автореферат и диссертация по педагогике 13.00.02 для написания научной статьи или работы на тему: Изучение киргизских героических эпосов "Семетея" и "Сейтек".

Автореферат диссертации по теме "Изучение киргизских героических эпосов "Семетея" и "Сейтек"."

аг 5> КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН

л БИЛИМ БЕРУУ ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ

КЫРГЫЗ БИЛИМ БЕРУУ ИНСТИТУТУ

Кол жазма турунде

ОТОРБАЕВ БОЛОТ КАПАРОВИЧ

«СЕМЕТЕИ» ЖАНА «СЕЙТЕК» ЭПОСТОРУН ОКУТУУНУН МАЗМУНУ ЖАНА МЕТОДУ

13.00.02 — Адабиятты окутуунун методикасы

Педагогика илиминин кандидаты деген окумуштуулук дзражаны алуу учун жазылган диссертациянын

Авторефераты

Бишкек — 1996

Диссертация Киргиз машшкеттяк улуттун унивврситетинин кмргыа тилян к&на адабиятнн оиутуунун методикаси клфедрасцндя ахкарыади.

Илимий квтвкчи Педагогика илиминин доктору,

професоор

АЛЫМОВ Е. (ЕЕК)

Официалдуу оппоненттер;- Кыршз улуттуж ИАсшыч

корреспондента, филология или шнин доктору

ЩЩРЕАЕВА РАИСА ЗАИТОВНА

Педагогика илиминин кандидаты доцент

БАТАКАНОВА СВЕТЛАНА ТОПЧИЕБНА

Ишти сыяоочу шиша мвкеме - ДО.' Арабаев атындагы педагогика-

лык университет

Дгооертация Кыргыэ (Зилим йеруу институт?нун алдандагы педагог ка шишшин доктору (кандидаты) деген окумуштуулук дараханн нйга-руу боюта'Д I3.-95.42 вдиотеттирилген Кенеатин' вдйшшнда. 1996= жи, дын " О^А^^^ саат /3 корголот.

Иаотитуттун дарвги^ 720000, Бишкек шаа'ры, Эркиндик бульвары 2!

.Диссертация менен инртитуттун илимий китепканасынаи таанншуу-га болот«1

Днооертациянын авторефераты 1996= кылдын "

ггвратылда. ^

Адиотеттирилген Кенештин окуиуштуу каетьсы, педагоги- ^ у

ка илиминин кандидаты 11 ■ ИЕРАЕВА

изшдаэ mimm шли ишшт

Изилдеанун актуалоул,уг,у "Сеывтей", "Срйтек" жомоктору гаяа •мае, кажш .эле ?постуя чыгармалардн окутуу проблемалары ушу бугун-tyro чвйин коз жаздымда калып, илимий=методлкялык кактан иликтвн-)эй, иштелбэй колгеня меиен байлаянштуу. Мындай абал двгелв баатнр-дык апоотордун, ириде."Манао" училтигин жана анын "Семетей", "Сой-:ек" болувдарунун мактэптердв окутулут дечгяялине, аннн кайталан-"ыо керкам даалят катары балдардын суйманчулугуна »9 болуп, • чыныгн )уханлй кулазыгнна айланышща твскери таасир:щ тийгизди. '

"Манао" учялтиги ушул кеэге челш адабляттын еистэмалуу куроун-т,а, тагыраак айтконда, Л клаоста окутулуп кеягеяи белгилуу. Еилнм 5еруунун канн концегщиясн кабыл алшгандак кийнн гана улуу жамок, укмуштуу "Ыанас" эпосунун уч болугу теч ортокку VIII классиа жылды-?ндды. Мындай ооштуруу жомоктун мектепте окутулушу учун чон. утуга Золду. Анткени адябиятпш систомалуу куроунда "Ыанас" эпооун yftpo-!уудэ анын эл арасынан лшйналып алниыим, эл турмулунан алган орду, лааниои, манасчылярдын чнгармачнлыгы, тамасы, идаясн, коркам образ-дар, табийгат кврунуитзрунук, согугатук эгшзоддордук сурзтталуш аз-гечалуктвру сияктуу тсолалор туурасында жугумоуэ, курган сээ болуп, жомоктун оэуяо,' алнн текстине кярамаяча канул бэлуябай иелгел, Кэркам даалаттэрду' когорку класстарда окуп YttP0HYYRYli взгэчалугу, эзунэ таанднк слоцпфикасы, мурдатан калнптанып калган талап=нрите-рийдвря да чыгпрмаяни озупа, тексттлн ичкя маани=мазмунуна унулуп кирууго 1луккундук бербегвн. Нунун акнры ыш окурмандш ба!шртаддн бврки тарыхыбыэдн, кооедук-саяоий, атногрвфцялык. географиялыи ту~ шунуктарубузду бутун камтыган "Манпс", "Оеметей" жана "Сейтвк"" сняктуу »отелик=мурастарнбнздап оолактаа кетяшинв влып келдя.

Габялярдая калган улуу мурасыбга зми гаяа оз ордун тапты. Тары-хый-адябий иурстун плементтврнн нямтил, оистемалуу иурркя жяянлдя-тилгяя адябияттш! окуу курсунун мяаия-гаиызнна, Мотодякалнк та лап-тарнна, окуучулярлнн курак озгэчэлугуня нляйнк, зш жомоктун озун окутууга, парком токоттин озу монен тикелой жакындан тпанншууга глумиунчу^и туэулду. Окону ыенен бирге. бул биз иликтаэгэ алган "Сомотп.1", "СоПтак" жомокторун мектепто окуп уйрануунун ык=амаддя-ри, буларды OKyryjuyH ш уоуяу мурунруоунм бир топ азгэрулот дв-х'пидп да билдпрет.

Илинтэанун ir/pyurfiuio училгяктия sraFHii тня учунчу бэлумдэру ар тараптан та.т:оого «линия, аларля мокгрптэ окутууяун натнЛяалуу,

ийкевдуу жодцору ишхелип чыкты. Бул изилдеэ - "Семетей", "Сейхек" »посторун окутуу шходикасш бир сиотемага оалуу боюнча алгачкы ' аракет. Мша ушунун оэу эле анын актуалдуулугун далилдей алат.

Изиддеонун негпзги обьектиси - "Ианас" училтигинин "Семетей"-жаяа "Сейтек" болумцэрун окутуунун лроблемалары.

Предмета болсо, аталган впостордун мвктептерде азыркы учурдагы окутулуш абалы жана аны еркундэтуунун ийкевдуу ык-амалдары, иум-кунчулуктвру.

