автореферат и диссертация по педагогике 13.00.02 для написания научной статьи или работы на тему: Методика преподавания связной речи в V классе кыргызской школы

Автореферат диссертации по теме "Методика преподавания связной речи в V классе кыргызской школы"

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БИЛИМ БЕРУУ ЖАНА ИЛИМ МИНИСТРЛИГИ

КЫРГЫЗ БИЛИМ БЕРУУ ИНСТИТУТУ

Р Г Б 0,1

1 1 и АР Кол жазма укугунда

ЧЫМАНОВ ЖЕЦИШБЕК АРЫПОВИЧ

КЫРГЫЗ МЕКТЕПТЕРИНИН 5-КЛАССЫНДА БАЙЛАНЫШТУУ КЕПТИ ОКУТУУНУН МЕТОДИКАСЫ

13.00.02 — кыргыз тилин окутуунун методикасы

Педагогика илимдеринин кандидаты деген илимий даражаны изденип алуу учун жазылган диссертациянып

Авторефераты

Бишкек — 1996

Диссертация лык нш Кыргыз Цамлекеттлк улуттук Ун.шерслтеглилп киргиз тили яама ачабялтил оку.тунуа метод::каса ка^едрасында аткарылды.

;!ллма}1 яатекчл: педагогика аллздерх. он канд.- ' "■*, профессор ОС^ОШШОВ А.О.

О^лцла.чдуу оапопенттер: педагогика <шм. зра ¡да колоду

РА^шТСЛА С.Р.

педагогика лллли^р-к^;. калдлдата:, профессор л-ЛРАЛЬй ь.й.

Ишха сыноочу мекеме: К.Тыныстанов агилдьгы .иракзд ^е \_х .'»г калы к уилверс*; ;егл

Десер гадая 19п,6-хылдын ",//' лыргыз йллиг. беруу цнститугупун алднндагы педагстака глхздерлкл доктору /канчлоаты/ деген аллмий дар&каиы ыйга^уу осюича А 13.9 АдлсгеаГ-мрллген Кедешгян зшГашында кэрголог.

дарегл: 7<20000, Блякек шаары, Зрклндлк бульвары - ¿с-

Дассертацлялык из мснен Киргиз балам- беруу анстигутуиун идами!1, клтепкаыасилан таанышууга болот.

Автореферат 1996-тядан " ЛХ та,а тылды.

Ацастешгиралгея Ке4еагин окумуш-

туу катчас-я, педагогака иламде-

рлнин кандидаты . ИНРАЕВА Н.Я.

изш1дее1ш1 жлшш ;.шюздемво v

Темапын актуалдуулугу. Киргиз Республякасинын каз каранды э;лес, оз алдшчалуулукка жетлшуусу, энугуунун жа.-щ,' демократ,шлуу жолуна тушушу жалпи билим .iepyу иишне, апыц пч.шдз, киргиз тилин окутуу иштерние, жадн галаитарды койцу. 1989~:килдаш ¿3-сентябринда респу-бликаныи. "Мамлекеттик тили жанундегу" закону кабил алшшп, киргиз тили мамлекегтик тил деген статусна ээ болду. Ъул Закондо: "Киргиз гилин мамлекегтик тил катары отатуоун закон жузунде белгилаа киргиз талин жана киргиз элшшн улуттук маданиятын сакгоого жана енуктурууга негиз тузэт. Бул болсо киргиз тилин республиканин мамяекеггик .«ана коомцук турмушунун бардак чэйралэрун ар тараптуу жана толук турде колдонууну камонз кылат",- деп айтилган. Ушундан улам киргиз гилин окугуулун дечгээлии турмушубуздун бардак чейрэ-лерун тейлегендей баокичка кетэруу зарилдиги пайда болду. Экинчи,-ден, 1992-зшлцын 16-цекабрында кабыл алынган "Билим беруу жэнунде-гу Кнргыз Республакасыиин Законунда: "Окутуунун неги зги тили мамле-кеттик тил, болуп эсептелет",- деп балгиленди. Аталган Законго ила-йык, киргиз тили.билим беруу сиотемасынын бир предмета -катарн гана эмес, жалпы билим беруунун негизги кара^аты катары да кечири колдо-нулушу талап килыпды. ^чунчуден, Киргиз Республикасшшн жачи Коно-титуциясы /Негизги закону/ 1993-жилдыи о-майында кабыл ¿линии, анда кыргыз тали мамлекетгак тил катары белгялениш бул тилди илимий-теораялык иликтеэ иияне, окутуу, уйрагуу жумуштарина жадича мамиле кылууну биротоло бекемдеди.

•• Киргиз тили учун тарыхый мааниге зз болгон бул Закондор кнргыз тилин окутууда негизги басим анын курал катары тузулушун гана рмес, ал куралды талапка ылайик колдоиулушун да уЯрэт.уу байки милдет • экендигин ашындадц.

Киргиз тили соцку мезгилге чейин илимий теорйялык жактан бир ■ топ ИЭИДД09Г9 алшшп, кэптагэн проблемалар ийгиликтуу чечилгендиги галаисиз. Бирок изялдэ а шагери, негизинен, тялдии тузулушун окуп-уйрэнуугэ багнтталнп, ти-лщш реалдуу жашоо формасин; практикалик колдопулугаун / кеп, кен маданиягы, текст,-стилистика/ иликтевгэ дтэрлнк коцул бэлунбэЯ кедди. Респус>ликанын Улуттук илимдер акаде-миясипда кеп маначиятын пзалдаечу агайын балум 1989-жилн гана ачнлып, бул маселе богача Фундаченталдуу эмгекти азирынча бере элек.

Кыргыз тилшшн стилистакьсына арналган бир даш монографиялык эмгек жок. Ал Эми кеп, тексттин табляты, текстке лингвиотикалык талдоо жургузуу сияктуу ары татаал, ар зарыл, керектуу лингвиотикалык про-,1лемаларга карата кенари оэз боло элек.

Бул маселелерди теораялык жактан чечпей туруи, талдан колдонулу-шун окутуп-уйрэтуу жумуштарын узурлуу жургузуу дээрлик мункун эмес. Анткени байланышгуу кепти /тилдан практикалык -колдонулушун/ окутуу менен гидцин функционалдак маанисин, гил сиетемасыкдагы тигил же бул тил бирдиктеринан ролуи rana уйратпэстэн, барыдан мурда, тигил . же бул ойду, информаццяиы берууде тил каражаттарын колдонууну, алар-. дан жандуу карш-китнаш жасоодогу колдонулушун, коммуникативдак бай-ланышта тил каражаттариныя биргелешлен аракетип уюштурууну, аларды пиклр алышуунун шаршпа, езгэчвлугуне, максатина жараша оозекл жана жазуу формасинда.ишке ашырууну да уйрэгет.

