 -

8. бэ облн- Географиялык Табиги F9H0 Адам еэ)н)ц жер-

сыннц орни мон та- рекреациялык Г iлiкт i т1рга!л1-

геогра- биги лгагдайы- ресурстары, г¡ндо табигаттыц

финей. ныц ерекшел1к- мелиорашшсы, оардаптарнннц. sci

Табигат Tepi.Kaaipri рокультипа- рiн кзне утнмды

ресурс- яагдаИы.кело- цияланун папдалануднц, таб!

тары nori гатты коргаудш;

млдарын болгау

9.Берг 1- Табигат Табигат ке- Экологиллык гаг-

л ¡KTi кеиенi иендсрЬю дайынш(. оогору i,

табигат антропоген- KancTTi табиги

кошен- д!к ауыртпа- кагдаиды сактау-

.topi лик.Орманды ды(} коз iн any

кесу коне

калгана кел-

т i ру ереяе-

.nepi

Ю.Ерпкпо Орналаскан Коргалатын Адамныц табигат-

кергауга нер!.коргау- табигат кеаен- ты коргау epwre-

алынган дш^ каяетт!- дер1 :корыктар, лер!н орындау

табигат J) i г i заказниктер. KapoTTlniriH

кегаендер! улттык парк- т у с i нд i ру

тер

1J.Эколо- Табиги лгаг- Облистиц эко- Экологиллык

гиллык дайдагы логиллык карта- карталарды гон

пробле- кагеетт i жаг- сыЛаЫгатка —retre—Еч?рг i л ¡кх

малар дайды сак- антропогенд¡к учаск ¡лорд nt

тау ауыртпалык поспарларын

к у рас ты ру

- 1а -

Осы экологиялык ¿¡литер жуасс! непашде 61а экологиялык лктерд! калиптастырудиц неМаг! коаиу;ер1н аныктадык.

Курстын сабактастыгын камтамасыа етудо эрб!р мугалгм эко-•гиллик б ¡л I кторш л}, калыптастырылуыныц пег 1 аг I кеаендери) аник естету1 керек, 0ИТкен1 солар аркнлы экологиялык б 1 л 1 ктори! 1 ка-птастыру процес! отед!, сонымен катар,эртурл1 пандорд1ц курн-мындагы улес1 аикындалады.Экологиялык б!л!ктер1н!ц калыптасты-лу козеадор! ране бул жумыстагы оку пэндер1н1н рол) б13ДИ4 мек-п багдарламисин талдауымыэдын нег1а1нде аныкталды. Оси процесто а 3 не1чаг! кеэсндер1н корсетом¡э.олардыц мазиуны 2 кестеде рсет1лген.

Р 2 к ее те

Фиаикалнк география сабактарында зкологиялик б1л!ктерд|

калыптаатыру кеэевдер!.

ынып География курстари Экологиялык бШктерд! калыптастыру кезецдер1

6 ' Фиэикалык Б|риш1 кеаец

география Табигатка дурыс яане тер1р

ыкпал ету мысалдары. Тер1с

аардаптарцы токтатуднц мум-

к!нд1ктер|

7 Материктер мен Ек1нш1 кеаен

иухиттар геогра- Географиялык кабатта адам

фия с н мен табигаттыц. еаара эсер

ету!. Географиялык кабаттш^

экологиялык кагдйЯы.

Экологиялык 61 л1мд1 жинак-

тау сабактара /6-7 сыныптар-

дагы/

8 Каэакстанш}

фиоикалык географиясы"

Табигатты папдалану пег!аI коне табигатты коргау иара-ларынш( жуйус ! .Лр.мактык эко-ягпелерде табигатты пайдала-нудщ^ ти!мд1 колларин уйым-дастиру.Каруапылык ¡с-орокет тсрдЛн зардаптарын аяиктау шамасы жзне оларды оо кер1нд токтату шараларын даяиндау

УаПнш! кеэец

Сонымсн,б!р1нпн ксоецни; мазмуны - оиусшларды алгашки экологиялик бIл ¡ктсрд!^ жскелеген элемонттер1мен таныстыруди камтпды.

Ек1на1 кезец - окулиларди^ экологиялик б1л1ктсрд1 ¡с-оре-кеттср тур! рет1нде игеруи) ¡раратылистану пондср1 аркылы калып-тастырылады. Сонынен катар.бул кеоснде окуиылар толпы экологиялик бь'пктер курылиидарыисн танысуымсн катар, алгоритмдЛк кара-паг.ым коспарын курастнруды, оабет1нд1к кумцстарды ориндау гоне даг.ыпдау ксзп!до ^оспарды паядалияуди УГ.рснед1.