Тандалып алынган тема боюнча ушу кунге ча&ш иликтев штерп жургузулбегонуно карабастан, "Семетой" жана "Сейтек" эпооторун. жаллы эле баатырдык эпоеторду мектептердв окутуунун бирдиктуу бу-тун бир системасын, ara байланыштуу концепцияларды илямий=методика-дшк вчуттв иштеп чнгуу максаты алдога коюлду. Бул ыаксатка ылайык,-тема боюнча гешндвгудвй конкреггуу тдцеттвр белгиленди:

- жомокту окутуу абалын, ошону менен бирге мвктеп окуучулары-ныа киргиз адабияты боюнча алган билиминин, жада материалда ездош-туруу жендевдуулугунун сапат=денгээлин иллктоэ;

- "Семетей" жана "Сейтек" эпосторунун адабият .программасында, овуулуятар маяви ояуу. кятедтерияде алган ордун аныктап, кандайча кайгаштарылганнн анализдне;

- аталган япооторду окутуудагы реопубликабыздын алдынкы муга-димцвриния иш=гажрыйбаларын жлляылоо;

- "Семетей", "Сейтек" апосторун YIII класстарда окутууну бир сиотемага салып, анын илимий=методикалык негиздерин иштеп чьтуу.

Изилдэонун мкндай максат=шддэтине байлаяыштуу анын и линий б£-жоыолу (гипотезасы) да аныкталды. Эгердв:

- тарыхый=адабий маалнмат берген сабактардын ордуна адабияттык окуунун мвтоддору (текстги керкем жана кошентарийлвп окуу) менен адабияттын системалуу куроунун иетоддору (обзордук сабактар, чыгар мага терец тадцоо жургузуу, тексттер аралык байланытти ачуу) оин-тездешп, бирдиктуу бяр сиотемага .сальшып иштеляп чыкса;

~ ар бир окулуп наткан чыгарманын идеялык=каркецдук езгечелу-гун «оке алуу менен, сабактардын ар турдуу турлэру (сабак=диопут, сабак=асомок, дидактикалнк матвряаддар менен окутуунун техникалык каражаттарш эрш=аркак пайдалануу) конири колдонулса;

- впоотордун текстин таддоону чыгарманын тил езгепэдугун уйрэ-йуу жумуштарынан ашратпай бирге карап, окуучулврдьш тил байлыгын естурууну актявдештируу учук ез маанисин жоготпогон жомоктун »ко-преоспвдуу каражаггарынин (лекция, фразеология, афоризмдор) тарбия-лня чон мумкунчулуктеру пайдаллнылоа, анда аталган туундулардо

экутууда ири яйгидии, жакпш натыйжаларга аетишууга болот.

Илимий божомолдун (гипотеза) тууралыгын такшериш учун, пзилдао-a,i таманкудэй мвтодаор колдонулду:

~ темага байланштуу програмианыи бардак бздумдарун анализдад;

- окуулуктар, окуу имтвптври, методикалик »мгвктврдин "Свмвтвй" жана "Сейтек" апосторуна тившелуу жерлерии квцири иляктвэ;

- орто мектептвр менен жогорку окуу жайларында эки »постук .:«у-лушу богача алднцкы тажрийбаларды жалпилоо;

- "Свмвтвй", "Свйтек" эпостору жэнунда ыектвп окуучулари, сту-данттвр, алардын окутуучулары менен ангвмвлешуу;

- аталган .впостор туураоындагы окуучулардьш ар кяндай тематика« дагы сочииенивлерин анализгв алуу.

- шатвлип чыккан мвтодикалык слстемаанн нвт^йилуулугун вкспв-рименттик жол менен аныктоо.

Изилдэонун илимий дацылиги. Училтиктин 1.бвлуму "Манао" впооун окутуунун мотодикасша ерналып, IS95= жылдан декабрь айында коргол»-гон Д. Саалявванын канвддаттнк дисоертациясынан'1' башка жомоктун II - III болувдэру боюнча ушу* кезгв чвйин матодикалнк (.«кала да саналуу гана. Ошеятип, "Семвтвй", "Сейтек" эпосторун окутуунун оп-тимадцуу амалдарш алгачкц ирот илимий-мвтодикалы» енуттв иштвп чц~ гып, бир оиотемага оалуу учун болгон мына ушул биринчи араквттин азу »лв пзилдвэнун жаинлыгнн аниктайт двгви оЯдобуэ. йкинчядвн, "Свмвтвй" жана "Сейта'к" оцосторуиун окуу планы менен програшалар-дан, окуулуктар менен окуу китвптвринвн, кыргыз адабиятын овутуу методикасыяан алган ордун, мяаяисия тактоо учун алгачкы жолу дала-лат жасалда. Д1дги бир века алчу нерсе, аталган впооторду окутууда адабияттнн систамалуу курсунун (обзордук оабактар, чыЬармага терец талдой »ургузуу, текеттер аралык байланышты ачуу) алементтврин кам-тиган адабняттык окуунун (твкотти коркам окуу жана кошантариялаа кабылдоо) мвтоддору биринчи колу врци^аркяк вйкалыатырнлып каралды. Мвна ушунуи баары изилдэвиун илимий женылыгш таасын кэроатчу да-лиадвр двп вевптоэгв негиз берет,

Иттш прак^икалик иааниои мында:

- изилдввчу тарабынан "Свмвтвй", "Свйтек" - жалпы зле "Манао" училтигишш моктвп нуроунан алган орду, окуу китвптериндв, мвтедя-

1Карадыз: С я а л и в в а Д. Мектепте "Манао" апооуа уйрз-нуунун мотодикаси. Педагогика длшинин кандидат» деген оиумуштуу-лук даражанн алуу учун жаэылган диоовртадаянш авторефераты. -Бишкек, IS95,

калик колдонмодордо жана програималарда апоико байлаништуу балуы-дар квчири тадцоого алынып, аядагы кезиккеы приящпиаддуу кемчил-диктерди кврсотуу меней, окуу-нормат&вдик, окуу-методикалик мате-рааддардыи керектуу бзлумдерун кайрадаи яштеп, жанилап чыгууга мумкунчулук ачалды.

- улуттук оозеки адабиятиш ьшкты улгулорунан болгон баатырдык энооторду окутуу боюнча автордун шшшй-матодикалшк сунуштарин рес~ публиканнр мектептеринде млссалык турдо кузвго ийгидиктуу аяшруу учун шарт тузулду.