Эне тидци окутуунун слотемаецнда байланыштуу кептин алган орду такталыц, аны окутууга карата ар бир класс боюнча сааттар бэлунуа, тематикагш тузулуп, окуу ирограммаларында 1987- жыдцан бери егулуп келе жатса даты, бэлумцу окутууга байла .ыштуу теориялик маал .:латтар-цын, мого'шкаршк иллктезлэрдуи киргиз тиллнде али толук иштеле электигииеп удам, байлааицтуу кеи боюнча программа койгоп талаптар иш жузунда каалаганцай жышнтык бербей, мугаллмдердин-"башын айлан-тип", жала^ изложение, сочинение жаздаруу менен чектелип келе жат-кандыгы тынчсызцандират. Бул жагдай талчи-окумуштууларга жана' методисг-иллшюзаорго ишгл ушул боюнча узакка созуу деги эле мункун эмес экандигин тастиктап, бул проолемани иллмлй-методлкалик жактан изиледегэ алуунуа акг.уалдуулуг.ун. практикалык зарылдигии айгипелеИт.

Кыргыз талин окутуунун метоцпкаоында байланышгуу кеи боюнча лингвлстикалык материалцарцин етэ аздиги, эне тилибпзде бул проблема боюнча терминдердин да аля еолук такталып бута электш'и, байланыштуу кепти окутууда, айрикча, беишнчл класстын мугалнмдери кыйна-лып, белум боюнча бардак билимдердан негизи ушул класста берлле башталыщы изилдеанун гемасын "Кыргыз мектепгеринин 5-класоьшда байланыштуу кепти окутуунун методикасы" деп алууга неглз болду,

Изилдавнун об"ектиои - жалпы билим беруучу кыргыз мектептершпш 5-класстарыица байланыштуу кепти окутуу процесса.

Изилд88пун предмета - байланыштуу кептин эне тилдл окугуунаги орду, ролу жача аиы окутуунун эзгэчэлуктэру, методцору.

Изилдвэнун максати - киргиз мекгеитеринин 5-класстаринда ба¡i-лаништуу кеиги окугуунун лингвометодакалык неглздерин иштеи чы-гуу.анц уйратуунун ийкемдуу ык-жолдоруи аныктоО.

Жогоркуларга гаянуу мечен алдибызга тэменкудей идамий божомол-доону койдук. ¡Лектепгерце байланышгуу кепти окутуу натыйкалуу болушу мункун, качан гана:

- кеп тилди« реапдуу жаисюсун парггап турган табигый керунуш экендигии, тил менен кептин езгечэлугун жана карым-катышш терец уйрэткэндв;

- кептин оозеки жана жазуу ^ормаларын бирдей еркундэтуугэ жетиткенде;

- окуучулар текст тууралуу негизги маториаддарды вздэштуруп, 93 алдаларынча текст тузуп, ани еркундэтуп жана кайра тузуугв жетишкенде;

- кептин формаларына, турларунэ жана тяпгерине жараша оозеки жана жазуу жузундэгу кэнугуулэрду оистеиалуу вткэруу аркылуу киргиз тиля оабагннын кызнктуулугун, практикалык баалуулугун арттыр-ганда.

Мзилдээнун максатына жана ялимий божоиолуна ылайык изилдэвнун твмэнкудэй милдеттери аныктадда:

- изилденип жаткаи проблемага байланыштуу ллагвиотикалик, педагогякалык, дидактакалык жана псяхологиялык эмгектерди окуп уйрэнуу;

- байланыштуу кептин тилда окутуудагы ордун жана ролун анык-тоо; •

- бул богаяча 5-класстын окуучуларша эмнелерди уйрэтуу керек жана кантип уйретуу керек экендигин тактоо;

- 5-класотап окуучуларшшн кабил алуу, аздештуруу боюнча потенциалдык мункунчулуктэрун аннкто^ алардац кызигууоун арттыруу-чу ык-мвтоддорду иштеа чыгуу;

- ишгелип чыккан методикалык ой-оунуштардан педагогикшшк натыйшлуулугун эксперименттик жол мейен аныкгоо.

Азыркы нулдэ реопублякаца болуи жаткаи саясий-экономикалык эзгоруулэр, ara ылайык элге- билим беруунун иштелип чыккан концеп-циялары, илимий тааныи-билуудагу практиканын ролу жэнундогу мате-риалиоттик диалектиканын жоболору, эне тялда окутуу боюнча учурда коюлуп жатк'Н талаптар, элге балим беруу боюнча кабыл алыиган мамлексттис документгер изилдеэ ипмбиздин мегодологиялик негизин тузду.

Ишти агкарууца проблемагшн теориялык жактан иликтенишин героч yílpanvy. эксперимантгсрди жургузуу. мугалиадердин жана окуучутр-днн ишмертуулуктэрунэ сабак лроцееоине байкоо жургузуу, анкета®«

оуроолорго жоат'о^ду жийноо, аларди таидоо, окуучула^дцн кабилдоо-сун, кызыгууларын.уйрануу, жалпылаштируу ми гоццору колдопулду.

Даосертациянии чламий жадилиги:

- киргиз тилин окутуу системасин.цаги байлапиштуу кентин орду' жана ролу аиыкталып, аныц лиигвометодашлик негизи иштелип чикга;

- байлаииштуу кепти 5-класста окутуупун ийкеидуу ыкмалары, жолцору сунуш кшшацп, коакретгуу сабактардии улгулеру иштелап чигип, темаларци сааттарга балуштуруунун алгилыктуу деген варианты беря над;

- окуучуларциц жа;п азгачелугуна ылайцк алардып акил-зслнин аоушунэ, бадим жана тарбия алишна байланиатуу ксптии тийгизген таасирин аниктоого аракет жасалди.

Изилдэанун практикалык маанлси:

- мектеп мугалимцерине байпанштуу кепти окутууга карата плишй жана методикалнк маалиматтарда берап, сабактын натый&алуу-лугун артгирууга кэмек кэрсагот;

- изилдэачу сунуш калии жагкан сабактын формалары, ик-ыетод-дору окуучуяарцын аз алдынча чигармачидик мепен ойжугуртуусун астуруп, сабакка болгон кызигуусун жогорулатат.

- 5-клаоста башшнищтуу кепти окутуу лшлнин тарблялык жана йилиы берууч.улук маанлге толук эп болгон ме.тодикалшс оистемага алынишы аспурумдцрд/н эне тиллн уйронууга, ал боюнча алган билим-церцн турмушта колцоно билууга абэлга тузат.