Уемнзп ксзецде экологиялик туспПктер мои бIлIктср кура-миидаги бсрлык опсрацпялар еобстызо орцндалады.

Окусшлардш^ экологиялик б1лп;тор1Н калыптастиру эдкто-мос! тэл;1р'лбел1-эксг:прннентт1к .тумыс коз1ндо бакылаудан отти Эксперимент арнаяы хтс&лган эксперимент коспари бойы-

тпга—вгрН-в+н^ч-.__________

Тотирибе куиысы Ллматы каласынын И 31,104,123 орта мек-тептер1нп| коне 0цтуст1к Каэакстан облисыныт} Отырар ауданындагн К.Зуооов атындагц орта мектобЫщ ссг131Н21 сыпылтарцнда ?ург1-оьчдх. Хгшш оксперимспгко катискои окуяылардыц сани - 570.

1ег1эП1он экспорииентпц иэтжесж 5 104 орта :лактеб|!11ц. мысалн-<ан келт1рем1з. Оси мектепт'щ С)}ад тэк1рибем1зге катыскан :ег!з¡ншI сыниптардыц ¡впнде екЛ сыныбы - эксперимент^ к, б ¡реу1 . бакылау сыныбц болды. Осы синыптарнш}, барлигинда сабакты вур-'¡□ген эерттеуш1н1ц 031; тэж!рибеге катысупы окуццларднц - гас 5рекшол1ктср1, б 1 л I м дсцгсг.лер!. жалпы даг.ындыктарц б ¡рдея.

Эксперимент ек1 сатыда отк1з1лд1.

В1рIншI - аныктау эксперимент¡ндо гогарыда корсет¡лген юлогиялык бШктерШц бастапкы децгеплер! аныкталды.Бул таж :омсндег! гылыми-зерттеу эд1стер! колданылды: I/ арнайы тапсыр-шлар орындау; 2/ ауназа суракка гауал беру; 3/ жазбшза бакылау гумысын орындау; 4/ оз!НД1К кумастарын орындау. Бул эд1стср ар-;ылы окушылардыц. кун| буНнге дея!н экологиялык мэселолср боиы-ша практикалык-колданбалы дагдыларга уПрснбегендер1н шшктадык. )ныц себеб\ сабак г.еоп)до окытуаы тарапынан бер1ЛОТ1Н тек кана :еорил:шч багыттагц (31л 1 м екен.Сондыктан да опыту процос1ндо 1куаылардыц болааак ом1рлер1ндо какетт1 экологиялык б(Л1Ктср1н :алыптастыру тшенныц. мулдсм курмогенд(г1 дэлолденди

Сонымен,аныктау эксперимент! кеэ!ндо эксперимент!¡к коне 1акылау с;пши';цр-'.и!, скуаыларцныц ¡с-жуэп)до табигат ресурстарын ;оргауга катета колданбалы ¡с-арскеттерд1 жасай алмаптшшна 1а1н!а жотт(.

Ек 1 на I, калыптастыру экспоримснт! кез!нде экспсриментт!к ;ыннптардп арнайы эксперимент^ сабактар жург1з1лд1.

Бул эксперимента« сабактар,б1р1нз1ден,гаца багдарлама 1ег 1 о 1 ндо отк Ылу ¡мен, ек ига ¡ден,сабак маэмунын халнктнк педа->гикасы маториалдарымон уштастыру аркыли, ушна ¡ден,сабак Я'оспа-:ына экологиялык бШктер жупсс!н к1рГ1оумен, 'торт1Иш1дон, осы талган б'|л!ктерд1 арнайы тапсириалар гоне окушылардиц оку зре-еттерш оенган багиттау аркылы калыптастыру эд1стер1н пайдала-

и у мен ерекпеленди

6тк1з1лген окспериментт1к сабактар нэтигес!ндс эксперимент тiк »эне бакылау сыныптарц окуашлариныц экологиялик бШктор!-nii} денгеялср1н салистирганда улкен аинрмаяилык бар екен1не KooiMio .тстт I.

скспериментке дое!н экслер1!ментт)к синыптарда окушилардын экологиялик б ¡л ticTcpi тек кана томенг! дга^гсиде болса, эксперимент ¡н нэтияес1нде бул аталган синиптарда 32 окулнлар -ортапа децгекге, 53 Ч окупнлар - гетк1л!кт1 децгер.ге, 15 % оку-шилар - гогары дсцгеяге котерглдК Томснг} децгеЛдЬ: корсетк)и-тер! достурл1 сабактар HYpriaiflreH бакилау синиптарда гана болди / S 3 кесто/. Оси кестеде - эксперимент хсз!нде окупила] дин экологиялик ¿¡л¡KTepinii; сапалик гэне сандык корсетк1птер1 одэу1р ecKerwiriHilL дэлел;.