Иштия натнйжас'ынын тууралыгын тастакто о (апрдбациялдо). практя-када зсузегэ лшьцщ (внедрение)темэикудэй кол менен кургузулду:

1. Диссертант улуттук уииввроцтеттин кыррыз фияологиясы факулх,-тетияин окутуучулар-~профеосирлор жамаатышн илимий=практякалык кон-ферендаяларинда "Семетей", "Сейте«" эдооторун окутуу матодикасшшн маоелелеря" дегеа темадв бяр нече колу доклад=баяндама жасада.

2. Еишкектегя 8, Чуй ероенундэгу 20 мектепте изплдэочунун туз-гвв план консп?ктися боюнча адабяят мугалявдери оабак еткэрутту.

3. 1993= ашлдак бори карай КМУУнун кыргыз филологиясы факультв* тинин III куреунун студенттерше "Семетей", "Сойтея" эпооторун оку-туунун ялямий=методякалык нагиэдерй боюнча нзилдэячу атайнн курс-тан даре окуп келв жатат. IY - Y нурстун отуденттери. педпрактика учурундя биз оунуш рилг&н план=конопвкт боюнча оабак етиэрушуудв.

Из и аде в ну к илшлий тууралкгы (достоверность )жана негпздуулугу, (обоснованность). 11штв педагогика=псигологпя яана методика ялимин-деги твкшерилип, далилдонген ойлорго таяндык. Эксперименталдак ж.у-муттардын натыйаа-жыйынтыга пшенимдуу дешке болот. Себебп "Семетей", "Сейтектп" окутуу боюнча биз айткан ойлор, оунуа=пякирлер бир кан- ■ ча кклдан Серп карай мектеп практикасында паДдаланылып, он натыйвд-ларды беруудэ.

ктоого коюлуучу неги зги кобр лор. Иедагогика=поихологиялнк, дидактлка==«етодпкалнк клиодериндеги буг^нку кундягу бярдык кетиш-кандиктерди scanne алуу менен:

- "Семетей", "Оейтек" эпосторун талцоодо аларднн езок окуяла-рнна, образ системасына, керкомдук=аотстикалык нарк=наоилике, ошон-дой але текоттин устунде иштоегэ негизги кацулду бвлуу;

- аталгая »кн »посту уйренуудо салтка айланган яски канондор, такатма схемаларда.ч кячып, о«бак-комок, сабак=таГшш оыяктуу сабак-тш аффективдуу, тааоирдуу, кутуццуу ар кандай канн турлорун орун-дуу пайдалвнуу;

- улуу вПОQTOp бйШЧа окуучулярдин ТуШуНугуН, бИЛИМ Д6ЦГ8ЙЛИН текшйруудэ саз остуруу аумуштвринш бардак турлорун коддонуу;

- акиринда жогорудаш илпктевлордун нагизиндо адабияттин мвк-теа курсунда "Семетей" sana "Сайтик" апосторун тадцоону алдан арн еркундатуп, аларда окутууну бирдпктуу блр системага салуу сыяктуу нвгизги жоболор кактоого коюлат.

Диссертациянын структурасн. тузудушу. Нзилдэв кириш свздэн, уч главада^ корутуидудан кана библиографвддан турат.

Кириш сездэ "Мание" жомогунун мурда адабияттин систмлалуу кур-сунда окулгани, аны уйренууга сааттын атэ влв аз болунгону, йуга байланштуу "Семетей", "Сейтек" апооторуна арналган сабактарднн денгивлшшн эта тамандугу, аннн нвгизги овбептери канундо кискача маалнмат берилип, эшвликтен бул темания таидалып алыншаы, анин ак-туаддуулугу, максат=шдасетп сшыкталда. Ошовдой еле изилцавнун обьек-тяаи юна предаем, илимий гипотезаси, анин илимий-методиналык как-тан тууралнгы, шин таотнктоо, анин практикада кузэго ашышы, изил-дэонун жадалыга, тоориялык жлна лрактлкалик шани=(,иньгзы'кояуядз oes б о луп, иликтоэнун этаптари болтиленди. Акиринда жактоого сунуш килшгая нвгизги жобо=концепцпялар кврсэтудцу.'

Еивинчи главада "Манас" жомогунун аана аннн II, III бэлумдяр.у-нун адабият программасннан, окуу китептеринен алган орду, андагн ооа=кнйыштар, булардп орто мектепиш ортонку класстарында окутуу-нун айрим озгочзлуктару, нроблемалары гуураоннда кецири. баяндалды.1'

Алгач 1941= жылдагы адабият программам, аннн "Мялас" училти-гин окутууга арналган сунут=багиттари талдоого алында. Бул жерле воке алчу бир нерсо, "Манасты" адабияттин мвкгеп курсуна киргизуу оунул кылшганы менен, ал квздв жомокту талапгагыдай окутуу учун вч кандай база, окуу матерпалдарн да жок fio от у. Ал программам учкл-тиктин "Сейтек" бэлуму таиагшр кирбей калган, Ал эми 1947 - 48= окуу жылц учун тузулгон адабият программа спада "Манас" жомогуна канча оаат балуно турганн тан керсэтулбогягк Еаарыная окунучтуу^« бул программадан "Свйток" rema вмес, "Семетей" да чигарнлнп такта лган.

1951= жилки адабият программвсында "¡tonaо" училтигине 12 саат daлунуп, анин 5 саатн "Манаска", 4 сааты "Сометейге", 3 сааты "Сей-текке" берилген. Бул програшаны жомокту окутуу ишиндвги бурулуш

^Карациз: Адабият программасы, Киргиз орто мэктвптеришш YIIT - 1 ил. учун. - Фр.: Киргызмаыбао, 1947. - 22 - 23= б.

учур катары кароого болор эле. Антвади шнда о тол мезгилдин талабн, де«гээлине караша учялтикти окуп уйронууга тийиатуу керсэтмэлар-кыйла дуруо иютелгон. Бирок ал программада эпостун коркам образда-рына таадоо жургузуу ^уурасындо эч свз болбой. ар бяр шостун взгэ-чалугуне ылаГшк сунуи=багнттар берплген гто,

50= кылдардын орто ченинде "Манамы" окутууга таптакыр таюу са-

ОьЮД 00."0лч£) ч

льашц, он жылдаи кпйик гака (1064) программам кайра киргизил-ди. Анда бут "Манас" училтягше бар болгону 10 raiia саат бэлукуп, аЕрыкча "СеЕтек" юшундэгу аннотация ате эле жупуну.