- окуу програгЛмаларып, окуу клгептерин, метод«калык колцоцмо-лорцу тузуучуларгэ айрым^аяр мате риал дар цы берет.

коргоого коюлуучу нигазги жо'кшор:

i. Иектеп мугаллмдерлнлн теорлялик, ллигвичето (¡¡¡шик гумунук-тарун тере.щагууга koM-jk карсетуучу бавдапышгуу кепки тпешелуу жалпы ыаселелер жана окуу ирогримма, окуу нитоитераннн cairn run жакииртууга туздан-гуз байланшш dap байлапишгуу коит орго мекгеп-терде окугуупуп "та^мхи.

2.. Байлаиилтуу копта Ь-класоса окугуунун меюд-ик-гири жана ал бомнча аткарилуучу ирактщшлик жумунгардни неглзи.

•Иштян ащюбациясы. Ддссзртацлялык наган шоедоледе боынча мазгалдуу басыаца 3 макала, академик Б.м.Ьнусалпондцн ЬО жилдыгшш арналган жыйнакка калемдуу материал каршланда. Киргиз маылокоттцк улуттук унавороатешиш асилранттаршшн /1%J, Ши, ./ шши11

сессияларында, Республиканын окуу жайларында' мамленеттик тилдин колдонулушунун проблемалары тууралуу откврулген республикалык илимий-практикалык /1991/,проф.К.К.Сартбаевдин 80 жылдыгына арнал-ган республикалык илимий-практдкалык конференцияларда.докладдар жасалда, кыскача саздук-снравочник /авторлощ/ жарык керду /1993/, улуттук универсигеттин кыргыз Филологиясн факультетинде атайын , куро 1992-жылдая бери окулуп келе катат. iíchk-Кол областнннн ¡Нети-бгуз, Нарын ббластынын Кочкор райондорундагы жана Бишкек шаарын-дагы бир катар мектеатерде эксперименттик тажрыйба'лар жургузулуп, алардан жыйынтыктары иште колдонулпу.

Диссертация.лык иш темэнкудэй тузулуштэ ишке ашырылды: киришуу,' эки глава, корутунду , паДдаланылган адабиягтардын тлзмеси жана эки гиркеме.

иштин негизги гаж

Киришуу бэлумундэ теманын актуалдуулугу тастыкталып,,об"екти-ои, предмета, максаты жана мклдети, иламий изилдвэиун методология-сы, жа^ылыгы, пракшкалык баалуулугу, ошондой эле апробациясы тууралуу маалыматтар берилди. .

уятш I главасы байланыштуу-кептин жалин маселелерине жана аны мект^птерде окутуунун тарыхына арналды. ■

Ёайланыштуу. кепт'и окутуунун эзвгун текст тузет..ОкуучуДардан бэлум боюнча алган билимдеригаш дечгээли да.алардан текот тууралуу алган тушунуктеру менеи бааланууга тийиш. Демек, мектеп мугалими окуучуларга гексттпн табиятын уСрэгуугв езгече басым жаоап, балум боюнча уйретулуучу бардык матвряалцарда текст менен тыгнз байланыш-та жана текст аркылуу гана окутууга малдеттуу. Тилекке каршы, мектеп мугалимдеринин текот боюнча тушунук-маалыматы, биливдёря ета чектелуу.экендиги байкалат. Бул тушунуктуу. Анткени кыргыз.тил иламанде да тексттин линвистикалык табаяты ушул убакка чейин толук изилченбегенаиктен, ал боюнча окуу китёптеринде, колдонмолордо, методикалык иликтеэлэрдэ кептэгэн так" эмеотиктер кетирилууДэ. аисалы, 5-класс учуй иштелип чыккан окуу китеблнде текст.жэнунде ■мындай маалыматтар берилген: "Мааниси жана грамматикалык жагынан байланышыц турган эки же андан кап суйлемдзр текст болот"..Учурунда мындай агшкгаманын орус гили боюнча 5-класстын окуу китебииде берилгендигнн, ал 9тэ кенари аныктама болуц, ошол боюнча .твкотти

татаал суйлэмдэн ажыратып керсвтуу дээрляк муккун эмес экендагин, оруо тилиядегя глешелуу эмгекгерге таянуу менен С.Давлетов далил-д8п кеткен? Окунучтуусу, С.Давлетовдун пикири окуу китебшин автор лору тарабынан кэнулге алынбай калган. Ал эми л-Л1 класстардын окуу китебинде: "Текст дегенде айры-л бир маани беруучу саздэрдун айкалышынан буткэн ойду билдирген суйлемдэрдун тобунун тартыя, том-том чыгармалардын жыйындасын тушунебуз. Текст о{щу беруу мун-кунчулугуне карата квлэму жагынал качине дана чоц текст болуп бвлунэт",- деген /9-бет/ маалыматтар берилген. Ьтерде бул маалы-маттын езун текст катары кабил алсак, андагы тушунукту мындай коелу, грамматикалык, сгилдак, мааниляк /айрикча бнринча суйлеадэ/ оркойгон, олцоксои каталар дароо баамга урунат. Дегя эле^ орто мектепте текстти окутуу бул терминдин кодцонулуш чэйресун, терма-нологиялык кефира маанисин тушундуруу алее, конкретгуу кеп бар-: дигин /текст.- кел бирдиги-ЙЛ/, андагы тил каражаттарынын колдо-нулушун, байланышын, биримдигин уйрэтуу зарыл экендагин таанууга убакыг жетти.

"Текст - 1ир нече суйлэмдун тизмегшен турган речтик ипшер- . дуулуктун жыйынтыгы. Текст тёматикалык, маанилик.жана грамматикалык жактан баЕлапышат, стилистикалык жана сгруктуралык жактан тутумдаш болот". Бул - КЖамтккованын текотке берген тушундур-мэ аныкгамасы? Тушундурмедэпг биринчи суйлэмге эч кандай доомат коюуга мункун эмес. Анткени ал эта зле абстракцаяланган тушунукту билдирип, тек гана текст кептин жлшнтыгы зкеядигин яалпы &о-нунан айтып тураг. Эклнчи оуйлэмдэ бир нерсе жетпей турат. Ал -байланыш жана тутумдашуу текстти ичиндеги, езунэ мунвздуу белги-би же башка гил бирдактери менен текеттин байланьшыбы - ушул так берцлбей калган. ,

Текст боюнча жургузулуп жаткан соцку иликтээлар аны /текстти/ "... коммуникативдак кызмат аткарган ез алдынча темага, маашлик-сгруктуралык жана коммуникагавдик биримдикке аз тилдик-кептяк бардик'^катары тааяый байтада..