IS 3 кесто

Tosipn6e нэт::*ес1 бокынпа эксперимент^ сыниптардаги окуп] лардш; экологиялик бШктерпии деигеплер! /балл аркилы/.

Сшшлтар ДецгеИлер1

I гогары 0 a?Mi- П1 ортапа ГУ томен

эксп.рксп. дейш сон эксп. цош'н эксп. сон эксп. лея ¡н эксп. соц эксп. дея!н сон

8"А" эксп. 0,6 0,8 2.3 2,6 3,7 4.5 3,4

8"Э" - зксп. 0,S 0,7 2,1 2,4 3,8 4,5 3,5 2,3

8"Б" -бакилау 0,5 0,5 1,8 1,8 2,9 2,9 4,6 4,8

я^-рр^рцурнтт'к T-vMtiMTHtj H.iriii'np4w^ft-<tejrini бппгпи Якплп гиялык б1Л1Ктердп> svrt?eci табысты калыптасуц к ел ее i мищзды педагог к:; ал и к гаг д ая л а рг а байланнсты деп есептейм1э:

I/ оку багдарланаларынш; tycihik хаттарында эр курстц ок туда оку килинда калыптастьрилуга TiiicTi экологиялик бипкторд

Iа 1 мI керсетплл ксрех.ейткенI олар эр мугшНн иаксатты багит-та кумыстанып.сыныптан сынипка сабактастыкты камтамасыз еткон-е гана куэого асцрилади;

2/ окулыктарда "Ькологиялик б 1 л 1 ктерд] игеру гген'шдог! нег!з-г1 талаптар"корсет1лу I керек гэно оса бШктерии калыптастыру олдарын бслг1логен кыскапа методикалык нускаулар берму! корок;

3/ оку-ад1схомел1к цуралдарда окусшлардш} экологиялик 6Шк-тор!н калиптастыруга багитталган ортурл! донгойл1 арнаИы тапсир-малар балуй керек,

Санцмен,фиаикадук географиями окыту процес!нде окушылардин экологиялик б!л1ктер!н калыптастыру мно дамыту наксатында нур-71р|лгец аорттеу жукнсннын барысы мен натитес! темендегЧдей ;орнтындн яасауга чу>ис1нд1к бередИ

I/ каз1рг1 кеаище-згеко тулганын экологиялик мэдениетт1л1г1-1(ц биотн курами - экологиялик бЫктер. Сондиктал да окиту фоцсо 1ндегI окуаилардиц- экологиялик бШктер югйес1н дамиту-адпы географиянын оте мыщади м1ндеттер(н1ц б1р1 болип таби-

!8ДЫ.

2/ Казакстан ыектептер! уипн физикалик гоографмянцц мазму-'ына экологиялик тУсПНктер мон бШктер жуйес1н енг1зу окусш-арга орныкти бШмдер алуына комектесод!;сонымен катар.эколо-иялик б I л 1 к тер 1 танымдик Iс-эрекеттер1н дамытуга ыкпал етед).

3/ экологиялик б1Л1ктордл1; кадиптасуц экологиялик бIл 1 м аэмунннш} халык подигогикасыныц маториалдарнмен байланистнру ркылы ерекиеленед1.

4/ физикалик географияны окыту процесЫде экологиялик 61 лис-ердIц гилими аниктамасы бор1л1п,экологиялык 61 л{ктерщолшем-ер[.корсетк¡втор| аникталып,децгеплер! сипатталди. Сонимен ка-р,экологиялык б!л 1 ктерд1 калыптастыру жуйос: яасалды.

5/ окуаылардш; экологиялык; бЫкторЫ калыптастырудын нег¡ог 1 кезау.ср! аниктслды; соныкон к£.тср,п'1;,.агсг/ль;!ьт шарттары ног1о",слл1.

6/ '[коикалык географнлиы- охыту процес1ндо охувшлардш; бШк-тср!н келиптастыру од1стсмос1 тэ1прибол!-эксперимонт аркилы тсксор!лд1 лгэне дололдонд!.

Болапак зерттеулерде бIад¡»}. проблемамызды ке^епту кене алга караИ дамиту наксатинда окуаыларди^ экологиялык бШкто-рIн экономикалшс гоографиянн опыту процесмндо дамыту ¡голдарын дерттегон гон.