1968 - 69= окуу ¡шли учун туэулгвн программанын долбоорунда "Манаека" - 6, "Семетсйге" - 5, "Сейтекке" - 3 саат балунуп, бул оааттардан саны 1587= жклга чейин взгарулбаду. Кыскасн, азунун ва-рым кылымга какш окутулуи келген гарыхыяда "Манао" комогу бяр да колу саатка жарыбада. Бирок акыркы аыйырма гадгща аралыгыяда тузул-ген програлазалардая 1980= кылкы лрограмма айырыалуу экеяи даана кору ну а турат. Анткени ал программада "Сематой", "Сейтек" зпосторун окутуу боюнча бир кайла дурус ту ну ну к, сунутз=багыттатлар берилге-ни баамга дароо урунат.

1987= кклы аркундатулуп, кайрадан жанвдан тузулган программада бут учидтикти окутууга ~ 20. анш .етинея "Семетейге" - 6, "Сейтек-кв" - 5 саат ыйгарнлдц. Оааттардан бул катышн республикада билли беруунун жани концепцией ештолеп чиккаяга чейдн сакталда. Еаны концвпцкя окуу плаяына тузетуу кийиряп, натыйжада адабият сабагы к'умаснна 3 саат окула гурган болуп калда. Ооенглп "Манасты" окуп уйронуунун, дегеле кыргыз адабиятынын мектед куроунун яада доору башталды. 1ацы кондэпднянын талабына ыляйык, программа каЯрадан иш-теднп, натыйкада 1992= шлдан баттап "Манаотнй"-ватае12, "Семе-тefee" - 10, "Сейтекке" - 8 саат белунду.

"Манао" окуу кптебинв алгачкы ирет 1943= жнлы кирди. "Бпздин адабият" два аталган бул хрестоматийна "Манас" помогу бодумдору боюнча эыао, бир бутун чыгарма катары каралып, Сагымбайдын вариан-тадан'чакан узунду киргизилгон. Бул чакан узундуден кийин ота ала приштивдуу, жупуну С5роо=та1шыр1лалар берплген. Мындай бсй/яза су-роо--тадт1фглалар баланын оюн oiiroiyn, окулгая токотке чыгаршчылнк меяен иамклв «ылууга кардам боре албай тургаяы табипШ иш.

"Манао" жодагу вайгашхырилгаы НИ клаост^р учун вкинчя окуу иитеби 1949= выла мрык карду. Ани 3, Бектенов, Т. Байжиевдер ка-

%аранУз: Биздин адабият, 8= класс, - ф.: Кыргызмамбао, 1943

эшкан, Ал 1993= ¡шли кайрадан басилды, Бул онуулук=хреото(,'ятияда "Манао" учмлтлгине байланыитуу бай материал кпмтылген. Ошону ыенек бярге, кайра бастыршт чыгарууда айрыы Оир калдыстиктарга да кол бе— рилгендиги байкалат. Окуулук=хрестоматияда "Семетейци" кягаз бети-не алгач Чокал Валиханов тумургон1 дол айтилат. Фактыларга кайрыл-оак, казак окумуштуусу училтцктмн биршгш бэлуму "1.1анаотан" "Какэ-тайдун ашы" эпязодун гана жазьш алган. Ь/рао, аннн "Свматейди" "Еу-руттардш "Одиооеяоы" дои атаганы бар. Бирок мына ушул фактыга ка-рап ала Ваяиханов "Семетейди" кагаз батина тушургэн, жазып алган" дед тыянак чигара коюш туура болбоо еле. Хрестоыатияда "революция-дан кийин »и биринчя ирет атактуу жомокчу Тыныбек &ааий уулунан 1924= кылы Семотвйдин Айчурокгу алшш кэнундагу окун каэылип алынып, 1525= жилы баеылып чыккан" деген маалымат да бар,^ Тиныбек жомокчу 1902= жили дуйнодан кайтканы бвлгплуу. Бул кя.чпис ка бар дан у лам окуучулар араоыяда капкачан алган адавдан комок кантиц жазилып алы-нат деген кушн ой, окуу китвбиядаги маалыматтарга ишенбвэчулук пайда болот.

Ал окуулук=хреототгияда шндвя башка да вксуктэр кездешвт. Мяса ли, хрестоматияга коюлчу негизги талаптардан биря - текоттвн ки-йин бала мурда утшаган, эскиргвя архаизм свздерго туиунук берут, окуучуну ойлонтуп, толгонто турген суроо=тапяшрмаларды тузуу. Мин-дай дидактикалнк материаддар ал окуулукта таптакир »ок.

Эпоетун уч бэлуму тен кирген дагы бир хрестоматия (А. Мамбата-ляев, Т. Сйманчин) 1973= ¡шлы чыгып,' 1978= жылн кайра баоылат. Бул хреотонаткяда жалац гана комоктон узундулар берилип, ал узунду тексттар вч кандай оуроо=тагапыр№лар, дидактика лык материалдар ценен кбштолбойт, Ал а щ алгач 1954= жылы басылган IX класо учун "Киргиз адабиятындагы" 0. Мусаевдан "Манао" училтиги богача. материалы мактеп окуучулары учун атайы ылайжталып жазылган амео. С. Мусаев анц белдардан курак езгочвлугуна, окуу китебкнин жааа ди-дактиканын талабыяа ылайык иштва чыкоаотан, "Манао" училтиги бош-ча езунун мурда жазылган илимий вмгактврлядеги матариалды букулу бойдон ошол калыбында улам кийинки басылншына кийирий берген. Ар бир балумдан кийин эч болбогондо суроо=таптырмалар да Оорялгсн амоо. Натыйжада, ал (С, Иусаевгв тиешелуусу) окуу китаби вмео в/е,

%ектвнов 3,, Б а й ж и в в Т. Киргиз адабиятн. -Бшикак: Мактеп, 1993..- 176= бет.

Жогорку мтептв. - 177= бет.

"Манас" ушлтиги ¡¡мнундогу ыйалккгттйрдын жыйнндысына яйланып калган. Кыскасы, бул окуу китебиндеги "Манас" жомогуня тпешелуу мяте-рпадцар бугунку кундун талабыня ылаГшв кайра иителигаи зарыл.