I. Давлегов С. Байданыштуу речг>: иегизги тушуыуктер жана аларды окутууга карата методикалык сунуштар /ЛЛугаламдер газетаоы, 1988,30-сентябр».

¿. Кп-ланкулога К.Т. .Мусаева В.И.' Ч.-Ч1 класстарда кыргыз тилин оку тууиун айрим маоелзлепи //.¡угалямдер учун методика лык колдишо. Фрунзе, Лектеп",1990,23-бет.

3. Рашзыков Т.Текеттин грамматикалык категорлялары //Кптепте:

Болот 2,1урагалисвлч Ьнусалиев - кэрунукгуу илпмпоз, дааньпглап педагог жана -коомдук дилер. Бишкек, 1993,

Лингвистики илиманде текст маанилик, грамматикалык жана струк-туралык жактан бир бутунцуккэ бириккен суйлэмдердун группаоы /тобу/ катары да каралат. Эгерде мурца /60-жылдарга чейин/ текст-ти тил бирдиктеринин колдонулуш азгачэлуктарун изилдэачу материал катары каралса, соцку мезгилдерде тексттин азу изилдээнун об"ек-тисине айланып, тексттин тузулушунун законченемцуулуктару, анын маанилик, тематикалык, структуралык жана стилистикалык байланыш езгачэлуктару, байланыщуу жолдору, текстти- тузу учу каражаттар сыяктуу маселелер кэтэрулуп чыкты. Демек, текст - пикир алыщуунун негизги кептик бирдиги катары ары татаал, ары кап кырдуу, эз. ичине нэп сыр камтыган тил илиминдзги чод проблема.

Мектеп окуучулары текст бошча ала гурган биламишш негазин кайсы маселелер тузуш керек? Баздан оюбузча, алар тамэнкулар: Биринчи, тексттин каламуна, аны тузуп турган суйламдард* санына карабастан, анын маанилик бир бутундуккэ ээ экендигин уйрату у. "Тексттин эц негизги белгиси - кандайдар бир информадияны тую-дуруп, эз алдыаа темага, маанилик биримдикке ээ болуп ту рушу" /Т.Маразыкон/ эсептелет. Информация мында ар кандай чаржайыт кабар, маалымат маанисанде эмес, белгилуу бир темага багытталып, маанилик бутундуккэ ээ болгон ой, кабар, тушунук, атугул, эмоция маанисин-де айтылып жатаг. Ушундан улам, текст информативдуулукке ээ болгон кеп бирдиги экенциги аиыкталат. Информация И.Р.Гальпериндин пикири боюнча эки турдуу болот. Биринчиси - мазмундук-фактылык информация, кыскача Ч/НИ, экинчири - мазмундук-концептуалдак информация Ч1КИ. Инйормацйянын биринчи- туру болуп аткан, болуп жаткаг жача úmo гурган окуя, кубулуш, процесс, факт ж.б. жонундэ билда-рууну камтыса, экинчи туру /wllüt/ биринчи турундагу айтылгандарга карата авторцук индвпдуалдик машлени, алардан 'турмуштагы мадыз-глаанисл туурадуу билли рог.* Демек, информацияда эмне жанундэ айгилса, ани- тема деп, ал эмц эмне айгылса - негизги ой деп тушу-нуубуз зарыл. Т.Маразцковдун-."Тексттин темасы - текотти тузуп турган азак глааин",-деи аныктама бериши да жогоркулар меиен тушунду-рулот. /¿,1енимче, тема жвнунда 5-класстыл окуу китебинде "эмне жан./нда соз болуп жагса, аны тема деп атайбыз" деп берилиши туура/. ¡Кыйшгшгипца, текст б олуш учун an да азэк маани /тема/ болушу зарыл, шрок оз»к мааиишш болушу ненен чле текст маанилик-сгрукгуралык '

I. 1'ал»перни И.Р. Текст как об"ект лингвистического исследования.

1.1 •, 19Ы, .¿7-28-бпттер.

жагынан толун курулуп бутке^кептйк бирдик катары карала албайт. Анткени езэк мааниде берилген же катэрулген маселе-суроонун чечи-лиши, ara жооп берилиши керек. Муку тексттеш негизги ой деп айтабыз. Кысиасы, текст - маанилик бутундугу анын темаcu мелен гаяа эмос, негизги ою жана аларцы биряктирлы гурган суйлэмдэрдун грамматякалык байланышы аркылуу да белгилуу болуучу кубулуш, пи-,кир алышуунун бирдиги. Натыйкада, тексттин темасы жана негизги ою жанундэгу тушунук такталгандан кийин, тексттин темасы мечен текст-тин аталышы бир эле тушунук эместиги айкындалат. Тексттин аталыщы -анын темасынын же негизги оюнун же экеэнун бирактирилген ыазмуну-нун жалпы чагылдырылышы же аны башка тексттерден ашрмалай гурган наамы, ысымы. Ошондуктан аг коюш учун да текст маанилик, тематика-лык жана грамматикалык кактан бир бутундукка биригиши шарт.

Тексттин маанилик бутундугу ашнунда сэз болгондо анын темасы да аз ичинен бир нече балуктергэ бэлуне тургандагы кэрсатулет. Ал бэлуктар подтема, микротема же метатексг деп аталат. Ошол эле бэлуктер кэпчулук учурда тексттин абзацына дал келип, текстти маанилик жактан андар ары балуугэ мункун болбогон, езунче темачага ээ бэлук катары тушунууну шарттайт.

Жыйынтыгыцда, мугалим тексттин маанилик биримципш же бутундуг гун тушунцуруудэ тэмэнку белгилерди. зеке тутуп, аларда класс жогорулаган сайын кецейгип, тереддетип уйратуусу зарыл: . I. Текст - белгияуу бир гемага арналган кеп бирдигц;

2. Текстте кэтэрулгэн темага карата айтуучунун /жазуучунун/ жообу, оЁ жоруусу /тексттин негизги ов/ берилет.

3. Текстте тема жана негизги ойболгондуктан ал езунче бир буткэн чыгарма болуп эсептелег.

4. Тексттин темасын жана негизги оюн чагылдырган аталышц /ысымц/ болушу шарт

5. ЗНогоркулардаи улам тексттин башталыш, ногизи жана аякталы-шычболот.