д;:ссертлцгш:'ш4 непзп маз;шк авгорлк;; мена щеек-

тепь'де ш^дло:

¡. Халыктык педагогика аркылы экологиялык б I л 1 !■< бору. //Улагат.

юэоз

к.Судцц да - страуы бар. //Казахстан мсктебк 1995 ¡5 5

3. География Пин1 аркылц окудыларга экологиялык бтм мен то{>-био беру голдари /ттал!М тош рибос ¡нон/.// 1одсн!с.1'Лб 5! I

4. Гсографиллыг. к ей. //Каяакстаи моктеб!. 1596 4 Халшстищ педагогика - география сибагцнда. //Биология тане химия. ¡¿56 ™ 2

6. $лэи;;адик географляны окытуда окуццларга экологиялык тербие бору -олдари. /Л'есп.гилы!-и1-прм.лОнф.,Кызилорда1 19-5

7. Табигатты коргау гвпн би!К модсниет ноно бгл!кт1л1к хат-ет. //Биология .тано химия. 1907 ¡5 I /сорчктес апторлыкти/

8. Халиктык педагогика нег!01нде окуешлардцц. экологиялык бт;

тери) лимиту голдари. // Ыр1НШ1 хиликаралик Алмати, 1957, ¿1-26 соу\р /серпстес пяторликта/ 9. Казакстанныц фиол.;алык географкясшт галпп иолу.Слаялфнльн А л маты, ("ГКЕОК. 1924. 36 кадр.

Тулегенова Раткуль Тулегеновна

Пути раавития экологических умений учащихся в процессе научения курса физической географии.

13.00.02. - методика преподавания географии

Актуальность и перспективность настоящего диссертацион-> исследования определяться основными положениями Закона юпублики Казахстан "Об охране природы Кааахстана" /1991 нцепции экологической безопасности Республики Казахстан 9S6 г./ и необходимостьо развития экологической культуры временных школьников.

В работе показаны пути развития экологических умений ащихся в процессе изучения физической географии.

Автором разработаны научно-теоретические основы раави-ч умений в данном курсе, дано определение исследуемых умений, 1Явлены критерии и уровни их сформированное™.

Впервые в теории и методике преподавания географии 1влены пути развития экологических умений с учётом воомож->стей казахской народной педагогики и показана методика их ¡вития. Для работы учителя в каждом разделе и в каждой теме 'рса физической географии выделены базовые экологические 1ятия и система экологических умений. Автором даны разра->тки .уроков, показаны пути и условия дальнейшего развития ледуеных умений во внеклассной работе.

Результаты эксперимента свидетельствует о достаточной ективнпсти предлагаемой диссертантом методики. Основные ожония и выводы исследования внедрены в практику работы еобразователышх икол г.Алматы, Алматинскпй иЮжно-Кааах-некпя областей.

Материалы исследования предназначены учителям географии зобраэоиательных школ,методистам институтов усоверпенствова-I, лекторам вузов Кааахстана; могут испольаоваться автор-тми коллективами при создании новых учебных программ и учеб-:ов "нового поколения".

Tulegenova Ratkul Tulegenovna

The features of the forming of ccological skills of tl pupels in process of physical geography study.

13.00.02-the methods of geography teaching

The actuality and perspcctivencss of this dissertatingresear are determining by the basic statements of the " Kazakhs! Nature Protection Law " of the Republic of Kazakstan /1991/, t conceptions of the ecological securiy of the Republic Kazakhstan /1996/ and necessity of the development of ecologii culture of modern pupels.

In the work the features of the forming of ecological skills pupels in the process of physical geography study are shown.

The scientific-theoretical bases of the forming of skills in t course arc worked out by the autor, the determination of I researched skills is given, the criteria and levels of their forming -, exposed.

For the first time in the theory and methods of geograf teching there are shown up the features of the development of ecological skills taking into account the possibilities of the kazn popular pedagogy and there arc shown the methods of tl forming. For the work of the tcacher in every chapter and in ev theme of the theme of the physical geography course there marked out basic ecological conceptions and the system TvTrtnpirat—yiiithnp gave working out of the less«: showed the ways and the conditions of the researcheiTsbillsTir out-of-school work.

The results of the experiment are illustrating the enough ectiveness of the methods suggested by the candidate for a degree, e basic statements and conclusion of the research are applyed in ; practice of the work of the schools providing general education Almaty, Almaty and South Kazakhstan regions.

The research materials are intended for the general schools igraphy teaches, inethodologists in the institutes of advanced dies, lecturers in the institutes of higher education; they can be d by the authors groups during the creation of new educational igrammes and manuals.