Яэилдоонун акинчи глава сы бугундчй "Семетей" впооун орто мак- ■ тептин YIII нлаосьндя окутуунун проблемяларына арналып, аила жомок богача еткорулуучу киряшуу оабагы, чнгармашш негизга онунлярн, тскстги окуу жана янн талдоо кумуштары, образ опстенасына байляныш-туу айрыы теориялык маоелелер жана анн уйрэтуунун оптпмалдуу. рыпя-нкмаларн, спостун иошюзишшсин тана нарк-насилпн талдоо сыяктуу орчундуу илимпй-.адетодикалкк жумуштарга канул белунду. "Семетей" япосун окутуута арнвлган киришуу сабагында бул чыгврма улуттуи снй-мнгыбыз, байыркы бабаларыбыэдан калган улуу кврквм мурасыбыз "Ма-нас" училтигинин зкинчи болуму »вони, впня ?л турмушунан алган орду, мааниси. ошондой эле комоктун жыйнялкп алнкышы яана изплдвнииш, вврианттары, семотейчилер, вларднн чыгармачилыгн туураснндагн маа-лыматтар камтылат. Мындан тышкарн жомонтун темасн, идеясы, чагнл-двргвн доору жаЯинда да учкай кябар берплет.

Мектеп практинасмнда чнгарманын темасы, идеясы, чагнлдыргак лоору кенундегу маалнматтар менвн окуучуларда жомоктун нвгизгя окун-лары айтылгандан кпйин гана тааннштырып журушот. Програшаянн тала-бы да уиундай. Бирок эксперимент сабактары таптакыр башвапн корсет-ту. Чыяыида зле андай мезлымяттар езэк окуяларды оэдогатурууден мур-да берилсе, окуучулар текстти ар тараптуу, торе« еэдоштурууге псн-хологиялык кактан кыйла даяр болуп калышары анык.

Деги мв киршуу сабвгы мугаливдеп пон чебврчиликти талап кы-лары белгилуу. "Мылдай сабактын мансаты - отулп турган твманн окуу-чулардкн туура кабил ялып тупунуусу учун психология лык жактаи даяр-доо, парт тузуу,''*

"Семетей" впооунун нвгизгя оэак окуялары монен тааныштыруу жа-иа текстти окуу кумуитарыяа 5 оаат болуу ылайыктуу. Бул убакыттып ичиндв училтиктга вкинчи белуму камтнгвн окуяляр мумкун болушунча толук ездештурулуд, текоттин ар бир урунттуу кврлвринвн узуидулвр скулуп, ал узунлулар ар тараптуу, терен анализге алннат. Жомоктун урунт жврлерип жа-тка айттырып, айрым атваруучулук жондом----иыгы бар балдарга зпостун эзунун каадасы менен айттирууга озгочо ко^ул бе-луу кажет. [<5ындай муннздогу жу?>1уштар - келочектеги ссметейчилерди

^Голубков В. В. Методика преподавания литературы. -Москва: Учпедгиз, 1362. - G. ЬО.

даярдоонун озунча бяр мектеби. Дал уиул тчляптяр аткарилгянда гана "Срметей" ?бяктан бори-колаткая оозрки айтилки оалтын сяктап. зпоо-тун по этика лн« нучу, каармаидарнинн чебер тяртнлгяя жан=дуШшсу бал-дярдын 8Ч-С03ЕМШШН тупкурунсш тунок табат. Чнгармянн "адегенде му-гялям озу окуйт. Отондуктан ал корктуу оцуунун технпкасын пакты би-лууга милдеттуу. Мутялим эпостон узуялуну улгу катары окуп берген-ден иийяч гана токотти ачдая ары окуп талдоо кумуштары бятталат.

Текст менен тяаянштыруу лроцеоояндв зле чидагн сз бермвттчря-но, учнул оэздерго - чыгврманын бут чвркэмдук насилиив я9кул буру-лууга тпЯиш. Еул проблемяга баЯланштуу мл ая ялу у маовлелерди окуу— чулар дватерлеряпе жаэып алншнп, оозеки жооц беруудэ, сочинение кя~ зууда паЯдаланыиат. Эпостун тилто торен еэдшотуруу балдярдш cos байлнгынин есушуне чоч оболгэ тузот. КошвнтарпЯлеп окуу, тушунге-нун талдоонун элемента менен айтнп беруу ыкмллярн ылайыгннв карай яенври колцоиулгяны ябэол. Суроо=тялшырмялар окуучуну ту Яше лгу п тол-гонткондой, кекече шширлн айтуугя туртку бергендей болуп тузулге-ну од. Ат устунон, кокувунан берило коИтон Соймяза "суроолордун зкяя-дан байка иайдаон жои аквнин ар бпр мугалим унутпашн керек.

Балдар апостун текста менен мумкун болуиунча то лук таанышип чык-кандан к it Лил гвяа образдарды талдоо жумуттары башталат. Конок боюн-ча билген мяалнматтарнна таянип, окуучулар "Свмвтейдвги" он чина торс каармяндардыи озгечолуктчрунэ муноздчмо беришет. Мугалим алар-дын яйтканын толукта&г. "Сбметей" зпосун мнидай кол менен окутуу огсуучулардая актявдуулутун ярттырят. Аляр лэдвилп, эмгектенуугэ, ойлонуута пргаоыз болушат. Ошондой яле яюмокко болгон кыэыгуулвры 9С9Т. Лиан ар бпр иекгоп окуучуоунуя отулген чыгарма туураснядагн жекече о!1=пикпри болушу зарыл. !.1ына утул айтылгандардага баарыныя ииеяимдуулугт Еиокчк шаарыннн аднв Чуй оряонунун бир катар мектеп-терлнде откзрулгон аксперимент сзбактаршын журушундэ, ошондой »ле практикант студенттердин сабактврында текшерилип аныкталдн.

"Семетей" апосундягы коркой образдарды талдоодо мугвлим окуучу-лар менен баарлашыа, г.ээде атя^ын талаш=тартыт чыгаруучу кырдаал тузуш учу я сртого "жом" тяштвйт. Бул учуя боляол менен окуучулар-днн влднна: "Эше оебвптен беплкте аатканда эле Свмвтвйдия жоооу кчя? .Мунун тудку 1.ИННЗИН паяляГла туиунвоунчр?" дегея оуроо коплвт. Ошондой зле СемстеАдая агэларн Абынв, Кябешту, чоч атасы Какнптн

■^А л ы м о в Б. Аалы Хокомбаевдин чнгартларыа окутуу. -Фрунзе: .''еатеп, 1976. - 17= бет.