Экинчи, тексттин милдеттуу турда бир нечез суйлэмдарден турушу же белуктзрге бэлунушун эске алуу. Мектеп окуучуларына текст тууралуу алгачкы маалыматтарда бер'ууден тартып эле тексттин бир нече суйлэмдэрдэн тузулээрун уйрэтуу зарыл деп эсептейбиз. Анткени кандай гана татаал суйлем болуп, анын тутумунда бир нечр жынэкак

суйламцар кирбесин, ал баары бир суйлэм бойдон кала берет. Мисал-га тэмзнку суйлэмду алып карал/: "Ошон учуй адабият менен искус-стводогу устэмдук кылып келген буга чейипкя адам баласьшын илимий-андуруштук жана техникалык улкон кудуретине устуртодэн кулдук уруп, улгулуу могивдеринин уну баштагыдан бир топ басаздап, ашркы убактарда анин ордуна "жан дуйнанун. жашоо чайрасун" /Д.Гранин/, башкача айтканда, социалдак-тарыхый енугуунун узакка созулган турмуштук практикасынын катаал сыноосунан ийгиликтуу этуп, асылбаа кенч байлыкка айланган анагэлуу рухий-имандык деэ-лэттарду аман-соо сактап калууга умтулуу тенденциясы улам барган caßiH куч алып барат" /Калык Ибраимоа/. Келтирилген суйлем жети-мишке жакын саздэн курудуп, белгилуу бир ойду туюндурган татаал суйлэм, бирок текст эмес. Эмне учун? Анткени, "¡иринчиден, татаал суйлэмда бир 1'у5у'1у«гун басаздап, ая эмн экинчисинин куч алып бага ааткандигы жэнунда, гана сэз болуп, мьндай озгэруш эмне учун болуп жаткандыгы белгисиз бойдон калган. Бул суйлэм бирдиктуу, тапнактуу мазмунга ээ эмес. Суйлэмдун "оион учун" деген байламта кенен башталывш анин буга чейинки сушюидэр менен маанилик жак-тан тикелей байлапиш бар экендагии айгинелеп жана аларда эше учун деген суроого жооп бералгеадигин же эмне женувдэ саз болуп жаткандагын тушунуугэ,керектуу маалшдаттар бардагынан кабар берет. Демек, аталган суйламдэ актуучунун /жазуучунун/ жообу болгону менен, э\ше жанупдэ жооп бергендиш/темасц/ белгисиз болуп, . . текс/гке мунэздуу болгон маанилик," струкгуралык бутундук, жыннак-туу аяктадгап мазмун /автопомцуулук/ толук берплгеи жок. Экинчи-ден, миоаяга алингап суйлэм - структураси боюнча татаал, болгондо да, аралач! татаал суйлам. Аныи тугумунда тушупдурмэ суйлэм /же киршщи конструкция/ да бар. Ал суиламдэр бири-бири менен татаал суйлэмц'ун сппгаксясшши закондоиру аркылуу байланшпын, синтаксис-тик йарчикти тузчу. Суйлзмдэрчуи мыицай байлапшшн текоттеги суи-лэмц)р!ун íailiaiiuimi катары кароого эолюйг, анткени андагы/текст-rci'íi/ байланышуупун закон ченсжцуулуктв^у гаки^ башка. Албетте, rai'aa'i c;ibmu'r,yr¡ тутумунцаги -шпзкзй суклэмчэрду эз-азунча бзлуп бсрууга болот. Аидан калии ой-, берллген маанн анча жана чекпегени менен ойдун барплиши, црааттуулугу, тушунукгуулуг.у, эд негизгиси, кен muí цргаги /р-лши/ бузу дат. Ошоцдой эле маандлик жактан кеде-пуу, L'0-tyit 1'алуу -jon-joC-r.- Нагайка 49, бул суйламду капдай гана

сгрукгуралык тузулуште бербе&ш, ал гексгшн де.чгэзлше чеши кэтарулэ ал бай г. -Учунчуден, берилген ой каичшшк кедири болбооун, ал мазмуидук .1ир бутундуккэ ээ боло албагаидыкган, бул руйлэмгв езуича а'с /аттщ/ ыйгаруу мункуц змее,

учунчу, текстти тузул турган суЙлимдэрдун Йдри-бири менен маанилик жана граммагикалык жа1 гаи тыгцз байланышта болушу. Текеттин бул мупэздуу ззгэчэлагун окуучуларга атабалуп уйро-тууга, ал байланыштарды бекем оактоо менен текот туздурууга аракеттенуунун зч зарыл,цыги жок деи эоептейбиз. Анткени тили чыгыд, кадимкидей суйиеп калган 5-6 жашар бала мектепке бара. элегиндв эле кариы-катлаш жаооону, ал белгилуу бир грамматикалык эрежелврге баш ие'рин "билишет"; Теокерлошме, окумуштуулар бала мектепте 3-4 жил окуганДан ка&ш анын байланыштуу кеби тормоз-долуп, трауретке, схема-щаблонго айлашш, белгилуу децгаэлде жардалапа тушару^елгилешкен.* МындаЙ парацокотун пайда болушу-нуи иегизги себеби катары тилди окугуу кандуу жашоо-турмуштан ажырашлыд, ал бокмча уйрэтулуучу материалдар жалад эреже, аныктамалардыи тар, эзунча изоляцияланган чвйрэсундо калып кал-гандагин эоептейбиз.

Орто мектептерде байданышгуу кепти окутууга дайыыа эле азыр-кидай к8.|уд буру луп, тиешелуу сааттар балунуи, атайын талаптар кошбаса да оно тилди окутууда, анын программаларында баышшш-туу кепти» айршл-элемент'тери берилин, -окугулуп келгендиги чындак, Демек, кыргыз"тиадн окутуунун методикасында да; практикаоинда да ал боюача азцдр-кептур тажрыйба, табылгалар, учурунда бащеалбай калган кемч.иликтер бар.,Аларды билуу, уйронуу алдыга койгон масе-лени учур. талабина ылайик чечууги сапсуз жардами ткет, ишнчыден ар бир -жацы маселешш-чечилиши ал боюнча ншгедген'матерладдарга, эмгектерге туздан-туз <5айлациштуу болот. Тарых'Ш уйрануунун мааниси тууралуу окумуштуу у,Артемов: "Цзшщенуучу населении та-рыхы эки себепгеи улам уйранулушу за^ил, бириичлдан, илим улам алга карай ацугуу законуна т> жана апнаги оардик жадылыктар ага чейинки жетимкцицлктердин иегизи>щв гаиа карилаг, эюшчидвц, или; ' тарыхын билуу кетирилген кемчиликтерци -капа жетишилген иычшне-терцй кайгалоодон кугкараг" ,-деи жазган.^ , '

1. Речь .Речь .Речь .Юыга длл учителя //Под оец.Т.А.Лашменакои.

М., 1990,5-бет. * ■

2. Артемов В.А. Окопе (.шеи тлышя фоиотшщ. и1. ,191)6,13/-бег.

■-■ 13 -

г.

Киргиз талин орто мектешерде окутуунун гарыхы тилдин ажырагыо байланншта болгон эки бэлугуна даГыма эле бирдей мамиле жасалып, окутуу ияинде дайыма зкэону чогуу алып оку/улбагандыгын к&ровтту. Тилцин экинчи балугун б.а. анын колдопулушун окутуу итиндв^ окуу ' программаларннда, окуу кятептериндв бирде квдул бэлунуп, ал бирйе солгундап, к si да таптакыр ирограммадан алынып тагагалган учурлар болгон. Барынан акунучтуусу, ссцку меэгилдерге чейин окутуу ши мыядай турсун, талаин колдапулушу илимий изнлдеогэ да дээрлик алынбай келген.- "*

Бул главада байланнштуу кептин мектеп программэларында, андан сод окуу кятептериндв барилии тарыхы талданнп, аягында аталган маселеге арналган алимий-теораялык, методикашк эмгектергв таддоо жургузулду. . ' . •

Иштин экинча главасы "Байланыштуу кепти 5-класста окутуунун методикасы" деи аталып,'берялген класота бул бэлумду окутуунун ык-жолцору программалнк талапка илайык теиатикалар бошча иштелип чыкты. ' / '

Мектеп окуучуларына билим яана тарбия беруудв бардык мугалимдвр учун кеп гаайыц-билуунун жака ойлоонуи негизги' инструмента катары ' fйрэтулупу зарыл болсо, бул латин втэгсунэ толук чыгып, зспурум-дэрдун кебии калиптандырып, энуктуруучу башки предает-- ныргыэ тили да, баякы фигура '- кяргыз тил мугалима. 'Кепти окутуунун тил-дак грамматиками уйрэтуудан болгон башки айырмасы болумду окутуунун тилдя окузуу системаешдагн орду жана максаты менен тушундуру-лот.'Тагыраак айтканда, кеп гялдик каражатгарды алар бага и í iré и закондорго ила Гак килдонуу аркылуу ишке ашкан адамдардан кептик ашердуулугунун азу sana анын продукгусу экендигин уйрэтуу мекен бул ишердуулук процессии еркупдотуу.

Тил менен кептин жалпилнгн жана айирмачылиги яенундэгу сабак милдеттуу турдэ окуучулардын'тил жэнундэ башталгыч калсотарда алган.бялим-тушунуктэрун кайталоо, бц:лыктоо учун берилген бир нече суроо-жоопгор менен 'ашгадшш зарыл. Анткзнл, кептин материалдык жагы - гилдяк система, ансыз, ал баи ийген закондорсуз кептин Лолуау мунP'fa .эмес. Гллздк система кептин болушу учун жаладан-жал-гыз к; ража г 1олсо, кэ-<тап эзу тил сисгемасынын жашоооунун бирден-бяр фоуласи. йа-акача айгкыца, тил г/eueii кеп бирал эхшпиои шарт-тап гургая, &{ран:ш жа;алымы учун экшийся иегаз болгон бир бутун-дуктук сос.-иатег бэл/ктэру. демек, тияд/.к састечалык бирдиксиз

кеп жок, тескериолнче,тилвдн слстсмалык бирдлктерлнин реалдуулугу, жаиап гурушу кепке кэз карапды. Ошондуктан бавлаиштуу кеп каюы •гаиа клчсста окугулбаоын аны толук уйрэтуу учун, барыдап мурла, ТИЛВД1Н граммамиасына таянуу керек. Грамматикага, эне тилдан тузу-лушунв гаянуу ар бир класс боюнча ал класстын гршямагика боюнча алган тушунук-маалымагына, алардин жийындысина нсгизделет.

Суроо-жооатор менен онуучуиа^цын тил боюнча алгап биламдерин тактап алганцан кишш, тилди курал катары колцонуу учун тилдеги1 тыЗшитарцы, сэздэрту, сэз айкашгарын, оушнмду шлуу керектиги тушундурулэт. Тнлди колдонуп, пиклр алышуу учун суШош керек же жазыш керек. Качан гана суйлэл'же аазып жагканда, гнл курал катарь колодонулары баса белх'пденег. Демек, окуучулар турмушгук зарылдык-тан улам тилда колдонуп суйлэи, сь^п жагкандары кеп деп агаларын билуугэ жегишуусу зарыл. Теманы тушундуруудэ ал боюнча темэнку схеманы колдонуу анын гушунуктуулугун-, жегкилинтуулугун артгырат.

Т и л ,

/тыбыш, сэз/

1

'Гидли кол; /эреже/ )ояуу

■1

К /суйлаа жазуу/

Окуучу-iaj сделаны дептерлерлие кэчуруп алгапдан киши мугалим гнл мепен кеп жанунцэ схема боюнча дагы тушунук берип, корутунду-лайт. Мындан со4 кайрадаи окуучуларга "Кен бизге эмне учун.керек? деген суроо менен кайрылып, жоопгор.ду такгаи, коругундулаьт. шн-да бпр пече густуу сурэттврду колдонуп, аларда тартылган адам-дар, алардын лщ-аракети, шне жэнундэ суйлэшуп жатканцыкгары туу-ралуу суроо-жооп аукилуу окуучулардын кен хэнундэгу тушунуктурун толуктоого болот. .

Окуучулардын кеп, кеп лшмердуулугу жанундэ маалымагтарын дагы" тере4Детип, о'ылыктоо учун тамэнкудзй схеманы колдонууга болот.

Бул маальгаггардыН бардыгы гургак ли^орпацля п.,-/¡¡да берилбес-

теп, сазсуз, суроо-жооптор, турмушгук масал-факшлар менеп коштол-гопдо, окуучуларцим акгнвцуу кагышуусуна жетшпкелде гана жег.шштуу болот.

Теманц тушунт,уруу андал ары тередден, вен экл формада жашай турганы, Ъуйлэп же угуп жатсак оозекл формаоы, ал эмп жазып же окуп жатсак жазма .Т) ;рмасы колодонулары тушундурулат. Кептин фор-маларин гактап, бишиктоого теманкудай охеманы колдонууну сунуш кылабыз:

жазга ней / KP.I1 \ оозеки кеп

/•шзуу.окуу/ /оуйлаа, угуу/

Отулган мате,иалцарди бшшкгоо.учун бир пече оуроолор берилип, жоонгор гакгалат. Окуучуларга оозскп турупда щгеме айттырилат, «азуу -а/зунда чакаи гексггер алгетилаи, ала^ талдднаг. уйгв таа-шырма катары мугаллм ¿елгилуу бар гемага сочинение жазып келууну тацшырат.