алтуруп, атасы Манаотан калган 40 чорону тугол кырып салганына бай-ланыштуу суроолор да талаш-тартыттын чордону боло алат. Мына уаул 0НДУУ классты жандандыруучу <крин=экпн суроолордон кийин каарман-дарга мунездаыо беруу жумуштары башталат,

Эпостун повтикасына ба1лаыыштуу айрым маселелерга токстти окуу учурунда зле какул бурулса да, буга атайнн саат балуу илайыктуу. Себеби "СеыбтвА" сьшктуу тандешоиз чыгарманын кэркемдук азгачалугу-на текстти окуу ыезгиливдепс талдоо ценен ала чектелууг8> болбойт. Мындагы башкы максат жомоктун по в тика сын - согуш картиналарынын оу-ратталуш езгэчолуктерун ачып беруу болуп саналат. Бул кердв дагы бир врка алчу нерсе, "Семвтей" жомогундагы согуш картииаларин жаяа алардын ботончелуктору туурасында саз кылууда, адабият цугалиии ан-дагы жалпы алапан согуитук карунуштер, квквме-жеке бетташууяар су-раттолган урунт узундулорду жатка билуусу зарыл, андай болбогондо алв бул иш ва максатына жетпей калыш ыктныал. Дегелв «аркам чыгарманын повтикасия талдоо ~ адабиятта окутуу методикасындагы вц та-таал проблемалардан бири. Такрыйбалуу мугадивдер бул шти лекция методу менен кузаге ашырып журушат. Жомоктун повтикасы туурасында-га'мугалимдш.лекцияекнш ыазмундуу, кизыктуу болуиу гана бул маее-ленин ийгиликтуу чечилишине жагывдуу шарт тузуп, сабактын натыйжа-луулугун арттирарын эксперимент сабактары далилдеди.

£омокту жыйноочулар, изилдазчулэр, семетайчилар, анын вариант-тары двнунда маалшат бвруудо, текстти комыентарийлуу окуп, взэн окуяларын баяндоодо, образ систамасш кана чыгарманын квркамдук нарк-яасили туурасында саз кылууда - "Семотей" апосун бутундой талдоо кумуштарывда биздин мвтодикалык сунуш корсатуубуз боюнча жургу-зулган сабактар катардагы, кэнумуш сабактврга Караганда адца канча »^фектявдуу болгону еэгеча белгилап кетууга арзыйт. Окспериментал-дак класстардаш окуучулардан эпос бовнча тушунугун 'текшергенде, алар контролдук класстардагы окуучуларга Караганда кыйла мазмундуу жооп беришп, билимдеришш терецдапш кароотушту. Бул темэниу таб-лицадан ачык каруиат:

втулчу чыгарма: !клаоС№р!окууч1! Тамендэгу баага жооп беришти

"Сематай" впосу ! - ! саны ! 5 ! 4 ! 3 ! 2

Окуучу-« саны ¡контрол. 56 Ь 19 26 3

Еетишуу процента ¡контрол. 14,3 33,9 46,4 5,4

Окуучу-и саны ¡экспериы. 56 I? 25 14

Летишуу процента 'эксиерям. 50 45 25

Мывдай ййгилии=яатайжа токстке улам кайрилып, башкы кэнулду аны пр тараптуу таадоо пшторине буруу ыеяен, оиуучулардан антивдуу-лугуя арттнрып, алордан яюмоятогу. кеторулгон пробломага карата оз аддннча жекв шкмрш айтууга кэнуктуруу аркылуу гана мумкун болуп отурат. Пзилдеодэ эпосту окутуу бокшча ищталип чнккан усулдуи жу-муттардщ1 илишй=методикальт жактаи тууралыга окзучулардын оозеки ноопторунда, сочинвниелоркнде текшерилип тастыктадцы. Сочинение яа-зуу учун э'колерииентаздыв жаяа коятроддун класотарга бярдей зла те-малар борилгеяи менен, шнда да якспэримоятадднк клаоотагн окуучу-лардын билим донгозл! кесюш айырмалуу бодду. Эгвр нонтролдук класо-тардагы окуучулар китептен квчуруп, даяр пигарлерда пайдалануу менен чектелитсв, эксперкменталдык класстагнлар кэбунчо оз алдыларын-ча издонишш, жекето дшшрян чнгармачылнн менен яяэууга араквттв-яиштя. Изденуу, чкгармачылнк spryy мен он казылган ал сочянениелвр кыйлл мазмундуу, ары орягиналдуу чнкканы баамга уруяат. Анын натай-жасшын жогору болгонун томэнку таблвда да нрастайт:

• Коитеби 'клаоотар'0КУУЧУ~11' Томэидегу баага назышта

! ! санн ! 5 ! • 4 ! ' 3 ! 2

КИЧЯ=Кв1,ОШ орто мокт, (Чуй области) Жетпшуу процент ; Лконтрол, ! контрол. 27 2 • 7.5 ' 9 33,3 13 ' 48,1 3 11,1

!эксперим. 27 5 12 9 I

Затишуу проценты !эксперим. 18,6 44,4 33,3 •3,7

№ 39= орто мектоп ■ (Бишкек шаары) Квташуу проценте ! контрол. ) контрол. 26 I , 3,9 9 34,6 - 14 53,8 2 7,7

I экспорт,!. 25 6 10 . 9 -

Жотпиуу•процента !эксперим. 24 40 36 -

Учунчу главада "Сейтек" зпооун ояутууга байяаяштуу масолелвр • каралып, алгач жомов боюнчв отулчу гарииуу оабагшын эзгэчелуктбр^, аны яургуэуу кагдайларина, этадтарына гоктоддук. "Семетейда" ону-туудан айырмаланып, мында жомоктун озэк окуллары кэяундэ зпообоюя-ча яургузулгон кириш сабагннда зло айтнлууга тийиш. Ал текотти окуу, аны талдоо зкянчи саатннан башталат.

"Сепгок" эпосунун эзок окуилары менен бадцар кун мурунтан то-лук тяяяш болушу зарыл. Еул мугалга.щш аядая аркн жумуиун кыйла яенилдотет. ОпондоЯ зло впоотун кайсн узундулэру мзнвн тааннштнруу-ну да мугалим мурдатан элэ аландаштырна коюуоу кервк. Ал текоттер шипит-'?. жират окулуп, кошен таряйленяп, окуучулар мшен бнрдак-

те талдоого алшшт. Таддап талкууга алуунун курушунда коркам текст моиeii болчу кумуштардьш езунча бир комплекса куэаго ашырылуу Malien, "Сайтек" апосунун идеялик-квркеыаук бвтвнчолугу, андагы yfc булэлук, баатирдик мотивдврдин орун алышы, квркем образдардын вз~ гачалуктару туурасында да кенари саз болот.