Башкшшп'уу кепга окугуунун азагун текст тузвру белгиленда. ,.1октеп праьшкасанда ;5ул темани эг/уда ал боюнча окуу китептерин-де берачгеи зреже-аниктамаларды жаттагуу, 5-класстан тартии эле аныи мупазя/у белгалерап ачыи карсатуи, лэксггеги неги зги ой «сана балун у:чгзрун дароо уйратууга араке г жасоо басымдуу. Ьул'теманы' окугуу учу!! | и да мурда, мугаллм азу текст жанунда кефира маа-лыиаг олууга гиШин/текст туугалуу атгац I главасннда маалымат ад-ашп лер.ндл/.

¡З-класстин окуучу т, ила гчкгр бо;дгаа ма>мшв« оеруу учун анардин• эз пар / н ун хазгач сочиненно жаиа азлсшшаелерлн кефира коддону./ .'ха! 'мы нашит рорет. лнгкеця окуучулар 5-классак чеша ¡п/ларунун яздгАкдари текст ркь'ч.гимн • илни-Л1лбе П туруи эле Т;кстг. туза а,и .¡ат'. .'(ут ымчлн- ноглзга шкоиги - окуучулардын

««зуу ттгч, т,>к 5ор/у, гтцоо арк.муу »« »':и:ко.1 чакте, ал хана

«

¡.ср-ч 1'Тг грряи куртагу/ менен текст жан унд<» имдан паалымит ^еруу. Оион.у ме"ен бирге эле сочинен:!«, лзлояе.кюлердаи устуида л -1ч*оэ ^енеи Текст га кдкра туздуруугч), ани а! кундигуугз уйратуу, да ф гскстгеги с;каанд-фчу ордул ки го^уц кош, аларди окуучуларга лл ордунп ксьлуруу акилу у да ши алии Л^.оа болот. Биздин оюбузча, эгерде балл г1-6 жалинда токо.тии жан'окай турун тузун, аны кол-.],'-и'/1?, ал .)?! -луу гарнм-лпггюш х»ооого ;ког;ппе алса, Ь-клаостын ;.уVIу ;ч; ¡1 ч &/л гуурлл/у > аглрлалдарды тр^ке, аиикгамалар аркы-

луу жадылык катары тушундуруунун зарылдыгы жок. >1угалимдин бирден-бир милдета - аспурумдардун мектепке чейшки.жана башталгыч клаос-тарда текст боюнча аздаштурган балимдерин алимийлештирип, жашоо-турмуштан бэлуп уйратуу эмес, тескериоинче, ал билгичтиктерге таянуу менен аадаи ары жакшыргуу, вркундатуу жана зарылдыгына жараша кэнэкейлешкен закондорду уйратуу. Ал учун окуучулардан жаш взгэчелуктерунв, кызыгууларина ылайык тексттерди тандап. оку-туу жана о и он д ой тексттерди окуучулардан ездэруна туздуруп', анын жакшы жактарын баса кэрсэтуу менен класота талдап, текстти андйн ары жакшыртуунун устундэ иш алып'баруу керек.' Дегеле, байланыштуу кепти окутуунуп неглзин гекпт гууралуу маалымаггар гуэгандуктэн, анын муиэздуу белгилерии, элсм&нтгерин, балуктарун аз-азунча жаттатып уйрзтпэствн бутун, чулу турган формасында гана-окутууну алгылыктуу деп эсептейбиз. Мында мугалим тамэнкулэрдун байланышын дайыма зеке сактамы зарыл- Биранчи, окуучу, анын жаш азгачэлугу, поихологляоы, экинчи, ац-оеэши б.а. сунуш кылынып яаткан инфор-мацияны аздаитуруусу же потвнциялдык мункунчулугу, учунчу, аогор-ку эки жагдайга ылайык, информащшныи /текеттин/ тандалышы. Бул схема турундэ тамэнкудай бврилет.

психология

Кептии типтеринан мунэздуу эзгачвлуктерун аздаштуруу 5-класс-тыи окуучулары учун оор. Анн жедилдегуу учун окуучулардан кэруу ишмердагине басым коюу зарыл. Бар окуя женупда тартылган оюжет-туу 3-4 тустуу сурэтту иайдаланууну сунуш кылабыз. ¡ЛындаЙ.ишги окуучулар эта кызнгуу менен аткарып, эз алдйнча иштвагв далалат кылышат.

Окуучуларга белгилуу бир текст окулуп', ал боюнча изложение жазуу таншырылып, мыпдай тацщирманы алган клаос контроддук класс болуп, экинчи бир класска текот окулбастан, анын ордуна 4 сурвт-тэн турган огает кареэтулуп, ал боюнча жалиы маалымат тактадын,

сурат боюнча изложение жазуучу класс эксперименталдцк класс болду.

* Классгардын жазуу иштерип текиерии, салыштырх^анда, алардын айцрмасы кыйла зле ч04 болгондугу байкалда. Анын жыйынтыгын. таблица турундэ беребиз.

втулуп жаткан тема! класстар окуучулардин саны|изложениенин бааси.

5 4 3 2

ьаяндоо контр. 60 10 19 27 4

Детишуу контр 16,7 31,9 45 6,4

Баяндоо экспер. 60 19 27 14

Еетишуу экспер. 31,6 45,1 23,3 -

Текст боюнча жазилган изложениеде андагы оаздарду, саз'айкапь тарин, атугул, суйламдарду ошол боюнча качуруп жазууга аракеттер кучтуу болуп, окуучулардан чыгармачылигы, эз алданча баяндоолору

кыйла чектелуу болгондугу кэрунду. Ал эми скжеттуу сурэт боюнча иштелген изложениеде аз алдынчалуулукка умгулуу, жекече мамиле жасоого, азупча "карууга" аракеттер даана байкалып, кетирилген кемчиликтер суйлэмдэрду ■ аз ара байланышгируудан, маанилик бутун-дукту тузуудан кеип, "аидан кийин" ."ошондон кийин" деген саздар, негизинен, баГщаныштиршч мнлдетги аткаргапдиш байкалдц. Мындай кеэтиликтерп! жогау алда канча же.щл болуп, окуучулардан аз алднн-' ча, чигармачцлык менен иштаэларунэ эбэлгэ тузула тургандагы байкалдц. Блрок киргиз тил мугаллмдери учун бир нече•сюжеттуу тустуу сураттардун коглнл^ксин табуу же колгО тарттырып алуу кыйыи. „1ыпдай сураттар окуу китентеринде, колдонмолордо да жокко эсе. Ошондуктаи окуу ктептерин тузуудэ .айршсча, 5-класс учун, сю.кетгуу сураттардан ¿-Згу беруунун зарилдыгын мугалшлдер да бэлгилешти.

Кентин сгилцерпн уйратуу иштерянде да жогорку талапка ылайык тандалыц а/шнган тексттерге галдоо жургузуу аркылуу ¡штетууну алигшшктуу деи юептеп, пште андай жуыуштардын бир нече ик-жол-дору кэрсатулду. ,

Райланшнгуу кепгл 5-класста окутуу боюнча мугалимдердан ой-пи-кнрлерлн, ыектеп про;гикпсын леке алуу менен эксперименттик жумуш-тардци жшллгшктарин галдоо аркылуу теманкудэй жыйынтыкка келдик:

1.-Жалпы билим беруучу орто мектептерде байланыштуу кепти окутууда "татаалды жанвкайлэшгуруу" /Б.Исаков/ капа "практика-дан теорияга жапа теориядан кайра пракгикага агуу" /Г.Ладыженская/ принцибин кармапып, "канондук педагогиканын" /А.Шоаев/ туткунупан чыгууга аракет кылуу зарыл.

2. Байланыштуу кепти 5-класста окугуунун пегизи деп кепти толук эздэштуруу аркылуу текстке, андан кийин пиперине жана 4 сгилдерине атууну туура деп эептеп, бирок булар.дын жалпылыгын, байланышын узбэК, ажырашаЕ текотгин тегерегинде, чеишде окутун уйрэтууну алгылыктуу Деп билебиз.

3. Байланыштуу кепти уйратуунун тугшу максаты тилдин тузулу-шун уйретуу аркылуу тилдин практиканте колдонудушун окутууга багытгалгандыктан, балум боюнча берилген аныктача-эрежелерди жаттатууга аракеттин азыраак болушун жана окутуудагы негизги каражат, сГйкты-материал катары жандуу турмуштагы карунуш, окуя, шарт, кырдаалдардын колдонудушун натыйжалуу деп эоептейбиз.

Диссертацпялык иштин мазмуну жана негизги жоболору тамэнку эмгектерде чагылдарылган

1. Свз'мадшыяты жана фразеология /ДЛугалимдер газетасы, 1988,29-июлл,

2. 5-класста иш кагаздарын окутуу//Республиканьш окуу жапла-рында мамлекеттик тилдин колдонулушунун проблемалары туз луу эткэрулуучу шшмий-пракгикалык кон'Теренцаянын баяндама-ларьшын тезистери.-Бишкек,1991, 102-103 б.

3. Байланыштуу кепти /речти/ окутууга байланыштуу белунган сааттар тууралуу // Кыргыз республикасынын илимдер акаде-миясынын корресиондент-мучесу, Филология илиминин доктору, профессор К.К.Сатбаовдин 80 жыддыгына арналган илимий-прак-тикалык конференциянын баяндамаларшшн тезистери.-Бишкек, 1991, 49-51 б.

4. Байланыштуу речти окугуупуп айрыи ыаселелери // У'научная сессия аспирантов Киргосуниверонтета:Тезисы докладов.-Бишкек, 1992,52-53 •>.

5. Байланыштуу кепп окугуунун тсоршлык негизинен//Кптепте: Болог Муратадиевич Юпусаласи - карунуктуу иллмпоз, даапнш-ман педагог жана коомцук опер.- Бишкек,1993, 102-Ш б.

6. Башты айлангкан байланыштуу кен // 1!ут о.шгл,19Э1),5чла1..

7, Лиигвистикалык жана мёточпк-длык термандорд-ш киокача сезцук-справочниги /авторлощ/.-Бишкек,1993.

АННОТАЦИЯ

диссертационной работы Ж Лыманова на тему "Методика преподавания связной речи в V классе кыргызской школы"

Диссертация поспяшено актуарной проблеме, в кыргызском языкознания и изучению в национальной школе синтагматического аспекта языка и его функционального соотояния. Паучно-теорети-. ческое ис^едованце методики изучения связной речи в национальной школе находится на начал»ном этапе исЬледования. В этом направлении до сих пор не производились, специальных научных исследований. В связи с этим данная работа имеет большое лаушо-мэтодическое значение.

В исследовании проведен широкий анализ истории изучения связной речи в кыргызской иколе, а также научно-методические работы опубликованные по данному вопросу. Некоторые моменты исследования признана авторш как прогрессивное явление в методике преподавания, впервые уточнены ролл и место методами преподавания связной речи и указаны его основные направления, тематика и количество отведенных часов при преподавании связной -речи в кыргызской школе.

В предлагаемой работе' научно-методически обоснованно указаны, что изучение связной речи в У класса могут быть полезными только в результате усвоения оценки, значения олов,'работы оо словарем. •■

'В диссертации указаны также, что стержневую основу изучения связной речи-составляют тексты.

Рекомендованы конкретные методические приемы изучения связной речи в у классе, связанные с возрастной особенностью учащихся о уютом психологии, подобраны фактические материалы.

Разработаны методы изучения связной речи с учет ал накопленных до настоящего времени опыта в кколвной практике и многочисленных экспериментов.

Приведен перечень терминов, использованных в связно», речи, разработан образец урока преподавания по развитию устной речи учаяу'Хсл ^ классов.

А N N О Т А Т I О Н

to Chynanov"s dissertation on the theme ..

"Methods of teaching orderly speech in the 5 form of iyrghys school".

Dissertation is devoted to the actual problems in Kyrghyz linguistics and studing sintegmatic aspect of language aftd Its functions In national school, Sclehtific-theoreical resarch "the methods of teaching liaison speech" is in the beginning s 'stage of research in national school.'In this direction there not any special researches, thate why this work has great scientific theoretical importance.

Wide analisien the history of studying orderly speech in К Kyrghyz school, were carried out in this'research scientific-methodical works also were published on this problem. Боше moments of researches ack"nowledgud by tlio author as a progressive phenomenon in the methods of teaching and for the first' time the rolle and the place of methodsof teachingborderly speech were defined Its main directions the theme,and'guantity given hours in teaching orderly speech in Kyrghyz school were pointed out.

In tJjls work poited out, that the studing of orderly speech in the 5 form would he useful only in that case whep pupillearii-ed estimate the meanings of the words, when they worked with dictionary.

The dissertation also indicates that,the main thing of studing orderly speech are texts.

Recomended concrete methodical ways of studing orderly speech in the 5 form, connected with the gualification of pup"ls, psychology level of conciousness collected the main isaterials. 1

The methods of studying of orderly speech were worked out» based on the experinanes.during the school practice and great nunber of experiments.

There were given the list of terms, used in orderly spoeclj, the nodel of lessen on developing the oral speech of the • fiorm pupils bis Tiorked out.