"Сейтвк" апосунун квркем такстин окуу, талдоо аумуштарша бар-дагы болуп 4 саат убакит болуу ылайык. "Семетейдагидвй" алв шнда да башки квнувду твкстти кираатын квлтирип кэрквм окуй билуул» бу~ руу шнан, комоктуя пойтакалик чигарма катары'озтачвлугу сняктуу ыяселелвр каралат.

"Сейтвк" впосундагы каркай образдарга муназдама ббрууго 2 саат балунет. Каармандардин образдарын талдап, мунэзун.ачуудь он шна терс квйиикерлердин портрвттори аз ара садштырилып каралганы как-шы нагыйжаларды берорин тажрыйба жаяа вкспериманталднк кумуштар ырастайт. Аиткони алар канчалык карама^караш - антипод образдар бо« лушсй-да, кандайдар бир даракада бир=бирин толуктан турутаг, Мисл-лы, мифологпялык Сарыбай доанун аду суук кебете=кешпирнн, ырайим-сыздактш!, кара кучтун ур токмогу катары албуут муыкунчулугун кан-да жок баатыр виз Куплшын нур куздуу турпаты, 'тендешсиз балбанда-га ианен салштырыя кароо окуучулар арасшда зор кызыгууну тууду-рат. Каармандарга муноздома беруудэ алардон баарына токтолуп оту-рууга мумкуичулук кок, ara убакыт да жетпвйт. Эшиндуктан Сейтвк, Карадоа, Куялы, Кыяз, Сарыбай ецдуу кани кейипкерлергв гана кэцул болунгану од.

Бир чанча жылдар бою мургузулген эксперимент училтиктин "Сайта«" болумун окутууда "да улантылда. Jib мок боюнча тигил не бул тема-даты вдтариалдар туураоннда саз кылууда мурдагыдай зло балдардш ац=свзиминин тээ тупкурундо катылыл жяткаи чигармачылык коидом=иш-ГШ1 ойготуп, кыймылгаракеткь келтирууге, вз алдынча ойлонуп=толго~ нуусуна, активдуулуктаруй арттнрууга, зц башкысы, ички дуйнесу бай, жогорку интеллектуалдуу инсан катары калнптандырууга аракет жасал-дн, Эксперимеиттяя журушундо "Свиток" эпссуа окутуунун эф|ективдуу ык=ашлдары иятелип чигып, аныя тууралыгы текшерилип, апробациядан аткорулду. НатиГяэда, контролдук класстардагыга Караганда овуучу-лардш жеташуусу экспорименттик клаостарда 12 процантке жогору бол-ду. Еул жый1нт1к=натнй»'А жомокту окутуунун биз иштаи чыккан илимий-методикалык негиздоришш ишенивдуулугуп (достоверность) жана далил-дуулугун (обоснованность) аныктайт.

Акиринда айтврыбт, "Сомчтой" жана "Ссйтек" впостору бир бугун

паркам туундуиун балумцару катары бирдей жанрдагы чигврмаляр болго-нуна карабаотан, аларды окуп уйронуунун ык=амадцары аз ара айырма-чилнктарга да вв. Алсяк, "Семетей" учун а тайн I саат киришуу сабаты наралоа, "Сейтек" учун чакан кириш баяндама менен ченталсе да болот. Вн негизгиси, бул бир1Ш--бйри улаган вки жомовту окуп уйрэнуу про-цаоси да ар башкача, Ошондой эле коркам таксттп окуу жаиа талдоодо-гу нолдонулчу ьш-амялдар да айырмалуу, Ал айырмачылыктяр иитин III р лава спида кзрсотудцу. Кискаои, бул вки впосту окутууга байланыш-гуу иштелип чыккан нн--амадиар оир=бирин толуктап, азунчэ бир бутун-цукту тузат. Натыйжада, "Семетей", "Сейтек" »посторун окутуунун ялимий=мвтодикялык жоадору иштелип чыгып, бир слстемага салннды.

"Семетей" жана "Сойтек" эпосторуп окуп уйрануу учун биз иштеп 1ыккан илимяй-мвто.дяяалыя сунуш-пикирлвр VIII класстын окуучуляры-им курак взгечелугуна да дал келвт деген шленимцебиэ. Еул куракта »опуруадердун ар тараптуу ой жугуртуусу ото таз анугет. Дал ушул [3 - 14 наш куракта бяланин'машоого болгон "чыныгн турмуптук" коз »араиш лайда болот, окуучунун озуно, байка адямдарга, турмуш чында-?ына жана искусствого болгон жекечэ мамилеои аныкталат. Демек, биз тштеп чыккан илишй=методлналнк жыйштыктар свз болуп каткан вки »постун темен, идвясы, образ системасы, лоэтикасы женундогу окуу-!улардын жакече пикирлвринин нагизиндв яарадды.

Акнрында изилдэвнук нвгиэгя анЯинтыктарм чнгарылды. Ошентип уюоертацая боюнча тэмэнкудвй корутундуга келуугв болот:

1. "Сематей", "Сейтек", кялгш "Мала о" впосунуп адабият програм-иларынан, окуу китептеринш жапа окуулуктардан орун алышы, алар-дан оош=кыйнштарн биринчи жолу ар тараптан нллктеага алынды.

2. "Семетей", "Сейтек" жомокторунун буга чейинии жана бугунку !ундэгу окутулун абалы, алдыцки практик мугаливдердин иш=тажрыйба~-мри кенири, терец янализденип, алгячкы прат жялгшланды,

3. Адабият мугялпмдерингш ии-тажрыМаларняа, методика илишшлн [вгизги твлаа=прпнцяптер1ше таянуу мен он, вталган эпостордун теко-?ин окуу, таддоо пштеря биранчи жолу бир спетвмага салынды.

4. Окуучулардан чнгармачылык метен шатаеоуно карт тузулуп, та-иш^тартыш, проблсмалык кнрдаал тузуучу маселвлчр "Семетей", "Сей-•еити" окутуудягн банки ыи^вмаддярдан экйндигп аяыктялды.

5. Зки жошктун идеяднк мазмуну, образ бястемаоы, по»тикаси -то ступ бут керкоцпук нарк=нас«ли, кээнарбзе куну туураеннда ар бир 1куучунун оз гашфн, жекечо ою болуиу балгиленди жяна аядай кеяду!1»-^арго ээ бо.чууяун конкреттуу жолдору керсетулду.

6. Саз octypYY кумуштарыяын бардак турларуне, айрыкча сочинение жазууга еэгечв канул болунуп, анын "Самвтай", "СеЙтак" впосторунун идея;шк=»отвтикйлык азгочэлугун, образдар системасын, корквмдук нарк=кунун лагу да тервидетип ездештуруудегу нвгизгя ебелгелордун бири вкендиги далилдер иен он иарсэтудду.

7. Иликтевнун ¡курушунда аталган зпосторду окутуунун нвгиэги ые-тодикалык принцмтери, ara тийиштуу еткврулуучу ар бир сабактш маани=иазмуну, ¡кол=жоболору, аффвктивдуу ык=амалдарк идими1=мвто~ дикалык екутте иштелии чыктн. • .

даоСЕРТАЦИШШН НЕГИЗГИ ЮЮД.0РУ АВТОР ДУН lôi/iem ЭИГЕКТЕРЩДЕ ЧА1ШДОШ1ГАН:

1. Изучение поэтики «noca "Сенетей" // IY науч. сессия аспирантов КРУ (тез. докл.). - «р.: КГУ. 1990. - С. ВО - 81.

2. "Оейтек" адосунун Сарыбай дэонун согушунан кийинки окуялары манея таанштыруунун айрш ыаселвлери Ц Проф. К. Тынастановдун 90 жылд. арналган рван, илймий-~-твор, конфервн. жасалгая доклад, менеи баянд, тезистври. II б, - Бишкек, ÏS9I, - 14 - 16= б.б.

3. Баатырдык "Сеыетвй" кана "Сейтвк" апосторун мектептв окутуунун методикалык мааниси // Киргиз респуб, ЙАсшнш корр.=мучэоу, фи-лол, илим. доктору, проф. К, К, Сартбаввдин 60 кыдд. арнад« илиад4= практ* конфер. баянд. тезистери. - Б.: КМУ, 1991,- 26 » 27- б.б.

4. "Сайтек" эпооун мектептерде окутуунун бугунку кундегу абалы жана аны еркундэтуунун оптишадуу ыкм&лары // Ресшуб. окуу жайля-ринда мамл. тидщи колдон. проблемаларына ернад-. илимяй-ираи.,:rgïï> ферен. баянд. таздстерп,- - Бишкек: КМУ, I9&I. - 57 - 58= б.б,

5. "Семетей" апосундаги образдардан ыаанисин ачуу // Эл агар-туу, 1991, # II, - 7 - St. б.б.

6. "Сейтек" апосундаги.баатырдык мотивдерди окутуу // Ï научи, сессия аспир&н. КГУ (тез. докл.). - Бишк.: КГУ, 1992. - С. 54.

7. "Семетей" »посунун вараьнттары, семетейчилер туурасында ша лымат беруунун айрым кагдайлары // 11ауч. конф. проф.-преп. состава поев. 60-летию обр. КГНУ. Тоз. докл.- Б.: КГНУ, 1993.- С. 36 - 37.

8. "Семетей" каяк "Овитек" адосторун YIII класста окутуунун ай рым мааелелери // Эл агартуу, I&95, И 1. - 37 - 40= б.б.

3. "Семетей" виосундагы Кудчоро менен Канчоронун обряздарын са лыштырып мунездво // "Ыанао" гшос. 1000 жылд. карата аткэр. илвшй цракт. конф, материаддары.- Бишк.: ШУУ, 1995,- 155 - 156- б.б.

А НН О Т А ЦИЯ

¿1сследоваииз посвящено изучении киргызокях героических эпосов "С91.ШТ9Л" и "Сейтек". .' " ■

Диссертация состоит ии введения, трах глав /лооы:м параграфов/, заключения, э также библиографии.

Во введении определяется актуальность избранной таны," дается обзор обстоятельств, обусловивших ее 15-ябран.ю, характеризуются обЬект, предмет, методологические основа, цзли, задачи, научная гипотезе, метода, использованные з ходе исследования, новизна и практическая значимость работа, а такие апробация.

В первой главе /два параграфа/ определяется ¡/эсто и степень значимости эпооо^ ;,СеыотвЛ" и "ОаЛтек" в школьных преградах и учебниках по кыргызской литература, а таллса проела;,даэется а анализируется пятидйсятиплтнлэтнзя история зклгюнпя их в программные документа н учебные пособия. Здесь асвачамтед также нынаанва состояние преподавания и некоторые оообенност« усвоения этих эпосов в сродней школе. ' '

Вторая глава /четыре параграфа/ поовлпаотся изучению эпоса "Са-натеЛ" в школэ. Разработано структура уроков пя изучению данного эпоса. Предлагала образцы уроков. Здооь глазная роль .отводится работе нэд художественный такс той.

Третья глава /два параграфа/ раскрывает пути изучения эпоса "Сойтая". Здесь юно разработана соответствующая структура уроков. Удаляя глзвную-роль чтошт л анализу текста, автор предлагает развернутый комплекс иоаонтов проблемного обучения. КравуголышЯ ка-монь данного исслодованпя - методическая зистеив,, Зорыируодия умение разрабатывать и отстаивать своя личную точку зрения, что способствует становлению школьника как личности.

В заключительной части приведены выводи /из секи пунктов/, которые касаются проблей на только изучения названных эпосов, но и методики ¡1 практики учебного освоения как эпических произведений, так и курса литературы в целой.

Предложенная методическая система апробирована экспериментальным путай; а диссертации охарактеризованы итоги эксперимента.

ANNOTATION

The investigation is devoted to studying the Kyrgyz heroic epos "Senietey" and "Seiytek".

The dissertation consists of introduction, three chapters (eight paragraphs), conclusion and bibliography as well.

In introduction the actuality of the selected subject is formed survey of circumstances stipulating its choice is given, the object, the subject methodological principles, aims and problems, scientific version are characterized, and methods used in the process of research novelty and practical value of the work, its practical usage are also characterized.

In the fust chapter (two paragraphs) the place and degree of importance of "Senietey" and "Seiytek" eposes are formed and history of inclusion them in those programme documents and textbooks is observed and analysed; its noteworthy that this history lasted for 55 years.

The second chapter (four paragraphs) is devoted to studying epos "Semetey" at school. The structure of classcs on this epos studying is elaborated. Specimens of classes are suggasted. The work at fiction text plays the main role here.

The thud chapter (two paragraphs) is directed to epos "Seiytek" studying. The structure of classes is elaborated as well. The whole complex of moments of problem education suggests that reading and text's analysis should be leading factor. The skill of working and standing up one's own point of view enables the formation of a pupil as personality. And this is the main point of the given investigation.

In conclusing there are some results consisting of seven points which are devoted not only to these two eposes studying but methods and practice of epic ' works, literature course on the whole as well.

The investigation is used with experimental way the experiment's results are characterized in the work.